Uit: Ravage #4 van 19 maart 2004

Luistert Israël naar Nederland?

Vorig jaar ontstond ophef over de kwetsbaarheid van de Nederlandse tapkamers waarmee opsporings- en inlichtingendiensten telefoongesprekken afluisteren. De kritiek richtte zich onder meer op de rol van het omstreden Israëlische bedrijf Comverse dat de aftapapparatuur leverde.

Verschillende deskundigen die in het verleden werkten voor de militaire inlichtingendienst en de tapkamers van de Amsterdamse politie stelden vorig jaar dat het aftappen een rommeltje was. Kort samengevat kwam hun kritiek erop neer dat door technische, juridische en organisatorische onvolkomenheden er geen garanties bestonden dat er niet werd gerommeld met afgeluisterde gesprekken.

Deze kritiek betekent een potentiële bom onder de Nederlandse strafrechtpleging omdat tappen hier ter lande met stip het favoriete opsporingsmiddel is. Als de integriteit van het aftapproces niet gewaarborgd is, kunnen in de rechtszaal immers flinke misslagen gemaakt worden.

Comverse

De kritiek richtte zich deels op het gebruik door de Nederlandse opsporings- en inlichtingendiensten van de aftapapparatuur van het Israëlische bedrijf Comverse, inmiddels herdoopt in Verint Systems. Comverse was enige tijd daarvoor in opspraak geraakt in de Verenigde Staten waar het ook een flinke vinger in pap heeft bij het aftappen en dienstverlening van facturering van telefoongesprekken.

Het eerste vermoeden dat er iets niet helemaal deugde, ontstond eind jaren negentig nadat bleek dat een grote Israëlische drugsbende in Los Angeles beschikte over zo'n beetje alle geheime telefoonnummers van opsporingsambtenaren.

Na de aanslagen in New York van 11 september 2001 kwam Comverse weer in het nieuws. Ditmaal werd een grootschalige Israëlische inlichtingenoperatie in de VS ontdekt. Wederom bleken allerlei gevoelige gegevens, die eigenlijk alleen uit tapinformatie naar boven hadden kunnen komen, in handen van de Israëlische spionnen.

Een vierdelige serie die de nieuwszender FOX aan deze kwestie wijdde, waarbij interne documenten werden getoond waarin onder meer de FBI wees op de kwetsbaarheid van de aftapkamers, verdween binnen enkele dagen zonder nadere uitleg van internet.

Comverse bleek ook nog eens voor research and development grote bedragen van de Israëlische overheid te krijgen, en het bedrijf werd geleid door allerlei oud-inlichtingenofficieren. Aan het hoofd van de Nederlandse vestiging staat ook een oud-inlichtingenman, Michel Manche, jarenlang bij de BVD werkzaam op aftapgebied. Alle ingrediënten voor een flinke samenzweringstheorie waren daar wel mee samengebracht.

Black box

Waar gaat het nu om? Comverse levert complete tapkamers waarvan alleen het bedrijf zelf weet hoe ze precies werken. De Comverse-systemen kennen een soort digitale black box waar de gebruikers geen toegang toe hebben. De onderliggende broncodes van de techniek zijn geheim. Onderhoud aan de centrales mag alleen gebeuren door Comverse-monteurs die laptops aan het systeem hangen en hun gang gaan.

Niemand weet kortom preciés wat er zich allemaal in het technische hart van de aftapcentrales afspeelt. Het is daarmee niet uit te sluiten dat afgetapte gesprekken naderhand gemanipuleerd worden, of dat de Comverse-monteurs toegang krijgen tot afgetapte gesprekken of de lijsten telefoonnummers waarop getapt wordt.

In de zaak Baybasin, een Koerdisch zakenman die terechtstond voor heroïnehandel en moord, beriep de verdediging zich op de onbetrouwbaarheid van de tapverslagen. Getuigendeskundigen wezen op tal van technische aanwijzingen voor manipulatie. Deskundigen van het Nederland Forensisch Instituut beweerden echter weer het tegenovergestelde en wisten de rechters te overtuigen. Baybasin is inmiddels tot levenslang veroordeeld.

Het EO-radioprogramma De Ochtenden bleef als een van de weinige media op de Comversezaak zitten. Het liet een aantal - anonieme - opsporings- en inlichtingenambtenaren aan het woord, die verklaarden dat er 'operationele afspraken' bestaan over het doorsluizen van tapinformatie via Comverse naar Israëlische geheime diensten.

Kamervragen

In de Tweede Kamer werden naar aanleiding van de EO-uitzending vragen gesteld aan minister Remkes van Binnenlandse Zaken. Remkes probeerde de kwestie zoveel mogelijk te bagatelliseren: er is een beperkt menselijk veiligheidsrisico aanwezig en technisch zou manipulatie niet mogelijk zijn.

Remkes verwees daarbij naar een geheim onderzoek door het Nationaal Bureau Verbindingsbeveiliging en maakte duidelijk nadere informatie alleen vertrouwelijk te willen geven aan de 'commissie Stiekem', de commissie voor de inlichtingen- en veiligheidsdiensten waarin de fractievoorzitters van de grootste partijen vertegenwoordigd zijn. Onder druk van de Kamer zegde hij wel nader onderzoek naar de tapkamers toe.

Uit dit nader onderzoek, verricht door PricewaterhouseCoopers (PcW), bleek echter dat er veel meer mis is dan de minister in eerste instantie liet doorschemeren. In het beheer en de technische beveiliging van tapkamers zitten 'belangrijke hiaten', aldus het rapport.

Politiemensen die gesprekken afluisteren kunnen ten onrechte op allerlei manieren toegang krijgen tot de systemen en daarin zelfs gegevens wijzigen of vernietigen. De administratie van de tapkamers voldoet niet. Toegangsrechten tot de tapsystemen zijn niet vastgelegd en worden niet gecontroleerd. Tapkamers hebben geen systeem om de volledigheid van taps te kunnen vaststellen en zijn onvoldoende beschermd tegen virussen. Verder blijkt dat de leveranciers van de systemen vrij spel hebben. Ze beheren de systemen op afstand zonder controle door de politie achteraf.

Kortom: zo'n beetje alle kritiek die in het verleden door deskundigen naar buiten is gebracht over de falende integriteit van het tapproces, blijkt te kloppen. Het enige dat tot nu toe door niemand onomstotelijk is vastgesteld, is of er daadwerkelijk gemanipuleerd is met getapte gesprekken en of tapgegevens heimelijk zijn weggesluisd naar andere partijen. Het woord is nu weer aan de Tweede Kamer, die binnenkort de minister aan de tand zal voelen over het rapport van PcW.

Spiegelpaleis

Stel nu dat het allemaal waar blijkt te zijn, wat zou dan het belang van Israël kunnen zijn om toegang te krijgen tot tapmateriaal uit Nederland?

In het geval van de zaak Baybasin valt zo'n belang nog wel te construeren. Baybasin wordt door Turkije als staatsvijand nummer één gezien sinds hij zich bekeerde tot de Koerdische zaak en uit de school klapte over de connecties tussen de Turkse overheid en de drugshandel. Israëlische en Turkse geheime diensten werken nauw samen, dus hier kan sprake zijn van een vriendendienst. Om een algemener belang te construeren moeten we afdalen in het spiegelpaleis van de inlichtingendiensten.

Toegang tot communicatie en verkeersgegevens is per definitie interessant voor inlichtingendiensten. Kennis over wat voor onderzoeken elders door opsporings- en inlichtingendiensten wordt verricht, is net zo interessant. Israëlische criminele netwerken spelen een grote rol in de internationale wapen- en drugshandel (XTC!).

Dit circuit is ook voor inlichtingendiensten interessant vanwege de vermeende verwevenheid met terreurnetwerken, én omdat in het verleden is gebleken dat inlichtingendiensten er niet voor terugschrikken zich in deze kringen te bewegen om illegale operaties te financieren en leveranties te manipuleren.

Het bedrijf Comverse, dat in veel landen niet alleen aftapcentrales, maar ook telefooncentrales, internetsoftware en andere communicatieapparatuur aan overheden levert, is daarmee per definitie interessant voor inlichtingendiensten.

Onbewezen

Maar er zijn ook argumenten die pleiten tegen de Comverse-theorie. De Nederlandse inlichtingenwereld werkt sinds jaar en dag nauw samen met Israëlische diensten. Israël zal nauwelijks te klagen hebben over de stroom informatie die uit Nederland komt. En Nederlandse inlichtingendiensten zullen, hoe innig de samenwerking ook is, toch enige controle willen hebben over de informatiestromen. Het aanbieden dan wel accepteren van een open achterdeurtje in tap- en telefooncentrales voor inlichtingendiensten van andere landen lijkt daarmee strijdig.

En om het nog ingewikkelder te maken: het wereldje van leveranciers van tapfaciliteiten is klein, bestaat grotendeels uit oud-politiemensen en oud-inlichtingenmensen, en is in een moordende onderlinge concurrentie verwikkeld. Juist uit dat circuit zou ook heel goed een actie 'beschadiging Comverse' op touw kunnen zijn gezet, in de hoop contracten in de wacht te kunnen slepen.

Dat is het vervelende van een spiegelpaleis: je weet nooit zeker of wat je ziet ook werkelijkheid is. De kritiek op de onbetrouwbaarheid van het aftapproces is inmiddels grotendeels door feiten en rapporten onderbouwd. De kwalijke rol van Comverse en de link naar Israëlische geheime diensten is vooralsnog onbewezen.

Jelle van Buuren

Naar boven