● Ravage   ● Archief    ● Overzicht 2004    ● Overzicht #12

Door toedoen van Paars zitten we opgescheept met een miljardenverslindend megaproject genaamd Betuweroute waar niemand om heeft gevraagd. Of het moeten de havenbaronnen en bouwondernemers zijn. Sancties tegen degenen die hiervoor verantwoordelijk zijn blijven uit.

Gemiddeld een keer in de vier jaar leidt Nederland aan een vorm van collectieve verstandsverbijstering. Het fenomeen vindt plaats in de aanloop naar de landelijke verkiezingen. Gevoed en aangespoord door de media raken we in de ban van hetgeen politici ons wijs maken en geven hen via het stemlokaal macht. In die kortstondige verkiezingsperiode is er even geen ruimte voor gemor om het feit dat zij in politiek Den Haag niet deugen.

,,We hebben een openhartig gesprek gehad, op één onderdeel na'', zei Adri Duivesteijn van de tijdelijke commissie infrastructuur na afloop van het onderhoud met Annemarie Jorritsma (VVD). Hij doelde op de kwestie Kok, die eind 1996 ten overstaan van zijn eigen partijleden gedreigd had met een kabinetscrisis zodra de PvdA voor een variant van het Hogesnelheidslijn-tracé zou stemmen. Een variant die het Groene Hart zou sparen.

,,Ja, jammer hè, hihihi'', antwoordde Jorritsma op de slotopmerking van Duivesteijn. ,,Ja, hihihihi'', schamperde de commissievoorzitter op zijn beurt. Om er op olijke wijze ,,Goed, we sluiten deze vergadering voor de komende vijftien jaar!'' aan toe te voegen. Jorritsma: ,,Hahahaha, misschien zien we elkaar dan in het bejaardentehuis.'' ,,Ja, hahahahaha'', besloot Duivesteijn het verhoor. Het dijenkletsen ontbrak er nog aan.

Wie nog enige waarde hecht aan de parlementaire democratie in dit land, zou verplicht de verhoren van de commissie Duivesteijn op DVD moeten aanschouwen. De wijze waarop verantwoordelijke politici aan de tand worden gevoeld, heeft meer weg van een gezellig onderonsje dan dat het vuur hen na aan de schenen wordt gelegd. Het gaat er vrijblijvend en gemoedelijk aan toe, bijna amicaal. Tenenkrommend.

Niet zo verbazingwekkend, want de commissieleden nemen in de Tweede Kamer zelf actief deel aan het politieke spel. Voorzitter Duivesteijn (PvdA) maakt sinds 1994 onderdeel uit van de partij die inzake de gigantisch uit de hand gelopen megaprojecten als de grootste boosdoener kan worden beschouwd. Duivesteijn zat er tijdens de Paarse kabinetten met z'n neus bovenop, in het centrum van de macht. En zo'n man moet dan z'n ex-baas en oud-Kamerleden kritisch en objectief ondervragen. Een bespottelijke vertoning.

Voor de voormalige bewoners van de Betuwe moet het vrijblijvende gekeuvel tijdens de verhoren hebben aangevoeld als een flinke trap na. Honderden bewoners hebben eind jaren negentig huis en haard gedwongen moeten verlaten, waarna de sloopmachines hun werk deden. Ten behoeve van een spoorlijn die, zoals het er nu naar uitziet, nooit rendabel en optimaal zal functioneren.

De commissie-Duivesteijn kreeg van de politiek de opdracht mee aan te tonen wat er zoal is mis gegaan met de aanleg van de Betuweroute en de Hogesnelheidslijn (HSL). Megaprojecten waarbij sprake is van een kostenoverschrijding van ruim vier miljard euro. Bepaald geen kattenpis. Projecten ook die er doorheen zijn gejast door Paars I en II en waarbij de Kamer in ernstige mate in gebreke is gebleven en, erger nog, door het kabinet werd misleid. Zo tonen ook de verhoren aan.

Al in een pril stadium van de plannenmakerij voor de Betuweroute, werd er door wetenschappers en vervoerseconomen gewaarschuwd voor de onrendabiliteit en overbodigheid van het project. Wie gaat er nu een spoorlijn aanleggen parallel aan de Rijn, waarover containerschepen kunnen varen? Maar de grondleggers en aanjagers van de Betuweroute hadden hun zinnen op het project gezet. De spoorlijn moest en zou er komen.

Rotterdamse bedrijven als het ECT (Europe Combined Terminals) en het Havenbedrijf sloten hiervoor een pact met vooraanstaande politici. Lobbyisten als Gerrit Wormmeester (ECT), Eduard Bomhoff (Nijenrode), Harry Welters (ex-voorzitter havenbaronnen) en Huub van Engelshoven speelden samen met opeenvolgende politici als Neelie Kroes (VVD), Ruud Lubbers (CDA), Hanja Maij-Weggen (CDA), Annemarie Jorritsma (VVD), Tineke Netelenbos (PvdA) en Wim Kok in achterkamertjes een cruciale rol in deze tragedie.

Gedurende de besluitvorming rond de komst van de Betuweroute en HSL was er sprake van malversatie en politieke manipulatie. Politici gedroegen zich als havenbaronnen, de lobbyisten als politici. Alles in het belang van de economie. 'Werken, werken, werken, bouwen, bouwen, bouwen' heeft Wim Kok als levensmotto ingelijst boven z'n hoofdkussen hangen.

De oud-vakbondsman had zich bij aanvang van Paars I ontpopt als een genadeloze neoliberale zakenman. Onbegrijpelijk dat die man al die tijd op handen werd gedragen. Nou ja, onbegrijpelijk, hij kon weinig verkeerd doen in de ogen van de PvdA-gezinde invloedrijke pers die hem karakteriseerden als vadertje staat.

Belangenverstrengeling tussen industriëlen en politici zie je vaker terug. Denk aan de uitbreiding van Schiphol, de aanleg van de Tweede Maasvlakte en niet te vergeten de JSF-miljardenorder, die Kok en Jorritsma op de valreep van Paars II op slinkse wijze er doorheen hebben gedrukt. En waar ongetwijfeld nog vele onderzoekscommissies voor zullen woren aangesteld.

Laat ze daar dan maar snel mee beginnen, want het geheugen van vooraanstaande politici rijkt niet bijster ver, zo bleek ook nu weer tijdens de verhoren. Zeker wanneer ze voor het blok worden gezet. En als de onderzoekscommissies dan toch bezig gaan, neem dan de Tweede Maasvlakte en de Zuiderzeelijn meteen mee.

Ook op lokaal niveau blijkt de wet van Meden en Perzen van toepassing. Zie de enorme kostenoverschrijding van de Noord-Zuidlijn in Amsterdam en de Zwemtunnel (ook wel tramtunnel genoemd) in Den Haag. Alsof er gebouwd wordt om het bouwen, zolang de bouwbedrijven maar tevreden zijn. Maar het kost de burger vreselijk veel duiten en niet te vergeten overlast, terwijl het nut ervan lang niet altijd zeker is.

De commissie-Duivesteijn zal binnenkort aanbevelingen doen voor de toekomst. Met megaprojecten in zicht, zoals de Zuiderzeelijn, is de Kamer er veel aan gelegen om te weten wat er mis ging bij de Betuweroute en de HSL. De hoofdrolspelers van het kapitaal en natuur vernietigende spel uit de jaren negentig gaan overigens vrijuit. Zoals altijd het geval is met enquête- en onderzoekscommissies.

Je doet er dan ook beter aan een megaproject door de strot van de samenleving te duwen dan dat je een autoradio steelt. Voor dat laatste krijg je een boete of celstraf, voor het verkwanselen van miljarden euro's ontvang je na afloop van je politieke carrière op z'n minst een gouden handdruk. Voor bewezen diensten in naam van de samenleving heet dat dan. De industriëlen doen er vervolgens nog een schepje bovenop en benoemen je tot lid Raad van Commissarissen van de ING Bank, TPG Post, Shell en KLM. Zelfverrijking heet dat, toch Kok?

In het verleden hebben enquêtecommissies soms geleid tot ontslag van verantwoordelijke politici. Gut, wat schokkend! Aansluitend worden deze 'baanlozen' omarmd door het bedrijfsleven of krijgen een post als burgemeester toebedeeld. Misdaad loont in bepaalde kringen. Daadwerkelijke sancties blijven uit. Dit versterkt het gevoel in de samenleving dat de hoge pieten onschendbaar zijn. Of het nu om de vuurwerkramp in Enschede gaat, de Bijlmerramp of de Betuweroute.

Het is de burger die het gelag betaald, onverschillig raakt, zich nog verder afwendt van de politiek. Ze zullen een volgende keer wederom en masse een proteststem uitbrengen, of hun verkiezingsbiljet verscheuren. Geef ze eens ongelijk. Het is de hoogste tijd dat de verantwoordelijken voor de verkwisting van het gemeenschapsgeld publiekelijk worden aangepakt. Pluk ze kaal, de Koks, Jorritsma's, Netelenbossen en Neelies Kroes, en verdeel hun privé-kapitaal onder de gedupeerden. Zet ze onbetaald aan het werk in de containerhavens. Laat ze desnoods voor de rest van hun leven de trein-coupé's reinigen. Maar beloon ze niet.

Alex van Veen

Naar boven