VROM moet gaan bezemen

Volgens de ministeries van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) en Landbouw, Natuurbehoud en Visserij (LNV) vinden de procedures bij toelating van genetisch gemanipuleerde gewassen en produkten zeer zorgvuldig en zonder knelpunten plaats. Dit schreven zij aan de commissie van LNV van de Tweede Kamer. Een aantal gebeurtenissen van de afgelopen tijd bewijzen echter het tegendeel.

In december vorig jaar werd de aanvraag van het concern Avebe, voor EU toelating van hun gemanipleerde amylopectine aardappel, in Brussel afgewezen. De aanvraag werd als onvoldoende compleet beoordeeld en teruggestuurd met het verzoek om meer informatie. Er is zware kritiek op deze aardappel vanwege de aanwezigheid van een anti bioticaresistentie tegen amykacine, een levensreddend anti bioticum dat op medisch gebied als laatste redmiddel wordt gebruikt.

Eenzelfde lot trof een advies van het ministerie van VROM in Engeland over gemanipuleerde cichory van Bejo zaden. De Engelse autoriteiten vinden dat er te weinig informatie wordt gegeven om tot een goede beoordeling te komen. Volgens de brief van VWS en LNV komt dit omdat andere Europese landen andere vragen stellen bij de beoordeling. Impliciet suggereren zij hiermee dat eigenlijk de Nederlandse benadering moet worden overgenomen. Het idee dat Nederland wellicht op een verkeerd spoor zit, komt blijkbaar niet bij hen op.

Bovendien blijkt uit twee recente Amerikaanse studies dat er op internationaal gebied het een en ander vergeten wordt bij de toelatingsprocedures: de Universiteit van New York constateert dat het toxine dat gebruikt wordt in zgn. Bt gewassen zich ophoopt in de bodem. De Cornell Universiteit kwam recent in het nieuws met de bevinding dat Bt mais bijzonder schadelijk is voor de Koningsvlinder. Dit alles typeert dat gemanipuleerde gewassen slechts op een zeer beperkt aantal aspecten getoetst worden, zoals ook uit de Nederlandse dossiers blijkt.

Bij VROM lijkt het er echter op dat men begint in te zien dat er toch iets niet helemaal goed zit bij de toelatingsprocedure. Belangrijkste aanwijzing hiervoor is de verrassende maar verstandige beslissing die Avebe onlangs nam om de teelt van de gemanipuleerde piepers op te schorten. Avebe kwam tot dit besluit vanwege het uitblijven van een vergunning van VROM voor voortzetting van het "proefveld" van 2800 hectare amylopectine aardappel. Onduidelijk is nog waarom VROM de vergunning niet heeft afgegeven. Ook de inhoud van een TNO rapport over deze aardappel is niet bekend, want deze wordt geheim gehouden.

Wellicht is het ministerie enigszins beducht geraakt voor twee campaigners in Amsterdam. Han van der Meulen en Lily Eijsten maken al jaren bezwaar tegen vergunningen voor proefvelden die VROM afgeeft. De bezwaarprocedure leidt al snel tot de Raad van State en daar heeft het tweetal onlangs opnieuw een zaak gewonnen. Daarmee komen ze op een 100% resultaat: alle tot nu toe voorgekomen zaken (3 van de ongeveer 20) werden gewonnen.

Van der Meulen en Eijsten sparen kosten noch moeite om hun kritiek te onderbouwen. Regelmatig verbazen zij vriend en vijand met het boven tafel krijgen van belangrijke wetenschappelijke studies. Toch is al dit wetenschappelijke materiaal voor de Raad van State (RvS) niet noodzakelijkerwijs dooslaggevend. De RvS kijkt alleen naar het feit of de wet gevolgd is door VROM bij het afgeven van een vergunning. Deze wetgeving is op Europees niveau bepaald in Richtlijn 90/220. In Nederland vindt deze zijn vertaling in Besluit Genetisch Gemodificeerde Organismen.

Bestudering van deze wet en regelgeving toont inderdaad aan dat het Ministerie van VROM zich hier (tot voor kort) op een aantal punten niet aan hield. Dit blijkt ook uit het onlangs verschenen rapport van Greenpeace "GM planten op Nederlandse velden in 1999". Dit rapport is geschreven door Schenkelaars Biotechnology Consultancy, in opdracht van Greenpeace. Hier is enige kritiek op gekomen omdat Schenkelaars tot voor kort bij het bureau Schuttelaar en Partners werkte, het PR bureau van Monsanto. Hierdoor is hij omstreden geworden.

Schenkelaar zelf had veel van de verdenkingen kunnen wegnemen door een ijzersterk rapport te schrijven, maar daar is hij niet in geslaagd. Schenkelaar zet de zaken weliswaar aardig op een rijtje, maar hij legt veel te veel nadruk op minder belangrijke zaken als het ontbreken van gegevens in de dossiers die in de bibliotheek van VROM ter inzage liggen. Dit valt in het algemeen met een simpel telefoontje op te lossen en daar liggen niet de echte problemen. Door dit als zeer gewichtig op te voeren wordt Greenpeace kwetsbaar voor het verwijt dat men zich schreeuwerig gedraagt. Dat zou jammer zijn want Greenpeace is een van de organisaties met een prima standpunt t.a.v. gemanipuleerde gewassen.

De echte problemen bij de vergunningverlening liggen in het feit dat VROM de wetgeving op een zodanige manier inhoud geeft, dat zij van alle betekenis ontdaan wordt en absoluut geen inzicht biedt in de werkelijke risico's voor mens en milieu. De recente gebeurtenissen met Avebe geven enige hoop, maar zoals gezegd moet nog afgewacht worden of de ommezwaai bij VROM definitief is.

Avebe heeft aangekondigd bij het Ministerie een schadevergoeding te gaan eisen. Nu is de ramp voor Avebe ook aanzienlijk, maar men zou de hand wat meer in eigen boezem mogen steken. Het was natuurlijk sowieso niet handig om de aardappels al te gaan poten voordat de vergunning binnen was. Maar de echt grote fout heeft het bedrijf tien jaar geleden al gemaakt. Immers, de beoogde kwaliteit van deze aardappel (het aanmaken van slechts één soort zetmeel in plaats van twee) kan ook via klassieke veredeling bereikt worden. Sterker nog, die aardappel is er al, alleen Avebe is hier niet mee door gaan kweken. Het bedrijf heeft alle kaarten op de gemanipuleerde variant gezet en dat breekt hen nu lelijk op.

Volgens een werknemer van het bedrijf is dit gebeurd door de hype in de jaren tachtig rond de moderne biotechnologie en de druk die werd uitgeoefend om toch vooral die weg in te slaan. Nu blijkt het een cruciale fout dat men niet beide varianten heeft ontwikkeld. Dat is de werkelijke oorzaak van de schade. Wat Avebe zichzelf ook mag aanrekenen is het feit dat men willens en wetens een resistentie tegen een levensreddend anti bioticum in de aardappel heeft ingebouwd.

Wellicht kan enige schadevergoeding geclaimd worden bij de COGEM, de adviesraad van VROM in dit soort zaken. De COGEM heeft er, als zo ongeveer enige beoordelende instantie ter wereld, geen bezwaar tegen dat dit soort antibioticum resistenties in gemanipuleerde gewassen gebruikt worden. Het is te hopen dat bij nieuw beleid VROM begint met eerst eens ernstig de bezem te halen door deze COGEM. Daar is het inmiddels de hoogste tijd voor, zeker nu ook de Britse medische Associatie de roep om een 'STOP' ondersteunt.

Wytze de Lange