- Home
- Archief
- 1999

Uit: Ravage #296 van 26 november 1999

Veel feiten, weinig visie

In de twaalfde editie van het Internationaal Documetary Festival Amsterdam (IDFA) worden van 24 november t/m 2 december 1999 ruim 180 recente en klassieke documentaires vertoond. Veel aandacht gaat uit naar de bijna afgelopen eeuw. Maar ook het nieuwe millennium komt aan bod.

Openingsfilm van het IDFA en boegbeeld van het festival is Andre Hazes, Zij gelooft in mij van regisseur John Appel. Het dagelijkse leven van onze grote volkszanger wordt ijzingwekkend nauwkeurig in beeld gebracht. Een protserig huis met zwembad en goudvissenvijver aan de Vinkeveense plassen, een wand vol gouden platen, zijn gouden Rolex, en zijn krampachtige pogingen om een gelukkige huisvader te zijn. Natuurlijk krijgen we de gedreven zanger Hazes te zien, maar het is vooral het portret van Hazes als een ongelukkige 'nieuwe rijke' die erin hakt. Appel heeft vast een enorme hoeveelheid materiaal geschoten, de vrolijke momenten werden eruit gesneden, omdat hij vooral de wurgende eenzaamheid en stress van Hazes bestaan wou benadrukken. Wat Hazes deed verzuchten dat hij werd afgebeeld als een zielepoot. De warme, joviale Hazes paste niet in de visie van Appel, zou dat de macht van de documentairefilmer zijn?

In Karin Junger's Chickies, Babies and Wannabees worden twee Surinaamse tienermoeders van 16 jaar geportretteerd. Wonend in de Bijlmer raakte Junger geïntrigeerd door de tienermoeders die ze zag. Ze ging op zoek naar het verhaal achter deze tienerzwangerschappen en probeerde erachter te komen waarom deze problematiek in de Surinaams Creools gemeenschap vaker voorkomt dan in andere gemeenschappen. De film illustreert de onmacht van documentairemaker Junger om in de belevingswereld van deze jonge vrouwen door te dringen. Ook ontbreekt een overtuigende analyse van de sociale dimensie van deze problematiek. Gek is dat niet omdat op dit onderwerp een taboe rust. Veel instanties zoals de opvanghuizen voor tienermoeders zijn bang voor het onderwerp, een film over zwarte tienermoeders zou stigmatiserend werken. Dat de meeste tienermoeders zwart zijn mag niet te hard worden gezegd. De film is in ieder geval een moedige poging om een stukje multi culturele samenleving te tonen.

Karen Junger heeft dit jaar ook nog een betere documentaire gemaakt: God Is My Co Pilot, misschien omdat het een ver van mijn bed onderwerp is. Het Amerikaanse vliegdekschip de USS Roosevelt speelde begin dit jaar een belangrijke rol bij de luchtaanvallen op doelen in Kosovo en Servië. Van de vijfduizend mensen aan boord concentreerde Junger zich op drie piloten en de dominee. De religieuze rituelen vormen een belangrijk houvast voor de veelal zeer jonge mannen die de bombardementen moeten uitvoeren. Want de piloten worstelen met twijfels over het nut en de rechtvaardigheid van hun missies. Gelukkig biedt het geloof in God de militairen op het vliegdekschip steun en geeft het hun kracht. De bid en zangsessies wekken bijna de lachlust op. De lach verstomd bij de gedachte wat de jonge knapen met hun wapentuig hebben aangericht.

A Cry From The Grave van regisseur Leslie Woodhead is een chronologische reconstructie van de massamoord op ruim 7000 moslims in Srebenica in juli 1995. Met behulp van journaalbeelden, gesproken herinneringen en film en videomateriaal wordt de meest verbijsterende slachtpartij sinds de Tweede Wereldoorlog in Europa op een koele wijze geanalyseerd. Het is opmerkelijk hoe compleet de gang van zaken in Srebenica is vastgelegd. Het enige wat we niet te zien krijgen zijn beelden van de massamoorden, misschien komen beelden hiervan ooit nog bovendrijven. De forensische experts van het Joegoslavië tribunaal zijn al vier jaar bezig om de inhoud van de talloze massagraven te identificeren op zoek naar bewijzen van oorlogsmisdaden. Van de ruim 7000 vermiste moslims zijn er tot nu toe slechts 70 geïdentificeerd. Hun werk wordt uitvoerig in beeld gebracht, hun geklief en gezaag in de schedels en skeletten gaat door merg en been.

Ook het aandeel van de Nederlandse militairen in de tragedie wordt uit de doeken gedaan. We zien hoe onze paar honderd blauwhelmen machteloze toeschouwers waren, door de Servische moordcommando's in de tang gehouden en door de militaire leiding van de VN en de rest van de wereld in de steek gelaten. Het was een onmogelijke missie. A Cry From The Grave is een grondige, doorwrochte BBC documentaire, die af en toe op het randje van effectbejag balanceert.

Geen visie

Het eind van het millennium heeft veel filmmakers geïnspireerd om zowel vooruit te kijken naar de volgende eeuw of terug te blikken. In Welcome To Armageddon van regisseur Paul Yule worden enkele religieuze sekten en hun ideeën over het einde van de wereld belicht. Zoals de Texaanse Yahweh beweging die ervan overtuigd is dat in het jaar 2002 de bom valt, waarbij viervijfde van de wereldbevolking om het leven komt. Deze documentaire dist veel feiten over de religieuze sekten op, jammer genoeg ontbreekt een visie. Het is een manco van veel documentaires dat men de kijker overstelpt met feiten.

Here We Are, Waiting For You is volgens regisseur Marcelo Masagao een documentaire herinnering aan de twintigste eeuw. Met behulp van archiefmateriaal: nieuwsbeelden, foto's, fragmenten uit speelfilms en documentaires dendert de twintigste eeuw op een speelse, associatieve wijze aan ons voorbij. Oorlogen, de industriële ontwikkeling, moderne kunst zijn de grote thema's. De film is opgebouwd uit kleine hoofdstukjes waarin zowel grote namen als onbekende de revue passeren. De film geeft geen chronologisch beeld van de twintigste eeuw. Van de hak op de tak wordt door de geschiedenis gesprongen, de originele invalshoeken van de film maker zorgen voor een meeslepende ervaring. Een gesproken commentaar ontbreekt, maar via tekstflarden in beeld, vol droge humor, worden de beelden ondersteund.

In Me And Isaac Newton van regisseur Michael Apted worden zeven wetenschappers geportretteerd. De film gaat niet alleen over het wetenschappelijke werk van deze mensen. Vooral hun drijfveren en levensvragen die de bron vormen van hun wetenschappelijk onderzoekingen komen aan de orde. Bijvoorbeeld de uit India afkomstige Ashok Gadgil die voortgestuwd door zijn sociale bewogenheid een ingenieus waterzuiveringsapparaat ontwikkelde. De inmiddels overleden chemicus en Nobelprijswinnares Gertud Elion omschrijft haar werk als het ontfutselen van de geheimen van het leven aan de natuur.

Overigens gaat de film de belangrijke vraag over de verantwoordelijkheid van de wetenschapper niet uit de weg. Want zowel het maken van de atoombom als het ontwikkelen van een medicijn tegen kanker zijn het werk van de wetenschapper. Het treffendst wordt dit geïllustreerd door het werk van een Britse arts die vreest dat de genetische manipulatie technologie die hij gebruikt ter bestrijding van kanker ooit misbruikt kan worden voor andere doeleinden. Deze prachtige documentaire geeft genoeg stof tot nadenken en dan te bedenken dat Michael Apted ook de regisseur van de nieuwe James Bond film is.

Ulrik van Tongeren

Meer informatie: IDFA, Kleine Gartmanplantsoen 10, 1017 RR Amsterdam. Tel: 020 6273329, mail: info@ifda.nl web: www.idfa.nl

 

Naar boven
Naar overzicht dit nummer
Naar Jaargang 1999