Uit: Ravage #4 van 19 maart 2004

Groene stroom wordt weer grijs

Meer dan 2,3 miljoen huishoudens zijn de afgelopen jaren overgestapt op groene stroom. Nu per 1 juli het belastingvoordeel op geïmporteerde milieuvriendelijke stroom vervalt, heeft het er alle schijn van dat meer dan een miljoen huishoudens gedwongen wordt terug te schakelen op grijze stroom.

Sommige dingen lijken haast vanzelf te gaan. Wie had een paar jaar geleden gedacht dat meer dan 2,3 miljoen huishoudens in Nederland groene stroom zouden gaan gebruiken. Een enorm succes. Natuurlijk zijn we gek gemaakt door de pseudo-relevante en leuke advertenties van Essent, NUON en, in mindere mate, Eneco. De oh zo herkenbare families, de kindertjes die met windmolentjes spelen en de schone toekomst die ons beloofd wordt, wie kent ze niet?

Maar groene stroom was en is goed voor het milieu, daar is geen twijfel over mogelijk. Hoewel er nog volop wordt gediscussieerd over de exacte criteria waaraan groene stroom dient te voldoen om dat felbegeerde predikaat te krijgen, is alles wat nu verkocht wordt als groene stroom in elk geval een stuk minder milieubelastend dan grijze stroom - grofweg alles wat door een kerncentrale of met fossiele brandstoffen wordt opgewekt.

Het doorslaand succes van groen stroom is grotendeels te danken aan het toegenomen milieubewustzijn van de Nederlander, maar toch ook aan de subsidies die werden verstrekt aan de aanbieders. Hierdoor konden zij groene stroom voor dezelfde prijs aanbieden als grijze stroom. Eigenlijk betreft het geen subsidie maar een vrijstelling van de belasting die op fossiele brandstoffen wordt geheven. Die vrijstelling kregen de bedrijven voor elke kilowatt die ze - aantoonbaar - groen leverden.

Vervolgens zou de markt haar werk doen. Groen was net zo duur en beter voor het milieu en dus zou het aantal klanten toenemen. Daarmee zou de weg geëffend worden voor een steeds groenere toekomst, immers, hoe meer vraag hoe meer aanbod.

Spotgoedkoop

Zo werkte het ook. Alleen kochten de energiebedrijven de groene energie massaal in in het buitenland. Spotgoedkope waterkracht uit Scandinavië of Oostenrijk kost vrijwel niets, maar het werd aan de goedwillende burger wel voor dezelfde prijs als grijze stroom verkocht. Kassa! De grote drie hebben op die manier heel gemakkelijk enkele honderden miljoenen euro's verdiend.

Als deze bedrijven dit geld zouden investeren in het vergroten van de groene productiecapaciteit zou er niet zo veel aan de hand zijn. Maar dat gebeurde nu juist niet. Eigenlijk werd het Europese potentieel aan groene stroom geplunderd zonder dat er op grote schaal werd geïnvesteerd in nieuw vermogen.

Daarom heeft de regering besloten dit 'lek naar het buitenland' te dichten. Per 1 juli krijgen bedrijven alleen vrijstelling van de belasting op daadwerkelijk in Nederland geproduceerde groene stroom. De maatregel is, behalve om "overwinsten van de bedrijven af te romen", vooral bedoeld om productie van groene stroom in Nederland zelf te stimuleren.

Overigens kunnen de energiebedrijven nog steeds flink verdienen aan in het buitenland geproduceerde groene stroom; de elektra uit waterkracht uit Oostenrijk blijft spotgoedkoop en die kun je dus nog steeds met winst verkopen op de Nederlandse markt.

Kerncentrales

Het probleem is dat de Nederlandse productiecapaciteit voor groene stroom ongeveer net genoeg is voor een miljoen klanten. De financiële stimulans die nu gegeven wordt aan versnelde groei van de capaciteit (windmolenparken in zee, meer bijstook van biomassa) is helaas niet voldoende. Het duurt te lang om dit te realiseren. Inspraak, not-in-my-backyard en vogelbeschermers, allemaal factoren die ervoor zorgen dat het nog zeker tien jaar duurt voor er genoeg schone elektriciteit is om 2,3 miljoen mensen van groene stroom te voorzien.

Het gevaar dreigt dat over één of twee jaar nog maar een miljoen huishoudens groene stroom hebben. Dit is niet alleen uit milieuoogpunt een probleem maar ook psychologisch een terugval. Bovendien zal het leiden tot de roep om snel te

bouwen (vies) vermogen. Hier of, als we importeren in plaats

van zelf centrales te bouwen, in het buitenland.

Dan krijg je allerlei gekke dilemma's; de Europese Unie die wel (zij het zeer relatief) werk wil maken van klimaatbeleid zal dan nog sterker gaan pleiten voor meer kernenergie. Net als Nederland trouwens. Minister Brinkhorst van Economische Zaken liet onlangs weten dat hij in gesprekken met zijn Europese collegae regelmatig pleit voor meer positieve aandacht voor kernenergie.

Vragen

Maar hoe zullen de Nederlandse drie grote elektraboeren reageren? Ze hebben veel moeite gedaan om de consument over te laten stappen op groene stroom. En nu? Blijven ze - omdat ze echt geloven in de noodzaak voor een duurzame energiehuishouding of omdat ze hun groene imago in stand willen houden - op grote schaal klanten werven? Zijn ze bereid op z'n minst minder winst te maken of desnoods zelfs voor een bepaalde periode op elke groene stroomklant wat toe te leggen?

En hoe zit het met die paar nieuwe bedrijven die zich in de groene markt gewrongen hebben en alleen maar groene stroom verkopen? Die hebben weliswaar lage (apparaat)kosten maar ze kunnen toch echt alleen maar overleven dankzij de bonus die ze krijgen van de fiscus op uit het buitenland erg goedkoop ingekochte stroom.

Wat gaat de Nederlandse politiek doen als daadwerkelijk blijkt dat meer dan een miljoen mensen geen groene stroom meer willen of kunnen kopen. Wordt er dan ingegrepen? Wordt er dan alsnog (weer) een subsidie gegeven op uit het buitenland afkomstige groene stroom? Wordt die dan bijvoorbeeld gekoppeld aan de voorwaarde dat die subsidie gebruikt moet worden om in dat betreffende buitenland meer groen productievermogen te realiseren - voor het klimaat maakt het echt niet uit waar die groene stroom vandaan komt.

En als je, zoals het huidige kabinet, heilig gelooft in de werking van de vrije markt en verder wil liberaliseren, hoe verkoop je het dan als je na een paar jaar ervaring toch moet constateren dat al je milieudoelstellingen in gevaar komen en terug moet grijpen op door de overheid gereguleerd beleid om er nog iets van te maken?

Debat

Vragen, vragen. Het publieke debat over de liberalisering van de elektriciteitsmarkt gaat veel te weinig over het milieu en te veel over het financiële belang van bedrijven en consumenten.

De milieuorganisatie WISE probeert andere elementen in te brengen; fundamentele vragen over de wenselijkheid van liberalisering, vragen over de consequenties van verdergaande marktwerking voor het milieu maar ook voor het gedrag van de betrokken bedrijven in het (verre) buitenland.

In een serie debatten probeert WISE direct betrokkenen hierover aan het woord te laten. Soms zijn de debatten bedoeld om meer informatie te krijgen en een aantal zaken beter te snappen, soms proberen we ook een politieke discussie uit te lokken.

Tijdens het eerste informatieve debat op 21 februari in Utrecht, over de toekomst van de groene stroom, brak deze discussie direct al goed los. Met name toen mevrouw Spies van het CDA volmondig toegaf dat het 'lek naar het buitenland' niet alleen gedicht is omdat het de bedrijven aan meer winst hielp en niet leidde tot meer groene elektra, maar toch ook en vooral om het begrotingstekort van Zalm te dichten.

Hoewel de zaal, de discussieleider en haar mede-inleiders lang aanhielden, bleef mevrouw Spies politiek overeind. Ze bleef geloven in achtereenvolgens de liefde voor het milieu van de gemiddelde Nederlander, de behendigheid en flexibiliteit van de energie-aanbieders en de invloed van een positieve levenshouding.

Eigenlijk kwam het er op neer dat voor haar het glas halfvol is en niet halfleeg. Dat is natuurlijk heel mooi, maar van een politica zou je meer verwachten. Regeren is vooruitzien en als je op zichzelf geen speld weet te wringen tussen de aanname dat we meer dan een miljoen groene stroom klanten gaan verliezen, wordt het toch hoog tijd om daar als regeringspartij maatregelen voor te treffen.

Onder druk vanuit de zaal was er toch nog een aardig moment toen Spies - weliswaar met het voorbehoud een ware politicus eigen - het publiek beloofde te zullen kijken naar de optie om in januari 2005, wanneer de hoogte van de belasting op energie weer ter discussie staat, te pleiten voor een gedifferentieerde belasting.

Als je belasting heft op energie(gebruik) om milieuverbetering tot stand te brengen (en niet alleen om meer inkomsten te verwerven) dan zou het toch van de zotte zijn om windenergie evenveel te belasten als kolen- of kernenergie.

Dilemma

De vertegenwoordigster van NUON moest tijdens het debat ook toegeven eigenlijk geen oplossing te hebben voor het dilemma. Natuurlijk zal NUON zich blijven inzetten om meer klanten over te laten stappen op schone stroom. Maar eigenlijk gaf ze onomwonden toe dat er geen of nauwelijks marketing plaats zal vinden; elke nieuwe klant van groene stroom is vanaf 1 juli eigenlijk niet meer gewenst.

In eerdere publicaties heeft NUON al laten weten haar groene stroom klanten eventueel weer een overstap naar grijze stroom aan te gaan bieden. Natuurlijk zet het bedrijf zich middels lobbywerk nog in voor een nieuwe en betere premieregeling voor groene stroom maar als dat niet lukt - en kom daar maar eens om bij dit kabinet - zal NUON domweg klanten het bos insturen.

Nu gaat het niet echt goed met NUON en met ongelooflijk veel goede wil kun je het ze minder kwalijk nemen dat ze niet bereid zullen zijn verlies te leiden ten bate van het milieu.

Dit argument geldt zeker niet voor Essent en Eneco. Deze bedrijven gaat het financieel voor de wind en zeker Essent komt veel minder in de problemen omdat ze relatief veel productievermogen voor groene stroom - vooral biomassa - in Nederland heeft.

Lucratief

Toch zal Essent - als we de geluiden moeten geloven - echt niet volledig blijven sleuren aan het werven van de klanten die schone energie een warm hart toedragen. Alleen de kwetsbaarheid van het imago zal voor Essent misschien een overweging zijn.

Essent gaat voor het grote geld en een groen imago levert op dit moment nog het meeste op. De samenwerking met het Wereld Natuurfonds - dat al jaren gesponsord wordt door Essent in ruil voor aanbevelende pandabeertjes op alle marketingsuitingen van de stroomboer - is zeer lucratief en de ook de subsidie op in Nederland geproduceerde groene stroom levert poen op.

Dat Essent de biomassa waar ze die stroom uit opwekt uit het verre buitenland importeert doet er minder toe. Ook het verwijt van WISE dat het bedrijf veel atoomstroom verkoopt en ervoor gepleit heeft dat Borssele langer openblijft (zie www.neebedankt.nl) heeft nog onvoldoende indruk op ze gemaakt.

De grootste 100 procent groene stroomboer Greenchoise gaat, zoals het er nu naar uitziet, ter ziele. Tenzij het ze lukt om alsnog subsidie te krijgen voor uit het buitenland geïmporteerde schone elektra. De directeur van Greenchoise was tijdens het debat nog optimistisch en dacht wellicht te kunnen overleven met de 20.000 klanten die ze denken over te kunnen houden (van de 90.000). Namelijk die klanten die eventueel bereid zijn zelfs iets meer te betalen voor groene stroom. Maar dat lijkt toch wishful thinking.

Het Wereld Natuurfonds pleitte tijdens het debat voor het harder en versneld inzetten op grootschalig windvermogen op zee en is daartoe - gelukkig en eindelijk - bereid vijanden te maken bij notoire vogelminnende horizonbewonderende puristen die alles best vinden zolang het maar niet in het eigen zicht gebeurt.

Peer de Rijk

Op 25 maart vindt in Utrecht een debat plaats over de plek van kernenergie in een vrije markt. Op 3 april geeft een vertegenwoordigster van WISE Zuid-Afrika een lezing en workshop over de geliberaliseerde markt voor elektra in Zuid-Afrika. Meer info: www.tegenstroom.nl

WISE. Tel: 020-6126368, email: wiseamster@antenna.nl

Naar boven