- Home
- Archief
- 1999

Uit: Ravage #281 van 2 april 1999

Hoog bezoek aan China

Ethisch ondernemen met dictators

Door de eeuwen heen weten Hollanders wereldwijd hun waren aan de man te brengen. Geld stinkt niet, is hierbij het devies. Zelfs niet als er zaken moeten worden gedaan met dictators. Zolang de Nederlandse ondernemers er maar beter van worden. Onder aanvoering van Wim Kok, een van de grootste schoften op dit terrein, groeien sinds 1995 de economische investeringen in China als kool. Beatrix trakteert de dictators binnenkort op hoffelijk gebak.

Minister Jorritsma van Economische Zaken brengt van 10 tot 17 april samen met een parallelle economische missie (PEM) een bezoek aan China. Het bezoek vindt plaats op uitnodiging van President Jiang Zemin. De PEM staat onder leiding van H. Blankert, voorzitter van de VNO NCW. Het bezoek kan worden gezien als een vervolg op de bezoeken van premier Kok in juni 1995, minister Wijers in februari 1998 en staatssecretaris Ybema in januari 1999.

Hoofddoel van de parallelle economische missie naar China is 'het ondersteunen van het Nederlandse bedrijfsleven bij het versterken van de zakelijke relaties in China en daarbij door gesprekken met de Chinese overheid inzicht te bewerkstelligen in de relevante bestuurlijke processen en marktontwikkelingen', zo stelt het ministerie van Economische Zaken (EZ). Daarnaast heeft dit bezoek tot doel om de lange termijn relaties te bevorderen tussen de Chinese overheid, het ministerie van Economische Zaken en het Nederlandse bedrijfsleven.

Tevens beoogt dit bezoek het investeringsklimaat voor het Nederlandse bedrijfsleven op de Chinese markt te bevorderen, onder meer door het profileren van kerncompetenties van specifieke, sterke Nederlandse sectoren, waaronder energie, transport en logistiek, financiële dienstverlening, voedingsmiddelenindustrie en waterbeheer.

De PEM zal bestaan uit ruim veertig vertegenwoordigers van over het algemeen grotere ondernemingen. Hieronder bevinden zich onder meer Philips topman Boonstra, KPN voorzitter Dik (bekend vanwege diverse omkooppraktijken in Tsjechië en Indonesië) en Aegon topman Storm.

Minister Jorritsma zal in Beijing, Sjanghai en Hongkong spreken met een groot aantal Chinese autoriteiten. Daarnaast zal Jorritsma toespraken houden onder andere ter gelegenheid van de opening van een watermanagement seminar en een energie seminar.

Groeimarkt

De economische relaties tussen Nederland en China, een markt met 1,2 miljard inwoners, zijn steeds belangrijker aan het worden. Ondanks de Azië crisis is de export van Nederlandse producten naar China, gemeten over de eerste negen maanden van 1998 in vergelijking tot dezelfde periode van 1997 nog licht toegenomen van fl. 1.174.400.000,- naar fl. 1.197.500.000,-. De export uit China naar Nederland nam in dezelfde periode zelfs toe van f 4.257.100.000,- naar f 5.482.000.000,-. Ook een vergelijking van de cijfers tussen 1996 en 1997 laat een aanzienlijke toename van zowel de Nederlandse export naar China als de export van China naar Nederland zien.

Deze groei is te danken een de inzet van minister Kok en Wijers, mannen die het economische hart op de juiste plaats hebben zitten, rechts dus. Wijers bracht de laatste week van februari 1998 een bezoek aan het door strafkampen en guillotines doorkruiste land van de rijzende dollar. Wijers werd hierbij vergezeld door een delegatie van eenenzestig bedrijven.

Dit bezoek was in 1997 van Chinese zijde afgelast, vanwege de uitspraken die Nederland in VN verband als voorzitter van de Europese Unie had gedaan over de mensenrechten in China. Sindsdien is aan zowel Nederlandse als aan Chinese zijde hard gewerkt om de bilaterale betrekkingen te herstellen. In februari 1998 werd deze inspanning onder meer beloond met het (eveneens uitgestelde) bezoek van premier Li Peng aan Nederland.

In de gesprekken over handels- en investeringsrelaties werd Wijers duidelijk dat China Nederlandse bedrijven aanmoedigt in China te investeren. Daarnaast wordt van Chinese zijde getracht de import van Nederlandse goederen te bevorderen aangezien de laatste jaren het tekort op de Nederlandse handelsbalans fors is opgelopen. Staatssecretaris Ybema van Economische Zaken heeft tijdens de handelsmissie die hij in januari dit jaar in China leidde twee nieuwe economische steunpunten geopend. Het gaat om een steunpunt in de Noord Chinese stad Tianjin en één in Hangzhou in de provincie Zhejiang. Met de opening van deze steunpunten komt het totale aantal in China op zes. De bedoeling is het netwerk van steunpunten in China uiteindelijk tot tien uit te breiden.

Economische steunpunten hebben als taak het ondersteunen van vooral kleinere en middelgrote bedrijven die op een bepaalde markt actief willen worden. Ze onderhouden contacten met regionale en lokale overheden en met het bedrijfsleven ter plaatse en kunnen als vraagbaak voor bedrijven die in hun regio zaken willen doen dienen. Het belangrijkste is dat ze Nederlandse bedrijven met geschikte Chinese zakenpartners in contact kunnen brengen.

KPN

Een van de grootste bedrijven die, mede dankzij de hulp van politici en koninklijken in China, een voet tussen de deur hebben gekregen, is de Koninklijke PTT Nederland (KPN). Maart 1998 richtte de KPN een joint venture op met het Chinese leger op het gebied van telecommunicatie. Volgens KPN is samenwerking met het leger noodzakelijk om de Chinese telecommunicatiemarkt te kunnen betreden. De onderneming erkent dat de overeenkomst gevoelig ligt. Dit omdat het leger onder meer geassocieerd wordt met het neerslaan van de studentendemonstraties in 1989. Volgens KPN is het leger de meest realistische partij gebleken. Het leger is een onvermijdelijke partner voor buitenlandse telecommunicatiebedrijven die zich op de Chinese markt willen begeven. Zij krijgen uitsluitend toestemming voor het mobiele, draadloze deel van die markt. De daarvoor benodigde frequenties zijn in handen van het Chinese leger. Het bleek bovendien de enige partner die de voorwaarden van KPN accepteerde.

Omdat ondernemingen zakendoen met het Chinese leger als gevoelig ervaren, heeft de Chinese krijgsmacht de commerciële organisatie CESEC opgericht voor zijn telecommunicatie activiteiten. China Electronic System Engineering Corporation is in grootte de derde telecommunicatiemaatschappij in China en krijgt een minderheidsbelang in een nieuwe joint venture waarin KPN de meerderheid houdt.

Het is de bedoeling dat KPN na marktonderzoek fors zal investeren in projecten op het gebied van bijvoorbeeld mobiele telecommunicatie en datacommunicatie (Internet). Contracten van buitenlandse bedrijven met commerciële onderdelen van het Volksbevrijdingsleger (PLA) zijn geen uitzondering. Zeker sinds de Chinese overheid het leger, dat met 3,2 miljoen manschappen het grootste ter wereld is, eind jaren tachtig de opdracht heeft gegeven te bezuinigen en creatief om te springen met zijn eigen financiering. Het leger runt inmiddels eigen hotels, textielfabrieken, bromfietsfabrieken. De commerciële arm van het leger is goed voor een jaarlijkse winst van een miljard dollar.

Watermanager

Of het Nederlandse succesverhaal op de markt van het Chinese bedrijfsleven ook tot stand zou zijn gekomen zonder inbreng van het vorstenhuis, zal wel nooit duidelijk worden. Feit is dat het bedrijfsleven gretig gebruik maakt, maar vooral mág maken, van de koningin en haar familieleden. Het VNO/NCW nemen Beatrix en Willem Alexander als visitekaartje in hun geldkoffers mee. Dit koninklijke duo zal de goede betrekkingen tussen de Nederlandse ondemocratische overheid en het Chinese dictatoriale regime moeten accentueren. Beatrix als mascotte en Willem Alexander als de smeerolie waarmee de Hollandse baggermachines weer zullen draaien.

Beatrix heeft laten weten tijdens het officiële zakenbezoek aan China geen toespraken te houden. Dat is maar goed ook, want voor je het weet spreekt ze zich weer uit vóór toepassing van peperspray binnen het Chinese leger of tegen referenda in de strafkampen. Sommige mensen worden op hun zestigste al seniel.

Tijdens het zakenbezoek, dat door Buitenlandse Zaken en in de mainstream media nog steevast staatsbezoek wordt genoemd, zal kroonprins Willem Alexander op zijn beurt wél een toespraak houden. Tijdens een watersymposium in Peking, waarvoor veel vertegenwoordigers van baggerbedrijven en andere commerciële belangstellenden uit Nederland zijn uitgenodigd, houdt hij als watermanager een inleiding.
Blankert, zei het fantastisch te vinden dat de kroonprins voorwerk wil doen voor Nederlandse bedrijven. Tijdens een vorig staatsbezoek, aan Zuid Afrika in 1996, bepleitten Blankert en de toenmalige minister van EZ, Wijers, een actievere belangenbehartigingsrol van de kroonprins voor het bedrijfsleven.

Door haar groeiende rol als economisch ambassadrice, die binnenkort door Willem Alexander zal worden overgenomen, wordt het meteen glashelder waarom met uitzondering van de SP alle politieke partijen de monarchie in stand willen houden. Een beter visitekaartje kun je je als bedrijfsleven niet wensen. Daar kan geen president tegenop.

Voortrollende dialoog

Minister Aartsen van Buitenlandse Zaken, altijd in voor een geintje, heeft intussen aangekondigd dat de 'ernstig verslechterde mensenrechtensituatie' in China achter gesloten deuren aan de orde zal worden gesteld. Met 'gesloten deuren' zal hij de wc deur van z'n riante verblijf bedoelen. Geen mens die z'n gemompel zal horen, hetgeen uiteraard ook niet de bedoeling is.

Een meerderheid van de Kamer, met uitzondering van de VVD, drong er bij Van Aartsen eerder op aan de Chinezen op de schendingen van de mensenrechten te wijzen. GroenLinks en de SGP pleitten als enige partijen voor het afgelasten van het staatsbezoek. GroenLinks Kamerlid Vos noemde het staatsbezoek 'het foute signaal op het foute moment'. Het bezoek kan makkelijk worden uitgelegd als steun aan het regime, aldus Vos. Volgens Van den Berg (SGP) levert de dialoog met China niets op.

Maar Van Aartsen zei dat het niet laten doorgaan van het staatsbezoek de 'voortrollende dialoog' onmogelijk maakt. China gaat volgens hem een belangrijke rol spelen op het wereldtoneel en moet op zijn verantwoordelijkheden worden aangesproken. ,,Het staatsbezoek zal door niemand kunnen worden opgevat als een ondersteuning van het Chinese regime'', verzekerde Van Aartsen.

Vrijwel alle voorstanders van economische betrekkingen met een dictatoriaal geleid land als China, bezigen dezelfde woorden als Van Aartsen. Dankzij buitenlandse investeringen isoleer je de bevolking niet van bestaande democratieën, zo wordt gesteld. Een correspondent van de GPD merkte tijdens de zakenreis van Wijers vorig jaar droogjes op dat er de laatste jaren in China een verbetering waar te nemen valt op het gebied van de mensenrechten. Hij suggereerde dat dit het gevolg was van de buitenlandse investeringen, maar kon dat overigens niet aantonen.

Sancties

Dat het aangaan en versterken van economische banden met een dictatuur goed is voor de mensenrechtensituatie in dat land is een grote leugen om bestwil. Als Van Aartsen rept van een 'voortrollende dialoog' met China, moet hij wel aan rollende dollars hebben gedacht. Nederland wil geld verdienen; of dat door toedoen van investeringen in Turkije, Birma, Indonesië of China gebeurt, maakt niet uit. Ook fascisten kennen het verhaal van het kapitaal.

Er is nog nooit bewezen dat door het aangaan van economische banden op korte termijn veranderingen plaats zullen vinden op het gebied van de mensenrechten. Andersom wel; aanschouw de recente ontwikkeling van Zuid Afrika. Door gerichte economische sancties dwing je regimes met spoedeisend belang een andere binnenlandse koers te varen. Zag hoe snel Italië Öcalan dumpte, nadat Turkije te kennen gaf de banden met het Italiaanse bedrijfsleven te zullen afstoten.

Dat de Chinese dictatuur de laatste jaren langzaam meer verworvenheden creëert voor de burgers, komt voort uit economische belangen. ,,China is door de internationalisering van zijn handelsbetrekkingen gevoeliger dan ooit voor economische sancties'', zei Wei Jingsheng onlangs tijdens een kort bezoek aan Nederland. De Chinese dissident Wei pleitte dan ook voor economische sancties en tegen staatsbezoeken en investeringen nu China de laatste tijd massaal tegenstanders arresteert.

Wei's geduld begint op te raken. ,,Westerse regeringen, waaronder de Nederlandse, houden hun onderdanen voor het lapje. Ze helpen met hun inschikkelijke houding door een handelsbeleid dat elke kritiek smoort, de Communistische Partij in stand te houden'', zegt hij in Wordt Vervolgd, het maandblad van Amnesty. ,,Jullie westerlingen doen niet genoeg voor de mensenrechten. Activisten zouden hun regeringen veel meer onder druk moeten zetten.''

Wei zegt de indruk te hebben dat Nederlandse activisten, waarmee hij waarschijnlijk de geïnstitutionaliseerde mensenrechtenorganisaties bedoelt, te bang zijn om eigen politieke leiders tegen zich in te nemen. ,,Hierdoor gaan politici vrijuit, niet zonder gevaar. In Amerika praten steeds meer mensenrechtengroepen de regering in Washington na. Alsof de situatie in China al sterk zou zijn verbeterd'', zegt Wei. Hij verwijt de mensenrechtenbeweging meer en meer in bureaucratie te verzanden.

Wei vergat in dit kader de rol van de mainstream media te belichten. Het is opvallend dat de banden die het bedrijfsleven aanknoopt met dictatoriale regimes zelden worden bekritiseerd in de reguliere media. Zelfs de opvallende rol die de koningin hierin speelt gaat de vorstin met haar rol als economisch ambassadrice haar boekje niet ver te buiten? kan de toets der kritiek met kinderlijke eenvoud doorstaan.

Er is geen dagblad dat het aandurft de jaarlijkse zakenreisjes naar een land als China neer te sabelen, of op z'n minst ter discussie te stellen. Men laat het over een de briefschrijvers, als die al ongecensureerd aan het woord worden gelaten. Hier wegen waarschijnlijk de goede banden met het koningshuis, de politiek en het bedrijfsleven (advertenties) te zwaar. Hoe onafhankelijk is een 'onafhankelijk dagblad' eigenlijk?

Alex van Veen

[kader]

Wei Jingsheng en mensenrechten

Wei Jingsheng is zegsman van de Chinese Overzeese Democratische Beweging (Chinese Democracy Movement Overseas Conference). Aan deze internationale beweging lagen de protesten rond de Muur voor de Democratie in 1979 en de studentendemonstraties op het Tiananmenplein in 1989 ten grondslag. De beweging groeide de afgelopen 10 jaar en de Chinese Overzeese Democratische Beweging is in 1998 door Wei Jingsheng in Canada officieel opgericht.

De 49 jarige Jingsheng was China's bekendste politieke gevangene. Hij heeft circa achttien jaar gevangen gezeten. Hij werd opgepakt in 1979 naar aanleiding van publicaties die kritisch waren ten aanzien van het communistische bewind van Deng Xiaoping. De aanklacht luidde het 'verkopen van militaire geheimen aan het buitenland' en 'contra revolutionaire propaganda en agitatie'. Hij kreeg vijftien jaar gevangenisstraf gevolgd door drie jaar ontzegging van zijn burgerrechten. Het vonnis werd in de hele wereld scherp veroordeeld. Honderden prominenten van over de hele wereld en mensenrechtenorganisaties (Amnesty International adopteerde hem als gewetensgevangene) drongen aan op zijn vrijlating.

In september 1993 werd hij onverwacht vrijgelaten na 14,5 jaar gevangenschap. Wei zelf zei dat hij slechts op borgtocht vrij was. Op 1 april 1994 werd hij weer aangehouden en na negen maanden isolatie veroordeeld tot veertien jaar gevangenschap in een werkkamp. Eind 1997 werd hij vrijgelaten om 'medische behandeling in het buitenland te kunnen krijgen'. Hij verblijft nu in de VS en zal, als hij weer naar China gaat, de rest van zijn straf alsnog moeten uitzitten.

Volgens Amnesty International is de mensenrechtensituatie in China onverminderd slecht. Recente arrestaties en veroordelingen tot lange gevangenisstraffen in oneerlijke processen van vooraanstaande dissidenten wijzen op een ernstige verergering van de repressie. De oprechtheid van China bij de recente ondertekening van het VN verdrag inzake Burgerrechten en Politieke Rechten kan betwijfeld worden, volgens Amnesty. Uit haar rapporten blijkt dat er in 1998 wederom sprake was van de gevangenneming van honderden, mogelijk duizenden activisten en politieke opponenten. Duizenden politieke gevangenen zitten al jaren vast.

Administratieve detentie wordt nog altijd op grote schaal toegepast, waarbij personen zonder tussenkomst van een rechter naar werkkampen worden gestuurd voor twee tot drie jaar. Meer dan 200 duizend mensen zijn hier het slachtoffer van. Ook zijn er nog steeds veelvuldig berichten van martelingen met de dood tot gevolg en wordt de doodstraf op zeer grote schaal uitgevoerd. Uit China worden meer terechtstellingen gemeld dan uit alle landen in de rest van de wereld samen. In de autonome regio Xinjang gaan de autoriteiten door met het gewelddadig neerslaan van protesten van Oeigoer nationalisten en onafhankelijke moslimleiders. Eenzelfde onderdrukking vindt nog steeds plaats in Tibet.

Momenteel voeren de Europese Unie en China een kritische dialoog. Amnesty International is van mening dat de lidstaten van de EU het proces van de ,,kritische dialoog'' moeten evalueren, vanwege de ernstige mensenrechtenschendingen in dit land. ,,De Europese gesprekspartners mogen niet worden gegijzeld in een dialoog die tot op heden in de praktijk geen resultaat heeft opgeleverd'', aldus de mensenrechtenorganisatie.

Van 22 maart tot 30 april vindt in Genève de 55e zitting plaats van de VN Mensenrechtencommissie. Amnesty International verzoekt de EU lidstaten onder meer om er in het kader van de Mensenrechtencommissie bij de Chinese regering op aan te dringen dat zij een aantal Speciale Rapporteurs uitnodigt, waaronder de Speciale Rapporteur inzake Marteling. Voorts moet China in de Mensenrechtencommissie krachtig worden aangespoord de internationale mensenrechtenverdragen zonder voorbehouden te ratificeren.

 

Naar boven
Naar overzicht dit nummer
Naar Jaargang 1999