- Home
- Archief
- 1999

Uit: Ravage #289 van 20 augustus 1999

Kubricks laatste

Na twaalf jaar wachten is hij er eindelijk: de nieuwe film van de legendarische Amerikaanse regisseur Stanley Kubrick. Het is zijn zwanenzang geworden, na de voltooiing van de film overleed Kubrick plotseling in maart dit jaar. Eyes Wide Shut is zijn meest persoonlijke film, hoe kan het ook anders met de centrale thema's seksuele obsessie, liefde en jaloezie. Met zijn dertiende film gooit de grootmeester ons voor een laatste keer na meesterwerken als Dr.Strangelove, 2001 en A Clockwork Orange in een verbijsterende droomwereld.

Bill [Tom Cruise] is huisarts voor de New Yorkse elite, Alice [Nicole Kidman] is zijn echtgenote, zij vormen een gelukkig getrouwd stel. Tijdens een groot feest raken beide verstrikt in flirterige situaties met de andere sekse. Alice bekentenis na het feest dat ze ooit bijna bezweek voor een aantrekkelijke marinier brengt Bill in een razende staat van jaloezie. Zwart wit beelden van haar onophoudelijke geneuk met haar droomminnaar schieten door zijn hoofd. Tijdens een nachtelijke tocht door New York poogt de dochter van een overleden patiënt hem te verleiden, bezwijkt hij bijna voor de charmes van een prostituee en belandt hij in een soort satanische seksorgie van een geheimzinnig genootschap waar hij stiekem binnen weet te dringen en ternauwernood aan de dood ontsnapt.

Eyes Wide Shut is een vreemde film. Bovenstaande speelt zich af in het eerste uur van de film, daarna wordt getoond hoe Bill grip probeert te krijgen op de demonen die hem kwellen. Soms balanceert Eyes Wide Shut op de rand van het belachelijke, doet de film denken aan een driestuiverroman. Door zijn meesterschap weet Kubrick echter met filmische middelen en sardonische humor de onwaarschijnlijkheden in het scenario toe te dekken. Mede dankzij het sublieme camerawerk van Larry Smith en de indrukwekkende decors van Les Tomkins en Roy Walker heeft de film een hypnotiserende on realiteit, alsof we evenals de protagonist verdwaasd ronddolen in een wrede droom.

Kubrick suggereert dat dromen vaak krachtiger zijn dan de realiteit. In zijn films bewegen zijn personages zich als neurotische schaakstukken in een spel van aantrekking en ontkenning, lust en repressie. Zo ook in Eyes Wide Shut. Toch is het de eerste film waarin hij de liefde tussen man en vrouw op een overtuigende wijze wist te verbeelden. Seksualiteit en liefde zijn in zijn oeuvre synoniem met perversie en het kwaad, Lolita en A Clockwork Orange vormen hiervan de duidelijkste voorbeelden. Ondanks de destructieve seksualiteit die Eyes Wide Shut etaleert, is de film minder cynisch dan de andere films van Kubrick. De film bewijst dat hij op de valreep een nieuwe weg insloeg, milder geworden was. Opvallend is dat er ondanks alles wat de hoofdpersonen overkomt aan het eind nog hoop gloort, in tegenstelling tot zijn vorige films die nihilistisch, apocalyptisch en wanhopig eindigen.

Luguber

Het was dertig jaar lang Kubrick's wens om Arthur Schnitzler's Traumnovelle (1926) te verfilmen. Pas toen hij bijna zeventig was, was het mogelijk om die droom te verwezenlijken. De casting van het droomkoppel Cruise Kidman stelde zijn geldschieters gerust.

Eyes Wide Shut is een ode aan een andere grote regisseur: Max Ophuls, die evenals Kubrick een meester van de bewegende camera was. Ook Ophuls maakte adapties van Schitzlers werk: Liebelei en La Ronde. Samen met zijn co scenarist Frederic Raphael verplaatste Kubrick de handeling van het Wenen van begin deze eeuw naar hedendaags New York, toch bleven ze trouw aan de essentie van het verhaal. Ophuls was geobsedeerd door het idee dat er een gapende kloof is tussen het ideaal en de harde dagelijkse realiteit van de liefde. Dit thema heeft Kubrick op een prachtige manier in Eyes Wide Shut verwerkt.

De elegante stijl van de film roept herinneringen op aan de briljante glinstering van Ophuls liefdesfilms. Daarom zijn de speculaties die de afgelopen jaren rond de film opstaken grotesk, het werd voorgesteld alsof het droomkoppel zich op een sensationele manier zou blootgeven. Er zit seks in de film, het gaat vooral over de seks in het hoofd die een wig kan drijven tussen partners in een gelukkige relatie. De seks die bijvoorbeeld in de nu al beruchte orgiescene getoond wordt is van een luguber gehalte, niet echt opwindend voor de voyeurs onder ons.

De ijzersterke vrouwenrollen in de film zijn iets nieuws voor Kubrick. Vooral Nicole Kidman geeft overtuigend gestalte aan de verleidelijke, flirterige Alice. Kubrick's universums, of het nu om de waanzin van de oorlog, of om de dehumanizerende invloed van technologie gaat, zijn mannenwerelden waar de vrouwen op het tweede plan staan. Dit gaf Kubrick de stempel van vrouwenhater. De legendevorming rond Kubrick vertroebelt al jaren het zicht op zijn films. Het beeld van de kille, cynische manipulator die ergens op zijn Britse landgoed in grote afzondering werkte aan zijn filmprojecten was een dankbaar cliché voor de pers. Nu hij er niet meer is, moeten we het met zijn films doen. Zijn films leven voort, zijn onderdeel van ons leven geworden. Eyes Wide Shut is een waardige afsluiting van zijn oeuvre. Tom Cruise en Nicole Kidman hadden goed gezien dat het de moeite zou lonen om twee jaar van hun leven te geven om mee te werken aan de creatie van het laatste meesterwerk van Kubrick.

Ulrik van Tongeren

 

Naar boven
Naar overzicht dit nummer
Naar Jaargang 1999