Uit:
Ravage #11 van 31 augustus 2001
Raciale
stereotypen
De
bekendste Amerikaanse zwarte filmmaker Spike Lee heeft het lef en
talent om hete, subversieve beelden op te roepen. Zijn nieuwste
film 'Bamboozled' is een beangstigende, provocerende en soms hilarische
satire over racisme in de massamedia.
Spike
Lee is in ons land vooral bekend door zijn films Do the Right Thing,
Malcolm X en Jungle Fever. Lee weet te verbazen en soms verbijsteren,
maar kan ook drammerig tekeer gaan.In Bamboozled komen al zijn thema's
aan bod. Het meest schokkende van de film is de montage aan het
eind: een aaneenschakeling van klassieke Hollywood film en televisiemomenten
die bol staan van shockerende racistische stereotypen. Dergelijke
momenten konden zelfs niet door Lee bedacht worden.
Bamboozled,
gefilmd met digitale videocamera's in groezelige blauwtinten en
dreinerige muzak op de geluidsband, is een moeilijke film om met
een koel hoofd naar te kijken.
Minstrel
show
De
gefrustreerde zwarte tv-schrijver Delacroix (Damon Wayans) wordt
door zijn baas onder druk gezet om een controversieel programma
te maken voor de zwarte doelgroep. Een gruwelijke satirische spoof
van een zwarte minstrel show: zwarte acteurs, extra zwart geschminkt,
die rond hossen rond op een meloenplantage is het resultaat. Ondanks
protesten wordt de show een succes, zowel bij wit als zwart. 'Blackface'
wordt een nationale rage.
In
tegenstelling tot de rest van de film is het musicaldeel in schitterende
kleuren gedraaid. Het zijn briljante, hilarische dans- en muzieknummers
die in hun vakmanschap herinneren aan het grote Amerikaanse musicalverleden.
In
de negentiende eeuw waren Minstrel shows de meest populaire vorm
van entertainment. Deze optredens bestonden uit cabareteske dans
nummers en liedjes gespeeld door witte acteurs met zwart geplamuurde
gezichten. Ze stonden bol van de raciale stereotypen zoals de vermeende
domheid en luiheid van de zwarten. Deze zogenaamde 'coon' shows
waren mede verantwoordelijk voor een negatief beeld, maar vooral
een negatief zelfbeeld, van de zwarte bevolking. Rond 1850 begonnen
zwarten zelf hun shows te maken, wat tot gevolg had dat zwarten
witten imiteerden, die zwarten imiteerden.
Veel
Amerikaanse filmcritici verwijten Lee dat de zwarte minstreel show
niet relevant is voor de hedendaagse raciale stereotypen. Spike
Lee's repliek is dat deze stereotypen nog steeds hun giftige werk
doen in de amusementsindustrie. Bijvoorbeeld in de vorm van de (zwarte)
sitcoms en de gangstarap video's. Lee noemt ze dan wel niet, maar
het werk van de komieken/acteurs Chris Tukker en Chris Rock is een
perfect voorbeeld van het dubieuze gebruik van raciale stereotypen
uit het zwarte minstreel genre. Zoals 'de stem', een hoge schrille
stem die samen gaat met een groteske grijns. Natuurlijk gebruiken
Rock en Tucker veelvuldig het gevaarlijkste woord van de Engelse
taal, nigger. Maar de wijze waarop ze het woord gebruiken is verre
van subversief, het is veeleer traditioneel platvloers.
Drama
Bamboozled
is fascinerend en problematisch omdat Lee zijn woedende film zo
volgestouwd heeft met thema's: racisme, de ongebreidelde macht van
het kapitalisme en hoe het opium van de massa - entertainment en
reclame - door de witte kapitalisten gebruikt wordt om de zwarte
minderheid te onderdrukken. Genoeg materiaal voor minstens drie
films.
De
film is niet altijd even incoherent. Dat is duidelijk te zien aan
het eind, wanneer de hip hop-bende de Mau Maus voor een gewelddadig
slot moeten zorgen. En de wijze waarop Lee de schitterende actrice
Jada Pinkett-Smith in een ondankbare rol misbruikt, is een tegenvaller.
Het
is een drama dat Lee ook zo'n beetje de enige bekende zwarte regisseur
is. Maar ook Bamboozled werd slechts in enkele Amerikaanse steden
uitgebracht en dan nog voor zeer korte tijd. Hoe moet het dan andere
zwarte filmmakers vergaan? Iemand als Charles Burnett, regisseur
van het meesterlijke To Sleep in Anger (1990), maakt nog steeds
films zonder dat ze behoorlijk gedistribueerd worden.
Wel
heeft een aantal zwarte acteurs zoals Mel Smith, Rock, Tucker en
Eddy Murphy een positie van macht in Hollywood verworven. Voor zwarte
schrijvers, regisseurs en producenten is het veel moeilijker. En
voor de niet commerciële cineasten lijkt het al helemaal een
verloren strijd, want de Bush-regering gaat flink het mes zetten
in de cultuursubsidies. Daarom mogen we blij zijn met Spike Lee
als luis in de pels van het establishment.
Ulrik
van Tongeren
|