'LAAT ZE VRIJ!', kopt De Telegraaf van dinsdag 28 november. Met veel bombarie maakt het grootste ochtendblad van Nederland vandaag aan haar lezers bekend dat op last van de rechter-commissaris in Den Haag twee van hun journalisten zijn vastgezet in de bajes van Scheveningen. Bart Mos en Joost de Haas zijn in gijzeling genomen, omdat zij als getuigen in een strafzaak hebben geweigerd te onthullen wie hun bronnen zijn.

Een lek bij de Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (AIVD) ligt aan de basis van de gevangenschap van de onderzoeksjournalisten van De Telegraaf. In januari van dit jaar publiceerden zij reportages met koppen als: 'AIVD-geheimen bij de drugsmaffia', en: 'Dossiers te koop in de onderwereld'. Zij beschikten over informatie uit BVD-/AIVD-stukken over het onderzoek naar de criminele organisatie van de inmiddels wegens moord aangeklaagde Mink K., en naar corruptie binnen het politionele en justitiële opsporingsapparaat.

De AIVD, die er groot belang bij had te achterhalen hoe die geheimen op straat waren beland, zette direct een achtervolgings- observatie- en afluisterproject op stapel, gericht tegen De Haas en Mos, met de bedoeling erachter te komen wie hun contacten waren van wie zij mogelijk het omstreden materiaal aangereikt hadden gekregen. De AIVD deed ook aangifte tegen het duo, dat later inderdaad als verdachten werd aangemerkt van 'staatsgevaarlijke' activiteiten.

De burgerlijke rechter heeft inmiddels geoordeeld dat de AIVD veel te lang veel te zware middelen in de strijd had geworpen, waardoor de journalistieke vrijheid van nieuwsgaring in het gedrang was gekomen. Dit geding tegen de staat (minister van Binnenlandse Zaken Johan Remkes en de AIVD), aangespannen door De Telegraaf, de vakbond Nederlandse vereniging van journalisten en het Genootschap van hoofdredacteuren, leidde ertoe dat het afluisteren moest worden gestaakt.

Inmiddels besloot het openbaar ministerie in Breda af te zien van strafrechtelijke vervolging van Bart Mos en Joost de Haas: de rijksrecherche had niet kunnen vaststellen of hun publicaties hadden geleid tot méér schade of risico voor de staatsveiligheid, dan al was aangericht door de verspreiding van de gelekte documenten in het misdaad-milieu. Van die verspreiding wordt ex-BVD-agent Paul H., samen met enige kompanen verdacht. In zijn strafzaak waren De Haas en Mos opgeroepen als getuigen, en het was de advocaat van deze Paul H., mr. B. Martens, die de rechter-commissaris verzocht om hun gijzeling.

Arrestatie van de journalisten is een uiterst zorgelijke ontwikkeling, laat daar geen misverstand over bestaan. Gijzeling van getuigen in strafzaken is een processueel afschrikmiddel om mensen die tegenover een rechter geen verklaring wensen af te leggen, te dwingen om het uiteindelijk tóch te doen. Gijzeling kan worden bevolen als een getuige 'zonder wettige grond weigert te antwoorden', èn als het 'in het belang van het onderzoek dringend noodzakelijk is', zoals de wettekst luidt.

De Tilburgse hoogleraar strafrecht Theo de Roos vindt dat justitie met de gijzeling van de twee Telegraaf-journalisten voor een "verschrikkelijk paardenmiddel" heeft gekozen. Hij bekritiseert de houding van justitie die volgens hem een disproportioneel besluit heeft genomen om de twee journalisten te gijzelen. Volgens De Roos zal justitie naar verloop van tijd de handschoen in de ring gooien. "Op een gegeven moment moeten de journalisten vrijgelaten worden. Het is geen uitgemaakte zaak."

Volgens Thomas Bruning, algemeen-secretaris van de Nederlandse Vereniging van Journalisten (NVJ) is hier sprake van een "ongekend grote inbreuk op de persvrijheid". De NVJ, Het Genootschap van Hoofdredacteuren en de hoofdredactie van De Telegraaf protesteren tegen de gijzeling. Ze gaan beroep aantekenen bij de raadkamer. De NVJ gaat vandaag zusterorganisaties inschakelen om de twee journalisten vrij te krijgen en om persvrijheid in Europa weer op de agenda te zetten.

De Telegraaf zou De Telegraaf niet zijn als het geen slaatje zou weten te slaan uit deze kwestie. Vandaag is ze de actie LAAT ZE VRIJ! gestart. Vanuit hun cel berichten de gedupeerde journalisten vrijuit over hun bevindingen. Er wordt vooral geklaagd over de prehistorische omstandigheden waaronder men gedwongen verblijft. Vandaag wordt men overgeplaatst naar een meer 'leefbare' afdeling.

Onwillekeurig gaan onze gedachten uit naar begin jaren '90, toen de journalisten Hans Krikke en Jan Müter in dezelfde gevangenis werden vastgezet, nadat Joost de Haas hen ten onrechte ervan had beschuldigd tot de gewelddadige actiegroep RaRa te behoren. Zou De Haas nog aan zijn publicaties terug hebben gedacht? We wagen het te betwijfelen. Ondertussen staat zijn krant vandaag 'OM 13.00 UUR MET EEN VRACHTWAGEN VOOR HET GEVANGENISGEBOUW OM TE PROTESTEREN EN KRANTEN UIT TE DELEN', zo meldt de redactie ons met ferme kapitaalletters.

De hoofdredactie van De Telegraaf, de NVJ en het Genootschap van Hoofdredacteuren zijn een mailactie begonnen om de gijzeling van de twee journalisten te beëindigen. Onderteken de petitie om de actie te ondersteunen. Woensdag 29 november om 13.30 uur zal de Raadskamer van de Rechtbank Den Haag beslissen over een verlenging van de gijzeling. Aanwezigheid bij het Paleis van Justitie te Den Haag, Prins Clauslaan 60, waar een protestbijeenkomst wordt georganiseerd en de petitie zal worden aangeboden, is gewenst.

Alex van Veen