Uit: Ravage #5 van 9 april 2004

De uitzetservice van Verdonk

Streng en onrechtvaardig

Het asielbeleid van Verdonk mag dan een einde maken aan jarenlang gemodder, in de uitvoering van dat beleid gaat van alles mis. In de fouten toont zich de ware aard van het asielbeleid, en die is onrechtvaardig en allerminst sluitend. In 'Over de grens' stapelt het Autonoom Centrum het ene voorbeeld op het andere.

Voordat hij goed en wel begonnen was, werd op 21 maart een demonstratie bij het uitzetcentrum Zestienhoven door de politie verijdeld. Motoragenten dirigeerden een paar bussen met demonstranten van de snelweg naar een industrieterrein. Daar stonden ME-bussen, politiewagens, arrestatieteams en een hondenbrigade klaar.

De aanstaande demonstranten kregen ze een betredingsverbod voor Rotterdam opgelegd. Wie geen rechtsomkeert maakte of later die dag in Rotterdam opdook zou worden gearresteerd. Wat is er aan het prille uitzetcentrum zo geheimzinnig en kwetsbaar dat wij niet mogen weten wat daar gebeurt?

Waterdicht

Net op het moment dat de mainstream van het verzet tegen het huidige uitzetbeleid zich laat ontmoedigen door de mantra dat alles nu eenmaal democratisch besloten is, komt het Autonoom Centrum met een voorbeeldig samengesteld, uitputtend gedocumenteerd en genadeloos analyserend boek over de praktijk en de geschiedenis van het Nederlandse uitzetbeleid.

De titel, Over de grens, dekt op drie manieren de lading. Het gaat over mensen die de grens over moeten, terug naar waar ze vandaan komen. Het bepleit een bredere kijk op migratie, ruimer dan het strikt op Nederland gerichte beleid van deze regering. En het roept op tot hardere acties dan handtekeningenlijsten, nu wetgevers en beleidmakers de grenzen van het betamelijke overschrijden.

Formeel is het uitzetbeleid van minister Verdonk waterdicht. Als de rechter een asielverzoek afwijst, is de vluchteling geen echte vluchteling. Hij moet het land uit, en met de komst van de nieuwe vertrekcentra is eindelijk ook de laatste schakel in de asielketen gelegd.

De grote steden staken hun opvang van uitgeprocedeerden nu is gegarandeerd dat die niet op straat belanden, maar worden vastgehouden tot ze daadwerkelijk op het vliegtuig stappen. Naar de letter van de wet staat er na jaren van ineffectief gemodder eindelijk een rechtvaardig en sluitend asielbeleid.

Veegacties

Het Autonoom Centrum (AC) gelooft de wet niet op zijn woord. Het beoordeelt de nieuwe regelgeving niet op zijn intenties, maar op zijn uitvoering. En daar gaat, zoals zo vaak met verstandig klinkende beleidsdoelen, van alles mis. In de fouten toont zich de ware aard van het asielbeleid, en die is onrechtvaardig en allerminst sluitend. Het boek stapelt het ene voorbeeld op het andere.

Heel zichtbaar zijn de veegacties in de grote steden. Groepen Afrikaanse prostituées of Bulgaarse werkers in de glastuinbouw worden opgepakt na klachten over 'criminaliteit en overlast.' Deze klachten worden zelden gespecificeerd. De hele groep krijgt het stempel van crimineel, voor afzonderlijke rechtszaken is geen tijd en ruimte.

De teruggevlogen Bulgaren en Roemenen, die vaak zijn opgepakt om geen andere reden dan dat ze dure bedden huren in overbevolkte en brandgevaarlijke panden, krijgen bij terugkeer een stempel in het paspoort waarmee ze de komende twee jaar hun land niet uit mogen.

Onder de prostituées zitten regelmatig slachtoffers van vrouwenhandel, maar die krijgen niet de rechtmatige bedenktijd van drie maanden om aangifte te doen. Als ze dat al durven, zegt het Platform Verbetering positie (migranten)prostituées, dan 'zal de mededeling dat het vliegtuig al klaar staat overigens het vertrouwen van de vrouwen in een serieuze behandeling van een aangifte doen tanen.'

Celcontainers

De nieuwe uitzetcentra op Schiphol en Zestienhoven zijn in eerste instantie bedoeld om deze groepen kort vast te houden voor ze op het vliegtuig worden gezet. Maar omdat ze kostenefficiënt worden uitgebaat, mogen ze niet te lang leegstaan tussen de veegacties door, en dus verdwijnen er ook steeds vaker uitgeprocedeerden achter de celdeuren en mensen die het land niet in mogen omdat ze geen papieren hebben.

Het zijn loodsen volgestapeld met celcontainers waar soms hele gezinnen in wonen. Geen sport of ontspanning, nauwelijks zorg, nauwelijks toegang voor rechtsbijstand en niet meer dan een uurtje per dag luchten in kale kooien achter geblindeerde hekken. 'Gevangenissen', schrijft het AC, 'voor mensen die niets hebben misdaan.'

De Immigratie en Naturalistaie Dienst (IND) zegt dat mensen er maximaal 28 dagen blijven zitten. Sinds de opening van het uitzetcentrum Zestienhoven, vorige zomer, hebben er al mensen langer dan twee maanden verbleven. En als ze eenmaal op het vliegtuig moeten, zegt diezelfde IND, dan worden ze 'professioneel en respectvol behandeld.'

Dat gebeurt in vele varianten: geschopt en geslagen in de wachtkamer, ingesnoerd op een brancard het vliegtuig binnengedragen, achterin het toestel neergelegd met marechaussee op benen en borst, of voorovergeduwd met het hoofd tussen de knieën gedurende de vlucht, zonder eten of drinken en zonder een geluid te mogen maken. Vaak geboeid of in een dwangbuis, soms gedrogeerd.

Na juridische klachten over deze behandeling nam de marechaussee zich al in 2001 voor om een onafhankelijke commissie van toezicht op verwijderingen in te stellen. Hij is er nog steeds niet.

Negenduizend euro kost het, om iemand onder marechausseebegeleiding op een lijnvlucht terug te vliegen. Met speciale charters voor groepen kost het minder. Het AC bestookt al jaren Martinair, Transavia en KLM, die hun chartervluchten ter beschikking stellen. Martinair is er even mee opgehouden, de KLM vervoert inmiddels geen mensen meer die laten weten dat ze niet meewillen.

De volgende optie voor de IND en marechaussee is militaire vluchten. Die vallen bij aankomst nog meer op dan de charters, zodat de lokale politie en geheime dienst in veel landen klaar staan om de uitgezette groepen meteen af te voeren.

Intussen zijn ook al de eerste vluchtelingen terug in Nederland, die na de terugkeer in hun land van herkomst werden gearresteerd en gemarteld, opnieuw wisten te vluchten en nu hier alsnog een verblijfsstatus hebben gekregen, negenduizend euro en een paar trauma's verder.

Illegalen

De wet wordt dus aan alle kanten overtreden, vergeten en opgerekt. Maar het belangrijkste doel wordt bereikt: het criminaliseren van illegalen. 'Over de grens' toont overtuigend aan hoe deze tendens werkt.

Op zichzelf is illegaal verblijf in Nederland nog altijd niet strafbaar. In sommige Europese landen wel, en daar is het aantal illegalen niet afgenomen. Met de harmonisering van EU-regels zal het hier ook wel gaan gebeuren. Het gevolg: nog meer ondergronds bestaan, nog meer uitbuiting in de laagste baantjes, en straks een tweede generatie illegalen, de ongeregistreerde kinderen die nu al worden geboren.

Intussen worden mensen zonder geldige verblijfspapieren nu al stelselmatig gelijkgesteld aan misdadigers. Na elke veegactie gaan er persberichten uit dat een groep 'criminele illegalen' is opgepakt, om ook het oppakken van 'gewone' illegalen te rechtvaardigen.

Sinds de vreemdelingendienst vorig jaar met 450 arbeidsplaatsen is uitgebreid wordt het toezicht op illegale vreemdelingen, oftewel het opsporen, opsluiten en uitzetten ervan, drastisch opgevoerd. En nog, zegt Justitie, 'zal dit naar verwachting niet volledig kunnen voorzien in de extra behoefte die zal ontstaan als gevolg van de intensivering van het toezicht.'

De containercellen en de charters moeten vol, de verwijderingsmachine heeft meer brandstof nodig. En dus wordt nog vaker beweerd dat verscherpt vreemdelingentoezicht leidt tot meer 'veiligheid, leefbaarheid en integriteit van de maatschappij'. De koppeling tussen mensen zonder verblijfsrecht en onveiligheid, schrijft het AC, is blijkbaar nodig om beleid te verantwoorden. Illegalen vormen een bedreiging voor onze veiligheid, dat is de boodschap. Een maatschappij zonder vreemdelingen is een veiliger samenleving.

Nieuwe discussie

De angst of afkeer van vreemdelingen die hierachter steekt, wordt zelden uitgesproken. Meestal wordt een meer pragmatische reden aangegeven: de komst van al te veel mensen die hier een beter bestaan zoeken, tast het behoud van de Nederlandse verzorgingsstaat aan. Dat die door het huidige kabinet harder wordt uitgekleed dan door de migranten blijft onvermeld.

Met vier lucide vragen, tegen het eind van het boek, haalt het Autonoom Centrum deze logica overhoop. 'Op welke wijze zijn voorzieningen anders te organiseren en hoe krijgen we democratische controle op de globalisering? Wat kost het eigenlijk om voorzieningen open te houden voor iedereen die zich op Nederlands grondgebied bevindt? En hoe verhoudt zich dat tot de kosten van alle uitsluitingsmechanismen, het huidige opvangmodel voor asielzoekers en de verwijderingen? Hoe groot is de som geld die nu door de globalisering wordt onttrokken aan belastingheffingen zoals die door staten zijn opgebouwd?'

Daarmee, en dat is na de analyse van een op papier rechtvaardig beleid dat in de praktijk in zijn tegendeel verkeert, de tweede grote verdienste van dit boek, opent het AC een geheel nieuwe discussie over migratie, verzorgingsstaat en globalisering.

De Nederlandse overheid ziet dit verband ook, maar nog op een defensieve manier: handelsovereenkomsten met de landen van herkomst, om ze te dwingen uitgezette groepen mensen terug te nemen; het inzetten van budgetten voor integratie en ontwikkelingssamenwerking in onzalige plannen als inburgeringscursussen en vluchtelingenkampen in de eigen regio.

Het AC pleit voor een radicaal andere, ambitieuze en open aanpak: het inzetten van geld en kennis om te ongelijke welvaartsverdeling in de wereld tegen te gaan. De strikt op Nederland gerichte poging om hier de orde te bewaren, terwijl de mondiale verplaatsing van mensen en kapitaal in de onderlaag van migranten en de toplaag van multinationals allang een feit is, laten ze als achterhaald en onhoudbaar achter zich.

Ik prijs me altijd gelukkig dat ik jong genoeg ben om straks te kunnen lachen bij de herinnering aan het verkrampte tijdperk van het Nederlands denken, toen we de laatste stuiptrekkingen ervan zagen in de stoet van notities die probeerden een natiestaat van Hollandse modelburgers te creëren uit de radicaal diverse mensensoorten die zich hier kwamen vestigen.

En ik bewonder het Autonoom Centrum om zijn vermogen zichzelf juist nu opnieuw uit te vinden, van een archetypisch Amsterdams actiebolwerk tot een mondiaal denkende schakel in de globaliseringsbeweging van onderop.

Veeleisend

Het Autonoom Centrum stamt rechtstreeks uit de kraakbeweging. Geen ontzag voor autoriteiten en eigen, van de rechtsstaat onafhankelijke ideeën over wonen en werken in de stad. Er is een mentaliteit uit voortgekomen van scepsis en idealen, wantrouwen en hoop.

Een makkelijke levenshouding is dat niet. Ze zijn vanouds te kwader trouw. Van elke organisatie die ze tegenover zich vinden, of dat nu de overheid is of op het eerste gezicht verwante actiegroepen, zoeken ze naar de verborgen motieven. Goede bedoelingen nemen ze nooit op face value aan. Ze zoeken studieus en grondig naar de voordelen waar de ander op uit is, en leggen daarmee zijn onuitgesproken intenties bloot.

In de kritiek op het uitzetbeleid verschaft deze houding ze het grimmige uithoudingsvermogen en de documentatiedrift die nodig zijn om net zo lang actie te voeren en bronnen te onderzoeken tot de verwijderingsmachine in al zijn wreedheid is gedemonteerd en blootligt voor iedereen die Over de grens ter hand neemt.

In de samenwerking met lokale organisaties die vergelijkbare doelen nastreven, maar met meer bereidheid tot compromis (Keer het Tij, Basta!, de Vrije Ruimte) maakt het ze tot een lastige, veeleisende partner - vaak met verbreking van de coöperatie als resultaat.

De coalities waar het AC wel zegt behoefte aan te hebben, duren vaak niet lang. De strikte eisen die ze ook zichzelf opleggen, geïnternaliseerd na lange jaren werken vanuit de krakersideologie, houden het AC nog autonomer dan ze al zijn.

Maar de combinatie van scepsis en idealen blijkt op internationaal niveau steeds beter aan te sluiten bij het losse netwerk van andersglobalisten. Paradoxaal genoeg vormt de oer-Hollandse, post-ideologische, post-religieuze autonome werkhouding een goede basis om de ander tegemoet te treden, niet alleen in het werken met vreemdelingen hier, maar ook in het buitenland.

Streng

De afgelopen jaren toont de AC-methode zich toeschietelijk en medewerkzaam over de grenzen. Tijdens vier bezoeken aan Oost-Timor werd een mensenrechtenorganisatie op poten geholpen, buiten het netwerk van even rijke als inflexibele hulp-NGO's om.

Een bezoek aan Palestina leverde een stroom aan documentatie en berichtgeving op. En tijdens het Europees Sociaal Forum in Florence (2002) en de G8 in Evian (2003) werd de actiebus van het AC, met aan boord een keuken, een geluidsinstallatie, een videobeamer, een stencilmachine, een printer/kopieermachine, een megafoon, portofoons en een internetantenne, ter beschikking gesteld voor blokkades en demonstraties.

In de persoon van Ed Hollants heeft het AC een gedreven zoeker naar theoretische onderbouwing voor hun acties in een globaliserende wereld. Zijn onmiddellijke beschouwingen op het wereldnieuws, samen met een constant uitdijende verzameling teksten van anderen, maken van de AC-website een levendig discussieforum voor de gedachtenvorming die de beweging nodig heeft.

Helemaal soepel zal dat nooit gaan. Het AC is streng, niet los in de heupen en slecht in vrije tijd. De contacten, ook met buitenlanders hier of over de grenzen, blijven daardoor functioneel. Een onrechtvaardig behandelde asielzoeker kan rekenen op volhardende steun, maar zal op het feestje na afloop met anderen moeten dansen.

Het maakt van het Autonoom Centrum een koppige, maar gestaag veranderende organisatie die model kan staan voor het actievoeren in de toekomst: tegelijk lokaal en globaal, precies zoals veel denkers de toekomst van de nieuwe stadsbewoner zien.

De loyaliteiten tussen het stedelijke doel op korte termijn en het mondiale doel op de lange termijn blijken goed op elkaar aan te sluiten. Demonstraties bij de nieuwe uitzetcentra in Zestienhoven en Schiphol en ambitieuze pogingen de discussie over een andere wereld te openen in een boek als Over de grens gaan naadloos in elkaar over.

Chris Keulemans

Over de grens is te bestellen door 10 euro (incl. porto) over te maken op giro 6131418 tnv Stichting Afval, Amsterdam o.v.v. boek.

Naar boven