Uit: Ravage #5 van 9 april 2004

Een web van politiek bedrog

Verhoorkamers bezitten een speciaal soort glas. Je kunt er aan de ene kant doorheen zien, maar aan de keerzijde fungeert deze als een spiegel. Over leugenachtige internationale politiek, die in wezen voor anderhalf miljard mensen doorzichtig is, werd onlangs in Rotterdam gedebatteerd.

De discussiebijeenkomst 'Een web van bedrog', georganiseerd door het Humanistisch Vredesberaad, ging over de vraag of je mag liegen in de internationale politiek. Uit de vertoonde projecties, met citaten over leugens van Orwell en Machiavelli, werd duidelijk dat het debat vooral zou gaan over de leugens van de huidige Amerikaanse regering.

Maar de actualiteit van de dag, 11 maart 2004, dwong de aanwezige sprekers in zaal De Unie in Rotterdam zich ook te buigen over de leugenachtige verklaringen van de regering Aznar van Spanje over de daders van de die dag gepleegde aanslag op een station in Madrid.

Neocons

Karel van Wolferen, schrijver van het boek 'De ondergang van de wereldorde', vond dat er wel heel selectief uit Machiavelli geciteerd werd. Hij was daarentegen wel blij met de verwijzingen naar Orwell, in wiens publicatie '1984' immers sprake van een permanente oorlog tussen staten waarvan niemand meer weet wanneer deze begon en waar deze ook alweer over ging. Maar een oorlog is het en dus mogen de machthebbers de bevolking voorliegen en bedriegen.

Momenteel verspreiden de VS deze leugen van een permanente oorlog, die tegen het terrorisme. Het terrorisme zelf wordt echter nauwelijks zichtbaar aangepakt, of zelfs helemaal niet.

Volgens Van Wolferen zijn de totalitaire fantasieën van een beperkte groep politici, de zogenaamde neocons of neo-conservatieven, bepalend voor het beleid van de Amerikaanse regering. Deze mensen zien de oorlog tegen het terrorisme vooral als een kans om hun eigen oorlogen tegen dictators als Saddam Hoessein te voeren.

Waarom voeren de VS oorlog door middel van deze leugen? Waarom spreekt niemand de Amerikaanse regering daarop aan? Volgens van Wolferen komt dit doordat de VS hegemoniale machten zijn. De VS bepalen de manier waarop andere staten naar elkaar en naar de wereld kijken.

Zo wordt het beeld dat mensen in Europa van Korea hebben grotendeels in en door de VS bepaald. Ook de intellectuele posities in het publieke debat in Europa worden door de Amerikanen bepaald omdat er volgens Van Wolferen geen echt Europese publieke ruimte of publiek debat bestaat. Bovendien bepaalt de Amerikaanse analytische filosofie de manier waarop sociale en politieke wetenschappen in Europa bedreven wordt.

Jaren vijftig

In de ogen van Van Wolferen is het beste wapen tegen de Amerikaanse hegemonie een stabiele politieke ruimte in Europa en een Europees politiek debat. Daarvoor zouden we moeten teruggrijpen op de dertig jaar van sociale, politieke en economische voorspoed na de Tweede Wereldoorlog. Terug naar de jaren vijftig en vroege jaren zestig is in zekere zin ook conservatief, maar niet 'neo'.

Aan dit gouden tijdperk hadden de VS ook deel, maar daar is het beeld van die periode door neoconservatieven en neoliberalen inmiddels negatief bijgesteld. In Europa niet, omdat het tijdperk onder meer doordrongen was van de belangrijkste les van de Tweede Wereldoorlog, namelijk dat grootschalige oorlogvoering altijd tot honger en misère lijdt. Dat hebben Europa en Azië bij uitstek ervaren, de VS niet, of in ieder geval veel minder.

Volgens Van Wolferen is sinds de oorlog in Irak en het mislukken van de WTO-onderhandelingen in Cancún het vertrouwen in de VS als hegemonie aangetast. De pretentie dat het Amerikaanse leven en denken voor iedereen het beste is, heeft plaatsgemaakt voor wantrouwen. Bovendien zijn de VS onbetrouwbaar omdat ze in Irak manifest in strijd met het eigenbelang hebben gehandeld.

Uitzonderingstoestand

De filosofe Heleen Pott vroeg zich tijdens het verhaal van Van Wolferen af hoe het mogelijk is dat zoveel mensen deze leugens voor zoete koek slikken. En hoe het mogelijk is dat de Amerikaanse politici en media er in tegenstelling tot de Europese mee weg komen?

Volgens Pott is er in de VS meer aan de hand dan gewoon wat leugens. Normaal wordt er ook in de VS kritisch gedebatteerd, maar onder Bush is het debat verdwenen. Dit komt omdat in de VS het gevoel bestaat dat de wereld aan het kantelen is.

Er is sinds de aanslag op het WTC een soort uitzonderingstoestand ingetreden en daarin is machthebbers alles toegestaan. Alles is geoorloofd, tot en met zelfcensuur bij de media. Volgens het Amerikaanse publiek mag je in een situatie als deze gewoon liegen.

De politiek krijgt in deze situatie metafysische dimensies. Het gaat niet meer over het nemen van redelijke besluiten, maar over een absolute strijd tussen goed en kwaad. Omdat in de geglobaliseerde wereld de mensen elkaars toekomst bepalen, domineert de strijd tussen goed en kwaad ook in Europa de politieke agenda.

Ook wij worden gedwongen partij te kiezen. Moslims in Europa worden ook aangesproken op de 'kruistocht' van George Bush. Europa blijkt geen tegenmacht te kunnen vormen en laat zich tegen wil en dank meeslepen.

Spiegel

Volgens de derde inleider, documentairemaker Stan van Houcke, komen dit soort discussies over Amerikaanse leugens niet eens meer op televisie. De Nederlandse journalistiek is de laatste jaren heel erg lokaal geworden. Misschien is de media inmiddels wel autistisch, zo stelt Van Houcke. Een autist is niet goed in staat om het gevaar in te schatten.

Maar er is een waarheid onder deze leugens, een reëel gevaar. Het probleem is dat wij geen andere keus hebben dan onderdeel te zijn van de hegemonie. Zonder olie, coltan en andere stoffen moeten we onze welvaart inleveren en dat willen we niet. Of liever, onze elites overleven dat niet.

Op deze wereld zijn drie miljard mensen jonger dan twintig jaar. De helft daarvan moet van minder dan 1 dollar per dag zie rond te komen. De media laten deze jonge arme mensen zien hoe rijk wij zijn, en dat wij hun armoede veroorzaken. In onze media krijgen we hen niet te zien, maar zij zien ons wel: in soaps, videoclips en reclames. Dit is volgens Van Houcke de macht van de halfdoorlatende spiegel.

Vernedering

Een heel groot deel van de mensen die ons ziet, wordt elke dag opnieuw vernederd en gefrustreerd door onze vertegenwoordigers, die namen als Shell en Monsanto dragen. Ze zien hoe een land als Israël de Arabische wereld, die op al die olie zit, keer op keer vernedert. Dat dit een keer mis zou gaan, was te verwachten.

Volgens Van Houcke vindt er, om met Hans Magnus Enzensberger te spreken, een 'atomaire burgeroorlog' plaats. 'Ze', de mensen die deze oorlog voeren, komen hierheen in de vorm van illegale migratie. 'Ze' vormen een bedreiging door de export van goedkope arbeidsplaatsen en de productie van drugs en 'ze' plegen een heel enkele keer een terroristische aanslag. En 'wij' laten ons met een focus op terrorisme tegen hun uitspelen.

De vierde inleider, Chris van der Heijden, had op het doek liever citaten van Huxley geprojecteerd gezien dan van Orwell. In zijn roman Brave New World kiezen de mensen er zelf voor om op een aangename manier bedrogen te worden.

We willen graag horen dat wij niet schuldig zijn aan al die economische, milieu- en landbouwproblemen. We willen graag horen dat anderen crimineel zijn en dat het de schuld van de slachtoffers is dat ze worden opgeblazen, uitgebuit of vernederd. Door deze veilige gewenste waarheid heen breken is erg moeilijk. We vinden het allemaal wel best zo, aldus Van der Heijden.

Een leugen te ver

Helaas bleek tijdens het debat dat enkele inleiders en veel mensen in de zaal beter kunnen schrijven dan luisteren. Daardoor eindigde een sombere maar interessante avond enigzins in verwarring.

Met de angstige gedachte dat dankzij de aanslag van al-Qaeda in Madrid de steun voor de Amerikaanse oorlog tegen terreur en de oorlog in Irak weer een stuk sterker is geworden, konden we op huis aan. Want conform de agenda van al-Qaeda wijkt men niet voor terroristen.

Wat meer aandacht voor de vraag in wiens strategie al die leugens nu het best passen, had interessant geweest. Leugens en terrorisme zijn immers net als oorlog een vorm van politiek, maar dan met andere middelen.

Misschien zijn Bush en Bin Laden eindelijk een leugen te ver gegaan. Zetbaas Aznar bleek van zijn eigen bevolking niet meer te mogen liegen. De eeuwige 'bottom line' van liegen in een democratie is natuurlijk dat je mag liegen zolang je kiezers dat accepteren. De Spaanse kiezers kozen drie dagen na de aanslag overduidelijk tegen de oorlog in Irak.

Tot groot ongenoegen van commentatoren in de westerse mainstream media hebben zij aanvang gemaakt met het uit de metafysische strijd tussen goed en kwaad te stappen. Misschien dat de nieuwe Spaanse regering ook eens een begin kan maken met een toenadering naar de mensen aan de ander kant van de halfdoorlatende spiegel.

Pieter Cornelissen

Naar boven