Uit: Ravage #11 van 31 augustus 2001

Raciale stereotypen

De bekendste Amerikaanse zwarte filmmaker Spike Lee heeft het lef en talent om hete, subversieve beelden op te roepen. Zijn nieuwste film 'Bamboozled' is een beangstigende, provocerende en soms hilarische satire over racisme in de massamedia.

Spike Lee is in ons land vooral bekend door zijn films Do the Right Thing, Malcolm X en Jungle Fever. Lee weet te verbazen en soms verbijsteren, maar kan ook drammerig tekeer gaan.In Bamboozled komen al zijn thema's aan bod. Het meest schokkende van de film is de montage aan het eind: een aaneenschakeling van klassieke Hollywood film en televisiemomenten die bol staan van shockerende racistische stereotypen. Dergelijke momenten konden zelfs niet door Lee bedacht worden.

Bamboozled, gefilmd met digitale videocamera's in groezelige blauwtinten en dreinerige muzak op de geluidsband, is een moeilijke film om met een koel hoofd naar te kijken.

Minstrel show

De gefrustreerde zwarte tv-schrijver Delacroix (Damon Wayans) wordt door zijn baas onder druk gezet om een controversieel programma te maken voor de zwarte doelgroep. Een gruwelijke satirische spoof van een zwarte minstrel show: zwarte acteurs, extra zwart geschminkt, die rond hossen rond op een meloenplantage is het resultaat. Ondanks protesten wordt de show een succes, zowel bij wit als zwart. 'Blackface' wordt een nationale rage.

In tegenstelling tot de rest van de film is het musicaldeel in schitterende kleuren gedraaid. Het zijn briljante, hilarische dans- en muzieknummers die in hun vakmanschap herinneren aan het grote Amerikaanse musicalverleden.

In de negentiende eeuw waren Minstrel shows de meest populaire vorm van entertainment. Deze optredens bestonden uit cabareteske dans nummers en liedjes gespeeld door witte acteurs met zwart geplamuurde gezichten. Ze stonden bol van de raciale stereotypen zoals de vermeende domheid en luiheid van de zwarten. Deze zogenaamde 'coon' shows waren mede verantwoordelijk voor een negatief beeld, maar vooral een negatief zelfbeeld, van de zwarte bevolking. Rond 1850 begonnen zwarten zelf hun shows te maken, wat tot gevolg had dat zwarten witten imiteerden, die zwarten imiteerden.

Veel Amerikaanse filmcritici verwijten Lee dat de zwarte minstreel show niet relevant is voor de hedendaagse raciale stereotypen. Spike Lee's repliek is dat deze stereotypen nog steeds hun giftige werk doen in de amusementsindustrie. Bijvoorbeeld in de vorm van de (zwarte) sitcoms en de gangstarap video's. Lee noemt ze dan wel niet, maar het werk van de komieken/acteurs Chris Tukker en Chris Rock is een perfect voorbeeld van het dubieuze gebruik van raciale stereotypen uit het zwarte minstreel genre. Zoals 'de stem', een hoge schrille stem die samen gaat met een groteske grijns. Natuurlijk gebruiken Rock en Tucker veelvuldig het gevaarlijkste woord van de Engelse taal, nigger. Maar de wijze waarop ze het woord gebruiken is verre van subversief, het is veeleer traditioneel platvloers.

Drama

Bamboozled is fascinerend en problematisch omdat Lee zijn woedende film zo volgestouwd heeft met thema's: racisme, de ongebreidelde macht van het kapitalisme en hoe het opium van de massa - entertainment en reclame - door de witte kapitalisten gebruikt wordt om de zwarte minderheid te onderdrukken. Genoeg materiaal voor minstens drie films.

De film is niet altijd even incoherent. Dat is duidelijk te zien aan het eind, wanneer de hip hop-bende de Mau Maus voor een gewelddadig slot moeten zorgen. En de wijze waarop Lee de schitterende actrice Jada Pinkett-Smith in een ondankbare rol misbruikt, is een tegenvaller.

Het is een drama dat Lee ook zo'n beetje de enige bekende zwarte regisseur is. Maar ook Bamboozled werd slechts in enkele Amerikaanse steden uitgebracht en dan nog voor zeer korte tijd. Hoe moet het dan andere zwarte filmmakers vergaan? Iemand als Charles Burnett, regisseur van het meesterlijke To Sleep in Anger (1990), maakt nog steeds films zonder dat ze behoorlijk gedistribueerd worden.

Wel heeft een aantal zwarte acteurs zoals Mel Smith, Rock, Tucker en Eddy Murphy een positie van macht in Hollywood verworven. Voor zwarte schrijvers, regisseurs en producenten is het veel moeilijker. En voor de niet commerciële cineasten lijkt het al helemaal een verloren strijd, want de Bush-regering gaat flink het mes zetten in de cultuursubsidies. Daarom mogen we blij zijn met Spike Lee als luis in de pels van het establishment.

Ulrik van Tongeren

 

 

 


..