● Ravage   ● Archief    ● Overzicht 2004    ● Overzicht #9


Uit: Ravage #9 van 2 juli 2004

Bioterrorisme of paranoia?

Onduidelijkheid in 'kwestie Kurtz'

In de Verenigde Staten lijkt men definitief bevangen door paranoia. De ontdekking van laboratoriumapparatuur in het huis van Steve Kurtz van het Critical Art Ensemble was genoeg om het Amerikaanse kunstenaarsgezelschap te verdenken van bioterrorisme. Onlangs moest Kurtz voor de rechtbank verschijnen.

De laboratoriumapparatuur en chemische preparaten in het huis van Steve Kurtz werden bij toeval ontdekt. Nadat Steve's vrouw in de nacht van 10 op 11 mei aan een hartstilstand was overleden, belde hij de alarmlijn. De ziekenbroeders zagen het 'thuislaboratorium' en brachten de FBI op de hoogte. De Joint Terrorism Task Force werd ingeschakeld en deed huiszoeking in de woning in Buffalo, New York. Kurtz werkte volledig mee, gaf zijn sleutels af en beantwoordde vragen.

Niet alleen werden de computers, boeken, manuscripten, het mobiele laboratorium, huis, kat, auto en de identiteitsbewijzen van zowel Kurtz als zijn vrouw in beslag genomen - ook het lichaam van zijn vrouw werd meegenomen voor nader onderzoek. Kurtz werd door de FBI verhoord, overigens zonder aanklacht of arrestatiebevel, en kwam na een etmaal weer vrij.

Nadat het lichaam van zijn vrouw was onderzocht en er geen abnormale stoffen waren aangetroffen, werd het lichaam vrijgegeven. Zo ook de woning, nadat was vastgesteld dat zich daar geen stoffen bevonden die gevaar opleverden voor de volksgezondheid.

Biotechnologie

Een laboratorium in huis is niet ongewoon. Kurtz is werkzaam bij de vakgroep Kunst aan de Universiteit van Buffalo en voert regelmatig thuis experimenten uit. De apparatuur die zich in zijn huis bevond, schijnt echter deel uit te maken van het nieuwste project van het Critical Art Ensemble (CAE).

Het CAE is een collectief van kunstenaars die de raakvlakken van kunst, technologie, radicaal beleid en kritische theorie aftast. Hun meest recente project Free Range Grains omvat onder meer een mobiel DNA-abstractie laboratorium waarmee voedselproducten kunnen worden getest op de aanwezigheid van genetisch gemanipuleerde organismen (GMO's).

Op geheel legale en openbare wijze geeft het ensemble het publiek inzicht in wetenschappelijke processen, om ze zo begrijpelijk te maken en te ontdoen van mystiek. Biotechnologie heeft invloed op alle consumenten, terwijl het brede publiek er nauwelijks iets vanaf weet en er vrijwel geen invloed op kan uitoefenen. Middels eenvoudige proeven toont het CAE het publiek hoe eenvoudig het is om voedsel te testen op de aanwezigheid van GMO's.

Paranoia?

Steve Kurtz moest 15 juni voor de Grand Jury te Buffalo verschijnen, op verdenking van bioterrorisme. De FBI weigert tot op heden naar buiten te brengen welke aanklacht Kurtz boven het hoofd hangt, maar het onderzoek heeft hoogstwaarschijnlijk te maken met mogelijke overtreding van de U.S. Biological Weapons Anti-Terrorism Act. Het maken, kopen, verkopen of bezitten van biologische bestanddelen voor het gebruik als wapen is volgens deze wet verboden.

De vele veiligheidsmaatregelen die de autoriteiten in de Verenigde Staten na '9/11' nemen, komen op velen van ons nogal overtrokken over. De vraag is of het paranoia of gezonde bezorgdheid is die de VS de laatste jaren drijft?

Kurtz is de zogenaamde 'target' in deze zaak. Acht andere personen werden opgeroepen om te komen getuigen. Dit zijn CAE-leden of ex-leden Andrew Johnson, Paul Vanousse, Beatriz da Costa, Steven Barnes, Dorian Burr, Beverly Schlee en Chaire Pentecost (de meesten van hen zijn universitair docenten of onderzoekers aan verschillende Amerikaanse universiteiten) en Adele Henderson, die geen band heeft met het CAE maar een persoonlijke kennis is van Kurtz.

Henderson is als getuige aangewezen en heeft vragen beantwoord over Steve's onderzoeksmethoden en dergelijke. Alle andere personen zijn zogenaamde 'subjects' van onderzoek. Wat dat in dit verband inhoudt, is niemand duidelijk. Hun advocaten adviseerden hen daarom niet te getuigen maar zich te beroepen op het Vijfde Amendement, het recht tot zwijgen, om zo geen uitspraken te doen die later tegen Steve gebruikt zouden kunnen worden.

Zwijgrecht

Alle zeven kunstenaars beroepen zich inmiddels op hun zwijgrecht, waardoor het risico bestaat dat Kurtz daadwerkelijk aangeklaagd wordt. Zij prefereren dit echter boven het geven van antwoorden die eventueel voer kunnen zijn voor de aanklagers van Steve. Ook Kurtz beroept zich op zijn zwijgrecht. Vorderingen in het onderzoek zijn dus niet te verwachten.

Indien de meerderheid van de 23 juryleden vindt dat er voldoende bewijs is, zal Kurtz worden aangeklaagd. Omdat de opgeroepen getuigen niet willen spreken, heeft de jury nog geen uitspraak kunnen doen. Het onderzoek loopt nog en vooralsnog is Kurtz niet in hechtenis genomen. Het lot van deze in opspraak geraakte kunstenaar is nog geheel onduidelijk.

Wel is duidelijk dat geen enkele rechtshandhavende autoriteit officieel heeft verklaard bezwarende bewijzen in handen te hebben. Het materiaal en de apparatuur die in zijn huis zijn aangetroffen, blijken geheel onschuldig voor mens en milieu. Sterker nog, het zijn gangbare en veelgebruikte spullen voor onderzoeks- en onderwijsdoeleinden.

,,Ik weet dat alles wat we deden legaal was'', zegt Beatriz da Costa van het CAE. ,,Het enige wat ik kan bedenken is dat ze ons proberen te intimideren en misschien als voorbeeld willen stellen.''

Aandacht

De 'kwestie Kurtz' krijgt inmiddels aardig wat aandacht van de (internationale) media. Ook in Nederland is enige discussie op gang gekomen. Mede dankzij het feit dat het CAE en Steve Kurtz meerdere malen hebben opgetreden in projecten als NextFiveMinutes die (mede) georganiseerd werden door De Balie in Amsterdam.

Op de mailinglist Nettime-nl is een discussie ontstaan over deze zaak. De een wijst op de repressie die de Amerikaanse overheid uitoefent door kritische kunstenaars de mond te snoeren en vreest dat de vrijheid van meningsuiting gevaar loopt. De ander vindt dit een overtrokken standpunt, kan de paranoia die in de VS heerst begrijpen en vindt het nemen van extreme veiligheidsmaatregelen verstandig en goed.

Op de lokale website Buffalo Report verscheen de volgende informatie: "Buffalo Report heeft vernomen dat de werkelijke reden waarom in het geval van Steve Kurtz het openbaar ministerie ervoor koos de zaak aan de grand jury voor te leggen, is dat ze zo hun gestoorde overreactie kunnen verbergen. Immers, als de grand jury zich er over buigt moet er wel wat aan de hand geweest zijn. Toch? Mis. Ze kruisigen hem om hun gezicht te redden. Zo gaan ze om met jouw belastingcenten!" Wie deze informatie aan de krant heeft verstrekt, blijft onduidelijk. Jammer.

Weerstand

Deze hele affaire brengt behoorlijk wat weerstand teweeg. Ten tijde van de eerste hoorzitting van de Grand Jury, 15 juni, werd op meerdere plaatsen geprotesteerd. Voor het Hooggerechtshof in Buffalo was een groot aantal mensen op de been, veelal sympathisanten en kunstenaars, uit Buffalo maar ook uit andere delen van de VS. Ook in San Francisco, in Wenen en Amsterdam werd er ruchtbaarheid gegeven aan de zaak.

In het Amsterdamse Paradiso hadden mensen die Kurtz en zijn collega's van het CAE persoonlijk hadden leren kennen door hun deelname aan de NextFiveMinutes conferenties een bijeenkomst belegd. Deze vond gelijktijdig met de hoorzitting plaats, Nederlandse tijd 16 tot 18 uur. De opkomst was bescheiden, het publiek betrokken. De slogan "Stop de oorlog tegen kunst" maakte de bevlogen mening van de organisatoren duidelijk.

Een citaat uit hun pamflet: "In zijn pogingen het publiek tegen terrorisme te beschermen gaat de FBI zijn boekje te buiten door hevige druk uit te oefenen op een groep kunstenaars die niets anders beoogt dan het stimuleren van een vreedzaam debat over onderwerpen die van cruciaal belang zijn voor een gezonde democratie. De Amerikaanse grondwet waarborgt het recht op de vrijheid van meningsuiting. Iedere democratie heeft de plicht minderheden te beschermen tegen de tirannie van een denkbeeldige meerderheid. De overheid moet zijn verantwoordelijkheid jegens haar onderdanen niet te grabbel gooien door onschuldigen te vervolgen."

Oorlog tegen kunst

Het belangrijkste doel van de bijeenkomst in Paradiso was uitdrukking te geven aan de solidariteit met het Critical Art Ensemble. Raoul Teulings plaatste het gebeurde in een filosofische context en stelde dat kunstenaars die de grenzen van 'kunst' oprekken worden geconfronteerd met een overheid die op haar beurt de grenzen van de wet oprekt. De filosoof Henk Oosterling vergeleek de VS met een fascistische staat en stelde dat de 'war on terror' nu eerder op een 'war on art' begint te lijken.

De powerpoint-presentatie van milieudeskundige Lucas Reijnders werkte verhelderend, omdat het elke twijfel over de omstredenheid van de in Steve's woning aangetroffen preparaten en apparatuur wegnam. Mogelijke twijfels en onduidelijkheden werden bij het publiek weggenomen gedurende deze bijeenkomst, wat eventueel nog meer sympathisanten voor Kurtz en de zijnen heeft opgeleverd.

Deze sympathisanten lijken vooralsnog niets te kunnen betekenen voor het Critical Art Ensemble en de heer Kurtz. Het wachten is nu op meer duidelijkheid na eventuele volgende hoorzittingen van de Grand Jury.

Marjolein Marchal

Bronnen

http://www.caedefensefund.org

http://www.critical-art.net

http://buffaloreport.com

Naar boven