Ex-verslaafden helpen daklozen

Een gekraakte drukkerij in het centrum van Zwolle biedt onderdak aan negen thuislozen. Het pand dient als uitvalsbasis voor de verkopers van het straatmagazine Maxim en er zijn plannen voor een eetcafé gerund door thuislozen zelf. Drijvende krachten achter dit initiatief zijn Gerie en Fons van Stichting de Goot.

Janneke begint te huilen als ze haar naam hoort noemen. Haar vriend heeft de gezamenlijke rekening geplunderd en ze heeft nog 75 gulden voor de rest van de maand. Naar huis terug durft ze niet, want haar vriend heeft haar al meer dan eens in elkaar geslagen. Ze verblijft op een geheim adres. Een medewerker van stichting De Goot zal onder politiebegeleiding wat kleren voor haar halen. Over de radio hoort hij dat de man vuurwapengevaarlijk is. Hij móet naar binnen.

Stichting De Goot is een begrip in Zwolle. Ze komt op voor dak- en thuislozen, vaak met meer effect dan het Leger des Heils. Met schuldsanering, doorverwijzen naar instanties, het straatmagazine Maxim en een dagopvang in de gekraakte drukkerij proberen ze daklozen terug te brengen in de maatschappij.
Het gezicht van de stichting is voorzitter Fons Kool. In zijn schaduw staat Gerie, zijn vrouw. Ze treedt nauwelijks naar buiten, terwijl ze achter de schermen even actief bezig is als haar man.

Gerie en Fons Kool zijn wat je noemt ervaringsdeskundigen. Nog niet zo heel lang geleden waren beiden verslaafd aan cocaïne. Gerie slikt even als ik haar ernaar vraag. Ze vindt het nog steeds moeilijk om te praten over de reden dat ze verslaafd raakte.
,,We werkten begin '80 in een koffiebar van Teenchallenge in Den Haag'', begint Gerie aarzelend. ,,Daar hielpen we mensen met alcohol en drugsverslaving. We evangeliseerden, begeleidden die mensen en probeerden ze door te verwijzen naar hulpverlenende instanties. Op een gegeven moment moest een medewerker wat spullen bij mij thuis ophalen en heeft hij mij misbruikt. Dat was op kerstavond. Ik kon niks zeggen, want ik wist: als ik het nu zeg verknal ik de hele avond voor die koffiebar. Er zouden een heleboel mensen die in de problemen zaten naar toe komen. Pas de andere dag kom ik het Fons vertellen. Het bleef zich continu herhalen in mijn kop. Je bent gelovig en dan word je misbruikt door een medegelovige. Hij kwam in dezelfde kerk als wij. Dat verwacht je niet.''
,,We zouden opvang krijgen, maar dat is niet gebeurd'', herinnert Gerie zich. In plaats van steun ondervond Gerie vooral ongeloof bij haar geloofsgenoten. ,,Ik zou wel aanleiding hebben gegeven'', briest ze. Door haar vroegere vrienden werd Gerie onder druk gezet om vooral geen aangifte te doen. ,,Hij was net getrouwd en had een kindje van zes weken. Als jij zegt dat die ander schuldig is, zeiden ze, dan moet hij de gevangenis in. Dan vraag je je gelijk af: hoe moet het dan met die vrouw, en dat kindje? Ik had het moeten aangeven bij de politie, maar ik deed het niet.''

Diezelfde maand kregen Gerie en haar man te horen dat ze geen kinderen kon krijgen. ,,Dat moet je verwerken, want ik hou van kinderen. Je ziet weleens ouders die kinderen hebben, maar geen idee hebben hoe ze ze op moeten voeden. En wij zijn gelovig en keurig getrouwd en kunnen ze niet krijgen. Het was al een klap in mijn gezicht en toen kwam dat misbruik er nog eens bovenop.''

Ontbijt

Rond diezelfde tijd werd Fons verdacht van diefstal en ontslagen. Gerie kon de problemen niet meer aan en begon te blowen. ,,Ik lag psychisch helemaal in elkaar en zag geen uitweg meer. Het begon met gewoon een blowtje. En toen was er een jongen die cocaïne had. Ik wilde het wel hebben en vond het lekker. Ik kon mijn problemen weer even vergeten. Maar het ging van kwaad tot erger. In het begin gebruikte ik enkel af en toe in het weekend. Later was het eerste wat ik deed als ik 's ochtends opstond een lijn coke snuiven, in plaats van een boterham. Door mij raakte Fons ook verslaafd aan de cocaïne. Ik haalde hem over en daar voel ik me nog steeds schuldig over.''

Ruim 2½ jaar waren Gerie en Fons verslaafd. De kentering kwam met de schulden die gepaard gaan met een dure verslaving. ,,De tv was al afgesloten en telefoon hadden we niet meer. Als we zo doorgaan, komen we op straat terecht, zeiden we tegen elkaar. We besloten te kappen. Om af te kicken moesten we uit Den Haag weg en we gingen naar een camping bij Monster. De eerste twee weken waren we niets waard. We waren hartstikke ziek. Misselijk, overgeven. Ik at bijna niet meer. Het enige wat ik binnen kon houden was yoghurt. Naderhand woog ik nog maar vijfendertig kilo.''
Eenmaal afgekickt verhuisde het paar in 1993 naar Zwolle en werd actief in culturele vereniging Eureka, waar ze een eetcafé begonnen. Het werd winter en het werd koud, heel koud.

Gerie: ,,Een aantal mensen vroeg zich af wat er met de daklozen moest gebeuren. Dat begon toen net te spelen. Er waren bijeenkomsten waar er over gepraat werd en Fons is gevraagd daarbij te komen. Al gauw werd het extreem koud en moesten we actie gaan ondernemen. Zo ontstond stichting De Goot. Ons doel is daklozen terug te brengen in de maatschappij, zodat ze niet aan de zelfkant van de samenleving blijven zitten. Het liefst zien we ze zelfstandig wonend of in een begeleid wonen project. Het is net waar ze geschikt voor zijn, dat verschilt per individu.
,,We kregen al gauw gedaan dat er een noodvoorziening werd geopend, maar de temperatuur ging iets omhoog en het pand moest weer dicht. We ontdekten een oud zwembad dat we wilden kraken en als afleidingsmanoeuvre zetten we een tentenkamp op voor het Provinciehuis. Zodat we in alle rust konden kraken.''

De politiek reageerde negatief en onder dreiging van Mobiele Eenheid werd het Stilobad ontruimd. Ook het tentenkamp moest weg. ,,We zijn uit eigen beweging weggegaan'', stelt Gerie. ,,Het begon uit de hand te lopen. We hadden zo'n grote groep dat we ook minder acceptabele mensen aantrokken. Mensen die niet dakloos waren, maar wel met messen begonnen te dreigen. Op advies van de politie en een goede vriend van ons hebben we de zaak opgedoekt.''

Elf doden

Na deze eerste actie werd het zaak de organisatie goed op poten te zetten. De opvang waarvoor De Goot zich beijverde, werd echter toevertrouwd aan het Leger des Heils. Zij hadden tenslotte professionals in dienst, redeneerde de gemeente. Een eerste opvang kwam in een slooppand in het centrum en later werd in de Zwolse wijk Assendorp het Nel Banninkhuis gevestigd, een laagdrempelige opvang. Gerie: ,,We dachten: oké, nou is er opvang. We zijn niet meer nodig. En we wilden onszelf opheffen.''

Verhalen over misstanden bij het Leger verhinderden dat. ,,Er zijn het afgelopen jaar elf jongens gestorven waarvan wij denken dat de helft niet had hoeven gebeuren als het Leger anders had gehandeld. Neem Kees, die in het Nel Banninkhuis sliep. Wegens alcoholgebruik werd hij gesanctioneerd, zeg maar, de straat op gestuurd. Die is 's avonds in een parkje gestorven.''

Desondanks was de samenwerking tussen De Goot en het Leger tot voor kort goed. Gerie kwam wekelijks in het Nel Banninkhuis en bleef zo op de hoogte van wat er speelde. ,,Nu is de samenwerking nihil en moeten we van jongens op de straat horen wat er aan de hand is.'' Ze kent de reden. ,,Het Leger beschouwt ons als concurrentie. Hun Nel Banninkhuis is overdag open van tien tot één en daarna worden de jongens de straat op gestuurd. Wij laten ze binnen, zodat ze warm zitten en niet over straat hoeven. En, heel belangrijk, bij ons mag wel geblowd worden. Wij vinden dat iedereen recht heeft op onderdak, of ie nou verslaafd is of niet. Onze drempel is lager.''

In juni '98 kraakte De Goot een leegstaande drukkerij in het centrum van Zwolle. ,,De politie kneep een oogje toe. Ook zij vonden dat er iets moest gebeuren. Wij wilden een eigen kantoorruimte hebben, want alles gebeurde bij ons thuis en daar werden we compleet gestoord van.''
Voor er opvang was, verbleven gemiddeld zes tot acht daklozen in de eengezinswoning van Fons en Gerie. ,,Dat was best wel hectisch'', blikt ze terug. ,,Soms was het zwaar, want je hebt totaal geen privacy. De buurt vond het in het begin ook niet leuk, al die 'zwerverstypen' aan de deur. Nu is er veel druk verplaatst naar het pand.''

'Hét pand' is de uitvalsbasis voor onder meer de straatmagazineverkopers, een ander project van stichting De Goot. Op elf plekken in de stad wordt de Maxim aangeboden en de verkoop loopt als een trein. ,,Er zijn al vaste afnemers en mensen vragen wanneer de volgende uitkomt. Voor het straatmagazine konden we vijftienhonderd gulden subsidie krijgen, op voorwaarde dat we uit het pand gingen. Dat hebben we geweigerd. Het was veel minder dan we aanvankelijk hadden gehoopt en voor dat schijntje gaan we het pand niet uit.''

In totaal biedt de voormalige drukkerij onderdak aan negen thuislozen. Nu nog scharen zij zich rond de ene houtkachel, maar binnenkort wordt de centrale verwarming aangesloten. Beneden is een grote ruimte waar de thuislozen straks een eetcafé gaan runnen. Rond diezelfde houtkachel houdt Gerie wekelijkse bijbelstudies en leidt ze een gebedsgroep. ,,De jongens vroegen er vanaf het begin al zelf om'', zegt de vroegere zondagschoollerares.

Lezing

Via de politiek oefenen Gerie en Fons druk uit op de gemeente om gebruikersruimtes te realiseren, na dagopvang hun volgende doel. Gerie verwacht echter geen succes voor het jaar 2000. ,,Er wordt wel naar onze plannen geluisterd, maar de uitvoering ervan kon soms wel wat sneller.''

Ondertussen zijn ze door de RPF uitgenodigd een lezing te geven voor de ledenvergadering. ,,Die wilden weten waarom wij als christenen voor gedogen waren. Dat konden ze maar niet vatten.'' Gerie legt uit: ,,Ik zie de mensen die gebruiken niet als verslaafden, maar als patiënten. Je bent toch afhankelijk van dat rotspul, die tabletten, alcohol of heroïne. Eigenlijk ben je gewoon ziek. Begrijp me goed, ik ben niet voor gebruiken, maar ik ben er wel voor dat je mensen vanuit de situatie dat ze gebruiken, accepteert. Je moet ze rust bieden. Nu worden die mensen nog van hot naar her gejaagd, terwijl ze op een gedoogplek tot rust komen en gaan nadenken over hun situatie. Dan kan je proberen die mensen te helpen. Bij de RPF is dat heel goed ontvangen. Het heeft heel veel reacties opgeroepen en discussies losgemaakt over geloven en drugs.''

Gerie geniet ervan. ,,Op scholen zie je dat jongeren er open voor staan. We laten ook altijd een video zien van het praatprogramma Christoffer waarin we ons verhaal vertelden. Dan worden ze wel stil. En soms krijg je ook vragen die je niet verwacht. Op die video vertelde ik dat ik alles kwijt was geraakt en alleen mijn beesten nog had. Hoe onderhoud je die dan, als je geen geld hebt? Dat soort reacties vind ik leuk.''

Rinda Scheltens