Uit: Ravage #2 van 2 februari 2001

Stille momenten van wanhoop

'Code Inconnu' van de Oostenrijker Michael Haneke lijkt op het eerste gezicht een puzzeltocht van een eigenzinnig regisseur, het is ook een intrigerende film van een beroepsprovocateur. Want met het in Parijs gesitueerde drama heeft hij alweer een indringende en politiek geladen donderpreek over onze samenleving gemaakt, dit keer met een multiculturele kleur.

De sleutelscène aan het begin van Code Inconnu waarin een witte jongen een prop papier naar een Roemeense bedelaarster gooit waarmee hij de drift van een zwarte jongen opwekt, is de knuppel in het hoenderhok. Er ontstaat een vechtpartij. De zwarte jongen wordt in de boeien geslagen en afgevoerd naar het politiebureau, de Roemeense wordt het land uitgezet.

De film gaat over de onzichtbare muren die tussen de verschillende bevolkingsgroepen staan en over het sluimerende geweld dat elk moment kan exploderen. De andere sleutelscène is die waarin hoofdpersoon Anna (Juliette Binoche) getreiterd en bespuwd wordt door een Arabische jongen in de metro. De films van Haneke bevatten vaak shockerende momenten van geweld. Toch zijn het juist de ingehouden stille momenten van wanhoop in zijn films die doel treffen, daar is geen bloed voor nodig. Deze scène schokt omdat het onomwonden laat zien hoe alledaags geweld in elkaar steekt.

Daarenboven zet Haneke met zijn fragmentarische vertelstijl - de film is een aaneenschakeling van losse episodes - de kijker voortdurend op het verkeerde been. Wat zijn personages zoals Anna de actrice, haar vriend de oorlogsfotograaf, de Roemeense vluchtelinge en de zwarte Senegalese jongen verbindt, is dat ze zwelgen in een poel van frustratie en existentiële angst.

Dergelijke thematiek keert steeds weer terug in Haneke's oeuvre. Der Siebente Kontinent (1989) gaat over neurotische ouders die zich opsluiten, hun dochter vergiftigen en zelfmoord plegen. Benny's Video (1992) handelt over een tiener die opgesloten raakt in zijn videowereld en zijn vriendinnetje vermoordt. In 71 Fragmente einer Chronologie des Zufalls (1994) schiet een universiteitsstudent willekeurig mensen neer. Funny Games (1997) toont hoe twee psychopaten een familie gijzelen, kwellen en afslachten. Het is een uitzonderlijk onaangename verhandeling over de banaliteit van het kwaad. In tegenstelling tot zijn andere films geeft Funny Games geen uitsluitsel over waarom deze psychopaten zo handelen, daarom is het zo'n verontrustende film.

Eigenzinnig

Haneke wilde een film maken over de hedendaagse migratiestroom die altijd een economische achtergrond heeft; de kloof tussen rijk en arm. Vanuit het knusse Oostenrijk streek hij dus neer in het multiculturele Parijs om er een bikkelharde film over de cultuur van het elkaar negeren te maken. Hij spaart niemand in Code Inconnu. Allochtone jongeren kunnen derhalve sadistische kwelgeesten zijn evenals die autochtone kwelgeest aan het begin van de film. Politiek correct zijn Haneke's films nooit.

Hardnekkig weigert hij trouwens in te gaan op mogelijke politieke aspecten van zijn films. Volgens Haneke kan zijn nieuwe film niet vastgepind worden op thema's, zoals de multiculturele spraakverwarringen, de onmogelijkheid te communiceren, de kille consumptiemaatschappij en rassenhaat. Toch maakt Code Inconnu meer duidelijk over het zogenaamde multiculturele drama dan een stapel krantenartikelen. Haneke beschouwt zijn film vooral als een relativering van het conventionele realisme. Hardhandig en eigenzinnig weigert hij te conformeren aan het realisme van Hollywood en zijn imitatoren.

Hoe dan ook, Haneke is een uitzonderlijke chroniqueur van de hedendaagse samenleving.

Ulrik van Tongeren