Ravage
Digitaal 15 september 2006 ![]() ![]() |
|
|
Zwartboek De terugkeer van de verloren zoon, filmregisseur Paul Verhoeven is niet onopgemerkt gebleven. Nooit was er een dergelijk mediacircus rond een Nederlandse film, als met Zwartboek het geval is. Wie een diepgravende visie op het Nederlandse verzet in de Tweede Wereldoorlog had verwacht, komt van een koude kermis thuis. De 68-jarige Verhoeven wordt alom geroemd als genie. De investering van 17 miljoen euro, duurste Nederlandse film aller tijden, lijkt dan ook terug verdiend te kunnen worden. Maar de recensies die de afgelopen dagen verschenen, worden gekenmerkt door een veelal negatieve ondertoon, of erger. Het begin is verbijsterend. Jaren na de Tweede Wereldoorlog blijkt de joodse heldin Rachel (Carice van Houten) nog in leven. Tijdens de oorlog is zij haar familie en onderduikadres kwijt geraakt. Raar dat een gehaaid regisseur als Verhoeven hiermee een groot deel van de spanning uit de film haalt. Zwartboek gaat over het verlies van alles wat een mens dierbaar is, met als ultieme verlies de menselijke waardigheid. Deze heldin zou de dubbelzinnige natuur van een dergelijk personage moeten uitbeelden, een heldin met zwakheden. Jammer dat ze tot een soort Lara Croft is gemaakt, die met gemak tegenslagen weet te overwinnen. De door Halina Reijn vertolkte nazihoer heeft wel diepte, maar daar hebben ze dan weer een kleine bijrol van gemaakt. Met alle voorpubliciteit werd de indruk gewekt dat Verhoeven en scenarioschrijver Gerard Soeteman nou eens definitief zouden afrekenen met het zwart-wit beeld van de oorlog, dat de grijstinten aan bod zouden komen. Eindelijk zou er een subversieve analyse van het Nederland tijdens de oorlogsjaren volgen. In die zin is de film niet geslaagd: Zwartboek bevat geen verrassende zienswijzen over het verzet in de Tweede Wereldoorlog en het geheel heeft weinig reliëf. De film dendert in een razend tempo voort, als kijker mag er vooral niet na worden gedacht. Vergelijkbaar met Verhoeven’s Soldaat van Oranje (1976) is Zwartboek alleszins, die eveneens gaat over collaborateurs, slechte en goede Nederlanders. Maar ondanks het soms overdreven patriottisme is Soldaat van Oranje nog steeds de betere film. Zwartboek is het prettigst te genieten als een soort catalogus van de obsessies en hang-ups van de regisseur. Soms stuitert de film langs de grenzen van het puberale. De scène waarin de jeneverfles joviaal rondgaat, na een min of meer mislukte overval van de verzetshelden, is klassiek voor Verhoeven: platvloers en grappig. Ook het feit dat er een emmer stront klaarstaat om iemand uitvoerig te vernederen, en er schaamhaar blond geverfd wordt, zijn typische Verhoeven trekjes. Het harde realisme van het geweld is in elk geval on-Nederlands. Verhoeven blijkt nog steeds in staat om actiescènes briljant te verfilmen. Het is de regisseur zèlf met zijn obsessies die een serieuze benadering van het onderwerp in de weg lijkt te zitten. Grote kracht van Verhoeven echter is dat hij een pulponderwerp extra dimensies weet te geven. Op die manier heeft het banale verhaaltje van Robocop een geweldige science fiction thriller opgeleverd. Het magere verhaal van Zwartboek echter was een brug te ver. Er bestaat trouwens wel degelijk een diepgravende film over het verzet in de Tweede Wereldoorlog, de Franse film L’Armée des Ombres (1969) van Jean-Pierre Melville. Als je dit verbazingwekkende meesterwerk afzet tegen de lege bombast van Zwartboek, blijkt dat het onderwerp onvermoede mogelijkheden biedt. L’Armée des Ombres is een tamelijk stille film, de verzetshelden doen hun aanslagen echt in het geheim, zonder bombarie. Regisseur Melville was zelf actief in het verzet; volgens hem was de oorlogsperiode vreselijk, gruwelijk en… fantastisch! Dat is precies wat tot uiting komt in zijn onvergetelijke film. Ulrik van Tongeren Zwartboek (A-film) nu in de bioscoop. - - - - - - - - - - - -
hghg
|