- Home
- Archief
- 1999

Uit: Ravage #290 van 3 september 1999

Actiekamp tegen grensregime

Na de val van de muur in 1990, zijn de grenzen tussen 'oost' en 'west' opener dan ooit. Althans, voor de welgestelde burgers - sekstoeristen, vakantiegangers, handelaars - van de Europese Unie. Vluchtelingen en migranten echter vissen achter het net. De verdwenen grenzen zijn razendsnel vervangen door nieuwe, strengbewaakte grenzen. Van 7 tot 15 augustus vond er daarom in Zittau, op het drielandenpunt tussen Tsjechië, Polen en Duitsland, een (anti )Grenskamp plaats.

Het tweede antiracistische zomerkamp werd georganiseerd in het kader van de "kein mensch ist illegal" campagne. Deze werd in juni 1997 in het leven geroepen ter stimulering van de samenwerking tussen verschillende groepen, die ge illegaliseerde vluchtelingen en migranten proberen te ondersteunen.

Op vrijdag 6 augustus vertrokken twee auto's vanuit Nederland richting het Oostduitse Lückendorf, nabij de Tjechische en Poolse landgrenzen, ongeveer 800 kilometer verderop. De bruinkoolindustrie lijkt het gebied vlakbij de Neisse rivier in Polen langzaam op te eten. Desondanks is het toerisme de grootste bron van inkomsten in deze streek in deelstaat Sachsen, 'Euroregio Neisse'. Want "de mensen hier zijn oorspronkelijk en gastvriendelijk", aldus een informatiefolder voor toeristen over de omgeving. "Lekker wandelen in de prachtige natuur of door vele bergen omgeven knusse dorpen en steden met vele historische bezienswaardigheden..." Maar voor veel mensen eindigt de reis aan de Duits Poolse of Duits Tsjechische grens. Hier dreigt uitzetting, gevangenneming, vervolging soms zelfs met dodelijke afloop. Geen spoor van de veelgeprezen gastvriendelijkheid uit de brochures.

Omdat we een uitvoerige tussenstop hebben gemaakt, rijden we op zaterdag Zittau binnen. De 'Move the Borderline!' rave (500 deelnemers) aan beide kanten van de grens, in Duitsland en Polen, is dan al voorbij. Het kamp heeft zich inmiddels op last van de autoriteiten moeten verplaatsen.

Oorspronkelijk zou het kamp in Lückendorf plaatsvinden, maar de gehuurde plek in het kleine dorp is een stuk 'beschermd natuurgebied'; kamperen is zonder uitzondering uit den boze. Niemand die daar van opkijkt. De sfeer in Lückendorf was reeds 'verziekt', nadat de fascistische NPD, met meer dan duizend partijleden in de deelstaat Sachsen, stemming had gemaakt in het dorp: "De linkse chaoten komen!" Die 'chaoten' hadden zich trouwens ook niet onbetuigd gelaten. De opschudding was groot toen ze eind juli de bevolking middels 'officiële' pamfletten meedeelden, dat Zittau vanaf 2002 eenvoudigweg bij Polen ingelijfd zou worden. "Wees gewaarschuwd!"

Voorlopig zijn we daarom neergestreken op een voormalig industrieterrein in het met ongeveer 28.000 inwoners veel grotere Zittau. Op deze betonnen, open vlakte kunnen we echter niet blijven.

Niet welkom

Zondagmiddag vertrekken we in een imposante karavaan richting onze nieuwste locatie. Er ontstaat enig gemopper, omdat de deelnemers van het kamp nu alweer een nieuwe plaats moeten zoeken. De eerste twee dagen zijn al bijna verstreken terwijl er nog bijna niets heeft kunnen plaatsvinden. Zelfs nu bestaat er nog de kans dat het kamp wederom slechts een pauze maakt. Het lijkt erop dat we 'nergens' welkom zijn en daarom nergens terechtkunnen. De pachtovereenkomsten zijn dan nog wel niet getekend, maar niemand die er over peinst om voor de derde keer de biezen te moeten pakken. De plek is in ieder geval behoorlijk afgelegen, even buiten het centrum van Zittau en biedt voldoende ruimte voor infrastructuur en alle tenten, de mobiele 'Wendland Volxküche' en de bussen en wagens van de 'Geld of Leven' en vluchtelingenkaravaan.

Langzamerhand komt het kamp écht 'in actie'. De eerste vergaderingen worden grotendeels gedomineerd door vaak 'praktische', maar soms niet onbelangrijke thema's: de aanlijning van honden, de verkoop van alcohol en de 'Schutz'. Helaas moeten we onze kampplaats dag en nacht tegen mogelijke nazi aanvallen bewaken. Hoewel die gelukkig uitblijven, blijft de Schutz mede door de onophoudelijke geruchtenstroom tot op 't laatst onderwerp van gesprek.

Aan de overzijde van het actiekamp houdt de Bundesgrenzschutz (BGS) ons voortdurend in de gaten. 'BGS = Moordenaars' staat er op het grote verkeersbord aan de rand van het veld. De middelen van de 10.000 personen tellende Duitse grenspolitie zijn in de loop der jaren sterk toegenomen. Kosten noch moeite worden gespaard om vluchtelingen en migranten af te stoppen. Een jaarlijkse begroting van meer dan 3 miljard DM en de inzet van helikopters, torpedoboten en infraroodcamera's maakt de dertig kilometer lange zone vanaf de grens - een zogenaamde 'grenssluier' - tot meest beveiligde grens van Europa.

De donkergroene BGS bussen behoren inmiddels tot het straatbeeld in het Zuidoosten van de Sachsische grensstreek en de steeds ingrijpendere bewaking en controle activiteiten zijn allang vertrouwd. De opgepakte vluchtelingen worden door de BGS opgejaagd, verhoord, bedreigd en vaak zelfs mishandeld. Uiteindelijk worden ze op basis van het Wetboek van Strafrecht legaal het land uitgezet, beroofd van hun laatste centen en vertrouwen.

Verklikkers

Op woensdag worden in Zittau de meer dan zeventig mensen herdacht, die in de afgelopen jaren het slachtoffer zijn geworden van een brutaal en dodelijk grensregime. Hieronder bevinden zich ook de zeven Kosovo Albanezen die iets meer dan een jaar geleden in een personenbus vlakbij het Duitse Freiberg omkwamen, nadat ze letterlijk en figuurlijk opgejaagd waren door de BGS. Vijftien andere inzittenden raken licht of zwaargewond. Enkele van hen worden desondanks in de daaropvolgende dagen onmiddellijk uitgezet naar Tsjechië.

De regenachtige herdenking is even indrukwekkend als treurig, wanneer de namen en droevige verhalen van de vermoorde vluchtelingen worden voorgelezen en de meer dan zeventig houten kruizen voor de kerk in het centrum eerbiedig worden opgesteld. Op het moment dat enkele kruizen opgehangen worden, verstoren twee ambtenaren de herdenking. Er wordt ons, zoals vaker tijdens de actieweek, 'materiële beschadiging' verweten.

Kort daarop bemoeit ook CDU lid Jürgen Kloss en burgemeester van Zittau op onfatsoenlijke wijze deze gedenktocht. Zijn auto wordt daarom even later 'materieel beschadigd', lees gestickerd. 'Besser als der Stasi.', leest zo'n kleine, witte sticker. 'Dank Ihre Hilfe. Der BGS.' Beter dan de Staatssicherheitsdienst, dankzij uw hulp. Afzender: De grenspolitie. De stickers zijn uiteraard afkomstig uit het actiekamp en zullen waarschijnlijk kwaad bloed hebben gezet bij de plaatselijke bevolking.

Net als in Rothenburg in 1998 verloopt ook nu de communicatie met de plaatselijke bewoners moeizaam. Het uitdelen van de campagnekranten verloopt met wisselend succes. Af en toe tonen sommige Zittauers zich geïnteresseerd, terwijl andere het liefst meteen met je op de vuist gaan. Het gros kijkt niet op of om.

Tijdens de afsluitende vergadering op zaterdag wordt de tekortschietende bereidheid van de kampdeelnemers om in contact te treden met de bevolking aangestipt. Iemand die de term 'denunziant' (verklikker) bezigt, kan op weinig sympathie of begrip rekenen. Of is dat bij voorbaat al uitgesloten? Volgens de BGS wordt meer dan zeventig procent van de vluchtelingen ingerekend op basis van 'tips' van de bevolking, die door middel van posters en pamfletten voortdurend opgeroepen wordt 'onraad' te melden via de 'BGS Burgertelefoon' en vluchtelingen op te sporen en jagen.

Een brievenschrijfster schreef na afloop van het eerste zomerkamp in een regionale krant dat zij "erg blij" is met de aanwezigheid van de BGS. "Ik hoop dat de BGS ook in de toekomst hard en consequent tegen deze 'welvaartsvluchtelingen' op zal treden. Wij zullen blijven opletten en verklikken."

Dinsdag 10 augustus wordt een BGS kazerne in Hirschfelde urenlang bezet door meer dan honderd kampdeelnemers.

Strafkamp

De vreedzame betoging van vluchtelingen en activisten op maandag heeft de spanningen doen toenemen. De betoging op het marktplein met veel theater en muziek mondt uit in een blokkade van een druk verkeerspunt, nadat twee deelnemers op verdenking van geweldpleging gearresteerd zijn.

De verslaggever van de regionale Sächsische Zeitung rept over "de bestorming van het politiegebouw" en een commentator hoont "de schending van mensenrechten" naar aanleiding van het 'zeer grof' en agressief benaderen van twee journalisten. Iets waarvoor overigens in de loop van de week excuses aangeboden zijn, maar het kwaad was in mijn ogen reeds geschied. Ook tijdens het verloop van het actiekamp werden mensen soms voorbarig bedreigend benaderd. (Gevolg is dat bijvoorbeeld het Multicultureel Centrum in Zittau zich openlijk van het actiekamp distantieert.) De voorstelling 'Zonsverduistering en de gevolgen voor Duitsland en Europa' is daarentegen succesvol. Meer dan vijftig bezoekers zien een film 'van de Universiteit van Leipzig' over toekomstige Duitse, 'illegale' vluchtelingen, die verdreven door de duisternis grenzen moeten overschrijden op zoek naar een beter bestaan.

In Zittau wonen ongeveer 130 vluchtelingen in een verheimelijkt vluchtelingenhuis. Of beter: strafkamp. De leefomstandigheden zijn barbaars, getuige schokkende mondelinge en visuele bronnen. Er zijn onvoldoende was en kookapparaten, de wc's zijn verstopt, het drinkwater besmet en de bewoners moeten de geringe hoeveelheid warm water onder gemeenschappelijke douches delen. Iedere persoon krijgt twee rollen wc papier per maand. De vluchtelingen zijn toegewezen op verplichte voedselpaketten en krijgen ongeveer 90 gulden zakgeld per maand. Er is geen mogelijkheid tot recreatie: geen gemeenschappelijke kamer, geen televisie, geen bibliotheek en geen speelruimte voor kinderen. Toen de bewoners vroegen of het huis geschilderd kon worden, werden ze verplicht mee te helpen tegen beloning van een rijksdaalder per uur.

Het deportatiekamp is een gemakkelijk doelwit voor racistische aanslagen, maar in het verleden heeft de huismeester herhaaldelijk geweigerd de politie te bellen. Als de vluchtelingen zelf bellen, duurt het vaak meer dan een uur eer de politie verschijnt. Het leefklimaat voor de vluchtelingen in Zittau is onmenselijk: ze worden gecriminaliseerd, bedreigd en kunnen daarom nooit gaan of staan waar ze willen.

Een aantal kampdeelnemers en vluchtelingenorganisatie The Voice uit Jena zijn een campagne gestart om onder andere het vluchtelingentehuis in Zittau te sluiten. Ze proberen het openlijk racistische klimaat te bestrijden en alle sociale en culturele mensenrechten van vluchtelingen op te eisen door het opvoeren van politieke druk op bijvoorbeeld Hardradt, Sachsische minister van Buitenlandse Zaken.

Kritiek

Naar schatting hebben ongeveer 1200 mensen het kamp één of meerdere dagen bezocht, de gemiddelde bezetting schommelde rond 500. De informatietent, de kampradio en het internetjournaal vormden de spil van het kamp. Hier zijn de afwisselend gematigd positieve en negatieve berichten uit de media te lezen, zoeken actievoerders steun of vertellen over activiteiten.

Verschillende keren is er geprobeerd nieuwe grensovergangen te forceren (bijvoorbeeld met bootjes op de Neisse), zijn grensmarkeringen symbolisch beschadigd en werden op de antifascismedag (vrijdag) verschillende naziverzamelplekken nader bekeken.

Een belangrijk punt van kritiek van deelnemers tijdens en ná de actieweek was echter het ontbreken van een theoretische uitwisseling tussen alle kampdeelnemers. Weliswaar werd in het midden van de week een interessant betoog gehouden over de volgens sommige door de bedenkers 'veronachtzaamde' nationaal socialistische historie van de 'Geen grens is voor altijd' slogan van het actiekamp, inhoudelijk zijn de parolen, bedoelingen en verwachtingen van het kamp en haar deelnemers niet of zelden besproken. Iets wat ook onze groep zich aan moet rekenen.

Natuurlijk was de situatie op en rondom het kamp onophoudelijk stressig en vermoeiend. Hierdoor is een aantal acties bij voorbaat uitgesloten geweest, temeer daar acties zich niet altijd even goed lieten voorbereiden op het kamp zelf. Desondanks hebben wij soms onvoldoende stilgestaan bij het doel en de middelen van bepaalde acties en is er bovendien niet of nauwelijks gepraat over thema's als de legitimiteit van letterlijke en figuurlijke grenzen en het contact met de bevolking. (Zo komt iemand die in een kerk een tentoonstelling over een grensgevang in Sachsen kon laten plaatsvinden in een moeilijke situatie, nadat er een campagneleus op de kerkmuur was gespoten.) Ondanks deze kritiek is het mogelijk en noodzakelijk om de groeiende samenwerking met plaatselijke vluchtelingenorganisaties en lokale antiracisten, die zich wél proberen te verzetten, te continueren - nu de tenten van het actiekamp weer zijn afgebroken...

Jeroen Schwartz

 

Naar boven
Naar overzicht dit nummer
Naar Jaargang 1999