Uit: Ravage #5 van 9 april 2004

Beter ten halve gekeerd?

Een actie bij het uitzetcentrum Zestienhoven in Rotterdam werd op last van de autoriteiten verboden. De oproep tot burgerlijke ongehoorzaamheid zou bij burgemeester Opstelten in het verkeerde keelgat zijn geschoten. Hoewel de actiegroep afwist van dit verbod, heeft men het protest niet afgeblazen. Fons Toorop legt uit waarom.

Zondag 21 maart. Op het centraal station in Rotterdam is alles rustig, op een niet aflatende stroom Feyenoordsupporters na. Een thuiswedstrijd, zo vertelt het meisje achter de toonbank van een broodjeszaak ons.

We reageren verbaasd. Een thuiswedstrijd van Feyenoord en een manifestatie bij uitzetcentrum Zestienhoven en nergens een politiemacht te bekennen, tenzij je de vier agenten meerekent die een beetje sloom door de stationshal kuieren en die ons geen blik waardig gunnen.

Ook buiten het gebouw lijkt niets te wijzen op wat komen gaat. Een overijverig groepje stadswachten vermaant ons niet op de plantenbakken te gaan zitten. Zero tolerance in de praktijk, maar nog niet gericht op ons als demonstranten, onderweg naar het uitzetcentrum Zestienhoven.

Ontdekt

Pas wanneer bus 33 om 12.01 uur optrekt blijkt de politie opvallend aanwezig. Agenten bekijken de inzittenden van de bus met argusogen. Enkele bomberjacks en Palestinasjaals doen hen verstenen. Een melding aan de centrale volgt. Even schrik ik. We zijn ontdekt. Dan ontspan ik weer. Ze wisten allang dat we er aan kwamen. Alles gaat goed.

Na ongeveer een kwartiertje stopt de bus. ,,Ze verwijderen ons uit de bus'', zegt Ronald. Ik kijk naar buiten. Het enige dat ik zie is een ME-busje. Net als ik op wil merken dat dit wel heel paranoia van Ronald is, vraagt een stem achter ons of de inzittenden zich willen legitimeren en kunnen aangeven waarom Zestienhoven de bestemming is.

Geschrokken kijk ik achterom en zie dat de bus is klemgereden door een ander ME-busje. Snel proberen we te overleggen. Ronald heeft z'n hele tas vol zitten met arrestantenpamfletjes die zo dadelijk toch echt nodig zijn voor de actie. Ikzelf heb de perstelefoon op zak.

We besluiten dat het niet slim is ons nu al op te laten pakken en stappen de bus uit. We lopen ervan weg, een ME-busje volgt ons op de voet. Snel bellen we de arrestantengroep. Die weet ons te vertellen, dat zowel een actiebus uit Amsterdam als Nijmegen op de snelweg zijn aangehouden.

Kritiek

De omgeving ziet inmiddels blauw van de agenten. Ze verhinderen de doorgang naar het uitzetcentrum. Het is duidelijk: niemand gaat vandaag Zestienhoven bereiken. Na telefonisch overleg besluiten we terug te keren naar het centraal station.

Terwijl we naar de bushalte teruglopen, houden agenten de tweede stadsbus aan. En zo groeit de groep demonstranten bij de laatste halte voor Zestienhoven met het kwartier. Op de terugweg in de bus vernemen we de eerste kritiek: ,,Waarom is er in de oproep openlijk opgeroepen tot burgerlijke ongehoorzaamheid?'' en ,,De demonstratie schijnt vrijdag al verboden te zijn.''

Ik begin te twijfelen. Was het inderdaad wel zo slim om de manifestatie openbaar aan te kondigen? In de voorbereidende vergaderingen hebben we hier uitgebreid over gesproken. We wilden graag een breed gedragen actie voeren. Juist nu, nu onder veel mensen grote verontwaardiging heerst over het vluchtelingenbeleid.

Daarbij wilden we met onze actie verder gaan dan alleen maar demonstreren. Niet omdat we dat geen goed protest vinden, maar omdat we dachten dat er een duidelijk signaal zou uitgaan van breed gedragen (en uitgevoerde) burgerlijke ongehoorzaamheid. Tegelijkertijd stond bij ons voorop dat de manifestatie zelf sterk en inhoudelijk moest zijn.

Ongehoorzaam

De manifestatie stond centraal, eventueel met een staartje van (symbolische) burgerlijke ongehoorzaamheid. Mensen die alleen op de manifestatie afkwamen, maar niet bereid waren over te gaan tot burgerlijke ongehoorzaamheid, zouden ook welkom moeten zijn.

Voor het verloop van de actie bracht de eventuele burgerlijke ongehoorzaamheid de nodige consequenties met zich mee. Om veel mensen, ook van buiten de radicaal-linkse scene, te bereiken konden we niet om een openbare oproep op internet en in pamfletten heen.

Tegelijkertijd vonden we ook dat de deelnemers vooraf moesten weten waar ze aan toe waren. Je kunt moeilijk mensen oproepen naar een manifestatie te komen, om vervolgens een 'manifestatie plus' aan te bieden. Mensen van buiten de actiescene (en waarschijnlijk daarbinnen ook) zouden geschokt zijn als ze na een manifestatie plotseling mensen naar de hekken van het uitzetcentrum zouden zien rennen waarop mogelijk politiecharges zouden volgen.

We hebben daarom openlijk en nadrukkelijk aangekondigd dat we burgerlijke ongehoorzaamheid niet uitsluiten om onze doelen te bereiken: sluiting van het centrum en de vrijlating van alle vluchtelingen. Dat dit met de gekozen actievorm niet haalbaar was, wisten we van tevoren. Dat massale burgerlijke ongehoorzaamheid een enorme impact kan hebben wisten we ook. Daarmee werd de actie in wezen symbolisch van aard.

Inschatting

In de weken voorafgaand aan de actie leek onze aanpak te werken. Veel mensen, zowel binnen als buiten de scene, reageerden positief. Een enkeling plaatste wel vraagtekens bij het openbare karakter. Uit de reacties bleek tevens dat mensen door hadden dat er meer kon gaan gebeuren dan alleen een manifestatie.

Vanaf het eerste moment dat we de actie planden waren we ons ervan bewust dat de politie de aankondiging te zien zou krijgen. We gingen er vanuit dat bij de uitzetgevangenis behoorlijk wat politie aanwezig zou zijn.

Zonder uit te zijn op een confrontatie met de politie, maakten we de inschatting dat het mogelijk moest zijn burgerlijk ongehoorzaam gedrag te vertonen. In het geval ME-linies dit onmogelijk zouden maken, zouden we het houden bij de manifestatie.

Ondertussen was ik na een korte stop op het centraal station van Rotterdam bij de arrestantengroep aangekomen. Terwijl we probeerden te achterhalen waar de vier arrestanten van die dag werden vastgehouden, vertelde het NOS-Radio 1 Journaal ons over de ether dat de demonstratie verboden was omdat deze niet 48 uur van tevoren aangemeld zou zijn, en er gewelddadigheden werden verwacht.

Daarnaast meldde de woordvoerder van politie doodleuk dat men die dag personen op uiterlijk geselecteerd had als 'potentiële demonstrant'. Ronald en ik keken elkaar aan. Niet aangemeld? Verwachte gewelddadigheden? Waar hadden ze het over?

Aanmelding

Ruim anderhalve week voorafgaande aan de geplande manifestatie hebben we de gemeente Rotterdam gebeld om te vragen waar we onze actie konden aanmelden. We werden doorverwezen naar de deelgemeente Hillegersbeek-Schiebroek, aan wie we vervolgens op aanwijzing van de receptie van de gemeente Rotterdam een mailtje stuurden.

Na enkele dagen nam de marechaussee contact met ons op. Ze hadden vernomen dat er een manifestatie op stelten stond en vroegen een afschrift van de aankondiging. We stuurden vervolgens een fax met dezelfde tekst als het mailtje aan de deelgemeente. De marechaussee voorzag geen problemen.

In de week voorafgaand aan de manifestatie kregen we een telefoontje van de politie Rotterdam. De marechaussee had de begeleiding van de actie aan hen overgedragen. Ook de politie had in eerste instantie geen bezwaar.

Pas in een telefoontje op vrijdagavond liet de politie bij monde van 'Harry', die verder zijn achternaam niet wilde zeggen, doorschemeren dat ze toch wel enige bedenkingen hadden bij het concept burgerlijke ongehoorzaamheid. We zouden zelf toch ook wel snappen dat het niet doorging? Als we de manifestatie niet zouden afgelasten, zag de politie zich genoodzaakt maatregelen te nemen.

Geweld

De politie heeft burgerlijke ongehoorzaamheid verward met (of bewust verdraaid tot) geweld. Een oproep 'burgerlijke ongehoorzaamheid' betekent heel iets anders dan een oproep tot geweld. In ons geval had de ongehoorzaamheid hooguit kunnen leiden tot wat schade aan het hekwerk van het uitzetcentrum.

Hiermee vervallen dus de twee argumenten waarmee de gemeente Rotterdam haar repressieve optreden goedpraat. Daarbij was het voor ons tot de dag van de demonstratie niet duidelijk of de demonstratie nu echt verboden was. Je zou denken dat het niet de taak van de politie is om een demonstratie (telefonisch) te verbieden.

We hebben geen moment overwogen om de demonstratie alsnog af te gelasten. We vonden (en vinden) dat we het volste recht hebben om een sterk geluid te laten horen tegen het vluchtelingenbeleid. Meer praktisch gezien worden de burgerinspecties op de vliegbasis Volkel ook openbaar aangekondigd, zijn ze burgerlijk ongehoorzaam en de politie doet het nodige om te voorkomen dat mensen de basis bereiken. Toch zijn deze acties vaak succesvol en slagen veel mensen erin de basis te bereiken.

Natuurlijk rekenden we op de aanwezigheid van politie. Veel politie zelfs, maar dat ze zo ver zouden gaan door zelfs het openbaar vervoer plat te leggen, passagiers te verplichten zich te legitimeren, of anders de bus uit te zetten (wat me overigens behoorlijk illegaal lijkt, aangezien de algemene identificatieplicht pas in 2005 wordt ingevoerd) hadden we niet verwacht en ook niet kunnen verwachten.

Klacht

Zondagavond rond half een plof ik vermoeid in bed. Onvoldaan val ik in slaap. Een hele dag in touw zonder ook maar enig resultaat. De volgende dag begint niet veel beter. Het op een schofterige en leugenachtige manier voorkomen van een manifestatie is aan vrijwel de hele Nederlandse pers voorbij gegaan.

Bij de evaluatie enkele dagen later besluiten we te kijken hoe en waar we de klachten kunnen indienen. We zijn van plan, mede doordat we niet alleen staan in onze verontwaardiging, die klachten grondig aan te pakken. Ondertussen heeft GroenLinks Rotterdam al raadsvragen gesteld.

De dagen daarna blijft één vraag die een reporter van Radio Koekoeroe me stelde door m'n hoofd schieten. Hoe moet het nu verder met het protest tegen het vluchtelingenbeleid? Op dat moment, zo snel na de mislukte actie, had ik even geen antwoord paraat.

Ondertussen heeft een succesvolle bezettingsactie op en in de in aanbouw zijnde tweede uitzetbajes op Schiphol plaats gehad en kreeg de Aktivistenschool nationale aandacht met haar cursus 'hoe voorkom ik een uitzetting?'.

Hopelijk kunnen we de grote onvrede die op dit moment bij velen leeft, omzetten in een krachtig en breed gedragen protest. Wat in ieder geval zeker lijkt, is dat Onbegrensd met nieuwe acties zal komen. Het is ze deze keer gelukt ons tegen te houden, dat betekent niet dat we nu afgeschrikt zijn...

Fons Toorop
Actiegroep Onbegrensd

Naar boven