Uit: Ravage #3 van 27 februari 2004

Invasie der barbaren

Wanneer een filmregisseur verhaalt over het einde van de westerse beschaving en zijn nieuwste film 'Les Invasions Barbares' noemt, dan hebben we te maken met iemand met een apocalyptisch wereldbeeld.

De Canadese filmmaker Denys Arcand maakt al dertig jaar sociale satires die een ironische en soms rauw cynische visie tonen op onze westerse samenleving. Zijn film The Decline of the American Empire uit 1986 bijvoorbeeld, is op het eerste gezicht een ironiserende kijk op een stel intellectuele veertigers die de grenzen van hun seksualiteit aftasten. Maar het is vooral ook een bitterzoete reflectie op de mislukte idealen van een stel babyboomers in het francofone Quebec, nog steeds een provincie van Canada. Ineen geklemd tussen het grote multiculturele rijk van de Verenigde Staten en het Engelstalige Canada zoeken de nationalisten nog steeds naar hun eigen Franse identiteit, om ondertussen zelf ten prooi te vallen aan de globalisering en dus Amerikanisering van hun samenleving.

Barbaren

Arcand's nieuwste film Les Invasions Barbares is een vervolg op die film met dezelfde personages en dezelfde acteurs, allemaal 17 jaar ouder en misschien iets wijzer.

In de kantlijn van deze film is het apocalyptische wereldbeeld van Arcand interessant: ,,We zijn aan het eind van wat ooit de West-Europese civilisatie werd genoemd, die startte met de Renaissance om te eindigen in Noord-Amerika, de Verenigde Staten'', zo zegt hij in The Guardian. ,,We zijn niet in levensgevaar, de dreiging van nucleaire oorlog is voorbij, maar er zijn kleine oorlogjes die door gaan. We zijn op weg naar de middeleeuwen, we bevechten de ongelovigen, de moslims. Maar de moslims zien ons als barbaren. Het hangt ervan af aan welke kant van het hek je je bevindt.''

Natuurlijk komt 11 september langs in de film, met de obligate journaalbeelden van de aanslag, als metafoor voor de barbaren die aan onze poorten staan te rammelen. Kernachtig zijn de shots van een chaotische puinhoop van een ziekenhuis waar vooral buitenlandse mensen op behandeling wachten. Een universiteitsprofessor (Rémy Girard) ligt hier in het laatste stadium van kanker op de dood te wachten. Zijn ex-echtgenote haalt zoon Sebastien, een stinkend rijke beurshandelaar, erbij om vader aan een privé-kamer en extra zorg te helpen. Ook vraagt ze hem papa's vriendenkring, inclusief ex-minnaressen, te verzamelen om afscheid te nemen.

Reactionair

In tegenstelling tot The Decline of the American Empire is deze barbaarse invasie minder sprankelend. Het is een bittere komedie vol pijn en wanhoop, exact passend in dit duistere tijdsgewricht. De schimpscheuten gericht aan de afbrokkelende verzorgingsstaat zou je reactionair kunnen noemen.

Regisseur Arcand gaat het felst tekeer tegen de inefficiënte en corrupte gezondheidszorg in Canada, waar alleen geld en/of connecties kunnen zorgen voor een menswaardige behandeling in een ziekenhuis. Ook het ziekelijk puritanisme van de medische stand en het regentendom inzake drugswetgeving, essentieel voor terminale zieken, wordt grimmig verbeeld. Prettig dat zoonlief met de hulp van een dochter van een van papa's minnaressen heroïne kan scoren om de pijn van zijn vader te verlichten.

Absoluut sardonisch hoogtepunt van de film is wanneer de gedesillusioneerde academici alle politiek en culturele 'ismen' van maoïsme, socialisme tot en met feminisme opratelen, die ze de afgelopen twintig jaar omarmden en weer weg wierpen.

Denys Arcand is een intellectuele filmmaker die graag zowel links als rechts onder vuur neemt. Zijn films kunnen het best omschreven worden als metaforische kaartenhuizen die aan het eind met een donderend geraas ineen storten.

Overlevende

Arcand werd bekend met Réjeanne Padovani (1973) een fascinerende vileine satire over politiek en corruptie. Jésus de Montreal (1989) is een merkwaardig apocalyptische visie op wat er zou gebeuren als een hedendaagse Jezus onze materialistische wereld zou betreden. Zijn Love and Human Remains (1993) is een seksuele carrousel met jonge mensen die aids verspreiden, met alweer een apocalyptisch gevoel.

Met Les Invasions Barbares oogst de 62-jarige Arcand eindelijk commercieel succes en ontving hij prijzen op het filmfestival van Cannes en een Oscar nominatie. Hij is een overlevende, want een hele reeks talentvolle filmmakers uit Quebec kwamen tragisch genoeg voortijdig om het leven. Waaronder Claude Jutra van Mon Oncle Antoine, Francis Mankiewicz en Jean- Claude Lauzon. Die pijnlijke en onverklaarbare geschiedenissen moeten hem aangevuurd hebben tot deze aangrijpende film.

Ulrik van Tongeren

Naar boven