- Home
- Archief
- 1999

Uit: Ravage #296 van 26 november 1999

Respecteer de dalai lama

Eric Krebbers en Harry Westerink uiten in Ravage #294 de nodige kritiek op Tenzin Gyatso, de veertiende dalai lama. Volgens Bart nemen ze daarbij regelmatig een loopje met de werkelijkheid en sluiten ze door hun subjectieve en beledigende taalgebruik een dialoog uit. Een reactie.

Laat ik beginnen met een aantal citaten uit het bewuste artikel. "Tot op heden heeft de Tibetaanse regering in ballingschap nog geen enkele aanzet gegeven tot de oprichting van een parlement. Gyatso heeft ook geen verkiezingen uitgeschreven onder zijn meer dan honderdduizend gevluchte landgenoten in India." En later wordt beweerd dat er zelfs "geen schijn van een minimale burgerlijke democratie" is.

Het was echter al in 1960 in Dharamsala, dat de eerste verkiezingen onder de gevluchte Tibetanen werden uitgeschreven. Hierna bleef de dalai lama op de troon en hijzelf was verantwoordelijk voor een opgenomen clausule waarin staat dat hij met een tweederde meerderheid weggestemd kan worden. (1) Om de dalai lama zelf te citeren: "Binnen de ballingengemeenschap hier in India gaan we al stap voor stap naar het democratisch stelsel toe. Binnen de komende twintig jaar moet de democratie bij ons een feit zijn". (2)

Daarbij heeft de dalai lama al in meerdere interviews en boeken verkondigd dat hij in een toekomstig vrij Tibet geen regeringsfuncties zal vervullen omdat dat een struikelblok zou vormen voor de ontwikkeling van de democratie. Het was overigens ook de dalai lama zelf die verantwoordelijk was voor de verkiezingen in 1960, het Tibetaanse volk had er indertijd zelf weinig oren naar. Er waren zelfs demonstraties van jonge Tibetanen tegen de in hun ogen onnodige democratische visie van de dalai lama.

Eric en Harry schrijven verder: "De Tibetaanse elite nam Gyatso als klein kind apart. Op occulte wijze zou zijn aangetoond dat hij de reïncarnatie was van de pas overleden dertiende dalai lama. Die eer kan in het patriarchale Tibet alleen jongens te beurt vallen." Dit is opnieuw onjuist, de dalai lama zelf heeft meerdere malen gezegd dat de volgende dalai lama een vrouwelijke dalai lama zou kunnen zijn. (3)

Vrouwvijandig ?

Verderop in het artikel wordt het nog erger voor de dalai lama en de Tibetaanse traditie. "De religie van de Tibetaanse leider en zijn volgelingen is extreem patriarchaal en vrouwvijandig. Het gaat om een geloof van en voor mannen, bedoeld om het vrouwelijke te onderderdrukken en te overstijgen door middel van tantrische rituelen." Deze passage, en overigens vele andere, maken mij benieuwd naar de bronnen waarop Eric en Harry zich baseren.

Ik ontken niet dat de positie van de vrouw binnen de Tibetaans boeddhistische traditie ongelijk is aan die van de man, maar de bewoordingen die hier gebruikt worden gaan mij veel te ver. In werkelijkheid hebben binnen het boeddhistisch systeem zowel mannen en vrouwen, en dit met name volgens het Viniya Sutra (geschriften waarin het zogenaamde authentieke boeddhisme uit de doeken wordt gedaan), het recht op de hoogste wijding, die van Bhiksu (monnik) en Bhikshuni (vrouwelijke monnik).

Wel geldt dat de Bhiksu hoger is dan de Bhiksuni, waar weer tegenover staat dat volgens het Bodhisattvayana (de weg die boeddhisten hebben te gaan) iedereen geacht wordt dezelfde boeddhanatuur te bezitten. De dalai lama zegt over deze kwestie zelf: "We mogen erkennen dat de positie van vrouwen in het verleden verwaarloosd is of niet veel aandacht heeft gekregen". En: "Ik geloof dat het zeer belangrijk is dat vrouwen zich al hun rechten proberen toe te eigenen. In de Tibetaanse vluchtelingengemeenschap in India heb ik jarenlang op de bres gestaan voor de vrouwenkant, de nonnenkant". (4)

Verder brengt hij herhaaldelijk naar voren dat er geen verschil bestaat tussen mannen en vrouwen ten aanzien van de potentie tot het opwekken van de hoogst altruïstische aspiratie van het bereiken van het boeddhaschap of inzicht in het diepste wezen van de werkelijkheid. Dat het boeddhistisch geloof bedoeld is om het vrouwelijke te onderdrukken raakt dus echt kant nog wal.

China

Veel vereerders van Dorje Shudgen zijn sinds het verbod door andere boeddhisten bedreigd en mishandeld, melden Eric en Harry. Deze geruchten doen al langer de ronde. Wat ik er van kan melden is dat Amnesty International in juni '98 een onderzoek afsloot met de conclusie dat niets van de opgedane informatie mishandelingen kon bewijzen. Veel waarschijnlijker is dat China misbruik maakt van het schisma binnen de Tibetaanse gemeenschap om via deze weg vele geruchten de wereld in te helpen zodoende de dalai lama in een kwaad daglicht te stellen.

"Veel Tibetanen zullen heimelijk opgelucht zijn geweest toen de Chinezen begonnen om de paleizen en kloosters met de grond gelijk te maken", zo stellen Eric en Harry. Het was deze uitspraak die mij het meest raakte en me deed besluiten om de andere kant van het verhaal naar voren te brengen. Meer dan een miljoen Tibetanen (in totaal bijna eenvijfde van de bevolking) zijn door de gevolgen van de Chinese bezetting om het leven gekomen. Vele andere zijn op vreselijke wijze gemarteld en vernederd. Hun hele cultuur is letterlijk met de grond gelijk gemaakt en ik vraag me af of er werkelijk één Tibetaan geweest is die de Chinezen heeft aangemoedigd bij hun humanitaire en ecologische moord en plundertocht door Tibet.

Inderdaad was er in het voormalig Tibet sprake van een feodale staatsinrichting waaraan fundamentele ongelijkheid inherent is. Het feit is echter wel daar dat voor de Chinese inval de Tibetanen zelf hervormingen in petto hadden. De 13e dalai lama was hier al mee begonnen, hij was van mening was dat Tibet mee moest gaan met de democratische tendensen in andere landen.

Dialoog

Het probleem van Eric en Harry is dat zij zich baseren op de dalai lama en het Tibet van zo'n vijftig jaar geleden. Hierdoor gaan zij compleet voorbij aan de ontwikkelingen en veranderingen die de Tibetaanse traditie sindsdien heeft doorgemaakt. Geen enkele cultuur of staat heeft een statisch karakter. Het is juist de aanraking met andere culturen en volkeren die voor dynamiek en verandering kunnen zorgen. De dalai lama representeert eenvoudigweg niet meer de patriarchale Tibetaanse samenleving van vijftig jaar geleden. De boodschap die de dalai lama voortdurend uitdraagt is in wezen grensoverschrijdend, iets wat hij zelf benadrukt en waar nu de hele wereld kennis van kan nemen. Over de invloed van de positieve boodschap van de dalai lama aan de wereld zou je makkelijk een boek kunnen volschrijven. Ik wil wat aspecten van zijn gedachtegoed kort belichten.

In vrijwel al de boeken en lezingen van de dalai lama komt zijn boodschap van universele verantwoordelijkheid naar voren. Compassie, verdraagzaamheid, zorg voor anderen, liefde en verantwoordelijkheidsgevoel zijn maar een paar woorden die benadrukken dat hij het goede in de mens centraal stelt. Hij stelt zelf dat mensen zowel goede als slechte kanten in zich hebben maar dat het van het grootste belang is dat we ons toeleggen op de goede eigenschappen om die vervolgens te ontwikkelen of tot bloei te laten komen.

Altruïsme en een vriendelijk hart, niet alleen jegens menselijke wezens, maar jegens alle voelende wezens. Keer op keer betuigt de dalai lama hierbij zijn steun aan mensen die zich inzetten voor een betere wereld waarin mensen op een vreedzame manier met elkaar kunnen samenleven. Hij noemt zich zelf in één van zijn boeken (ik weet helaas niet meer welke) half boeddhist en half communist. Deze overtuigingen worden ook gereflecteerd in zijn houding ten opzichte van andere religies en seculiere levensbeschouwingen. De dalai lama veroordeelt andere zienswijzen niet, hij legt de nadruk op de gemeenschappelijke kenmerken van mensen, gevoelens van compassie en liefde. Zonder religie kunnen we ons redden, kunnen we overleven. Maar compassie en liefde zonder die gevoelens overleven we niet. (5)

In deze bovenstaande (korte en onvolledige schets) van de visie van de dalai lama zie ik aanknopingspunten en overeenkomsten met mijn eigen idealen. Dat de dalai lama geen honderd procent politiek correcte, anarchistische en veganistische actievoerder is zie ik niet als een reden om hem niet te respecteren en om hem niet te steunen in zijn geweldloze strijd voor een vrij Tibet. Zoals eerder benadrukt, het is juist de dialoog die hier mogelijkheden biedt. Een consequentie van de dialoog en de confrontatie tussen verschillende (religieuze) tradities kan zijn dat we leren van elkaars kritiekpunten en daardoor waardevolle inzichten van anderen opdoen om ze vervolgens in de eigen traditie en cultuur te integreren. Dat is volgens mij ook precies wat er gebeurt, refererend aan de ontwikkelingen die de Tibetaanse cultuur de laatste 50 jaar doormaakt.

Respect

Wanneer je het statische karakter van een cultuur centraal stelt en dit vervolgens ook ten dele onjuist bekritiseert ga je die verandering juist tegen omdat je de op deze manier een respectvolle dialoog onmogelijk maakt. Wanneer iemand de dalai lama een ordinaire dictator noemt of hem vergelijkt met Khomeiny vraag ik me dan ook af wat daar nu precies het doel van is. Dit is één van de vragen die ik hierbij aan Erik en Harry wil stellen. Deze wijze van bekritiseren roept bij mij voornamelijk een sfeer van negativiteit en weerstand op, niet in de laatste plaats door de verschillende feitelijke onjuistheden, maar vooral door het beledigende en subjectieve taalgebruik. Wanneer ik hier al moeite mee heb, hoe zal een Tibetaan er dan op reageren, vraag ik me af.

Het mag duidelijk zijn: volgens mij gooi je je eigen ruiten in wanneer je deze opstelling ten aanzien van andersdenken staande houdt. Iets of iemand belachelijk maken, beledigen of onderuithalen is niet erg moeilijk, op deze manier worden er helaas meer bruggen vernietigd dan gebouwd. Willen we proberen van deze wereld samen een draaglijker oord te maken, dan zijn wederzijds begrip en respect volgens mij daarvoor de eerste voorwaarden. Wil je dat iemand serieus naar je luister lijkt mij dat ook alleen maar logisch.

Een citaat van moslimfeministe Fatimah Mernissi sluit hier mooi op aan: "Revolutie is het begrijpen van de bedreigende en onbekende taal van de ander." Het artikel van Erik en Harry was te lang en mijn tijd te kort om werkelijk al hun beweringen na te trekken, maar op basis van hun andere (feitelijk onjuiste) kritiekpunten zie ik geen reden om alles wat zij schrijven voor waar aan te nemen. Ik ben benieuwd naar reacties.

Bart

Noten
1. Gill Farrer Hals, De wereld van de dalai lama , blz. 61
2. De kracht van het mededogen, blz. 179
3. zie SamSam nr. 10 december 97, blz. 6
4. De kracht van het mededogen, blz. 150, 151
5. Farrer Halls, blz. 154

 

Naar boven
Naar overzicht dit nummer
Naar Jaargang 1999