Uit: Ravage #12 van 19 september 2003

Waanzin vanuit de ooghoeken bezien

Met zijn derde roman 'Sluit Deuren En Ramen' beweegt schrijver, filmmaker en muzikant Thomas van Aalten zich wederom in de schemerzone tussen literatuur en popcultuur. Al kiest hij nu nadrukkelijk voor het verhaal in plaats van voor een hallucinerende tocht langs absurde situaties en de menselijke psyche.

Net als bij beroepen als musicus en kunstenaar is de term schrijver omfloerst door romantiek. En het woord beroep is eigenlijk volkomen fout gekozen. Schrijver ben je immers voor het leven. Het is een existentiële conditie die de mensheid opdeelt in twee groepen. Diegenen die schrijven en diegenen die lezen.

Tot zover de grandeur van het schrijverschap. De werkelijkheid is anders, heel anders. ,,Wanneer ik nog zes euro heb om een week van rond te komen dan kies ik voor een brood in plaats van een pakje sigaretten'', deelt Thomas van Aalten me mee wanneer hij koffie zet.

Even gloort er hoop. Buiten leidingwater heeft hij immers niet meer in huis dan koffie of port uit het kerstpakket van 1998. Maar nee, het is niet zijn excentrieke en wilde levensstijl die hem aan het einde van de maand elk dubbeltje doet omkeren. Een goede schrijver in Nederland hééft simpelweg geen geld.

Een zure constatering. Want Thomas van Aalten ís goed. Wat heet, Van Aalten is één van de weinige hedendaagse schrijvers die de erfenis van de 'Zoetermeer' generatie bewaakt. Of de enige Nederlandse schrijver die nog over is van die generatie.

Want al is Van Aalten - geboren in 1978 - veel jonger dan de oprichters van het literaire tijdschrift, toch publiceerde hij er zijn eerste verhaal en heeft hij sinds kort een derde roman op zijn naam staan. Een aantal dat buiten Ronald Giphart geen andere Zoetermeerder wist te bereiken.

Beelden

Daarbij weet Van Aalten de grenzen tussen popcultuur en literatuur als geen ander te vertroebelen. Een eigenschap die verwantschap kent met het werk van Paul Mennes, Douglas Coupland en Brett Easton Ellis.

Zijn grensoverschrijdende stijl leverde hem in de vaderlandse pers heel wat kritiek op. Zowel zijn in 2000 verschenen debuut Sneeuwbeeld als het een jaar later verschenen Tupelo werd gekraakt in de serieuzere kranten. Tijdschriften en regionale kranten waren juist opvallend positief.

Van Aalten heeft er wel een verklaring voor: ,,Mijn boek komt terecht bij de cultuurredacties van de grote kranten en daar zitten academisch geschoolde Neerlandici die de regeltjes van de serieuze literatuur toepassen. Ik gebruik natuurlijk wel literaire elementen in mijn boeken maar juist veel invloeden uit de populaire cultuur. Het verschijnsel pop is daar nog niet doorgedrongen, in de literatuur bestaat nog geen equivalent van Kylie Minoque.''

Althans bij de serieuze pers, de hippe bladen weten de nieuwe generatie schrijvers inmiddels wél te waarderen. Toegegeven, een boek van Van Aalten leest als een nimmer aflatende stroom beelden die elkaar in razend tempo opvolgen. Een boek dus dat leest als een film, als je favoriete videoclip op MTV. En dat is precies waar hij zijn inspiratie en ideeën vandaan haalt: filmmakers als David Lynch en de jaren tachtig videoclips.

Van Aalten: ,,Prachtig hoe hij [David Lynch-TP] iets normaals onaangenaam kan doen aanvoelen. Een droom of gruwelijk iets weet hij juist als iets heel aannemelijks voor te stellen. Met minimale middelen creëert hij iets prachtigs. Je ziet bijvoorbeeld alleen een huis, maar het zijn de details die het unheimlich maken. Tekst is voor mij niet meer dan een vehikel om sfeer over te brengen.''

Popcultuur

Zoals gezegd: de boeken van Van Aalten lezen als een videoclip. Snel, opwindend en uitgekiend tot in elk detail. En met details weet Van Aalten wel raad. Zijn boeken staan er vol mee. Zoals de beschrijving van het roze licht van de tv dat op de glimmende luxaflex valt, de vele referenties naar popmuziek en de absurde situaties die hij beschrijft. Situaties die maar al te vaak geen ander doel lijken te hebben dan te ontregelen. De lezer op scherp te stellen.

Die manier van schrijven wordt hem door de literaire goegemeente niet in dank afgenomen. ,,,Kritiek op mijn stijl vind ik terecht. Ik ben geen stilist, maar dat er geschreven wordt dat ik mijn verhalen niet afmaak is onbegrijpelijk. Dan heb je gewoon niets van het boek begrepen'', ze meent Van Aalten.

Soortgelijke kritiek viel ook Van Aalten's meest recente boek Sluit Deuren En Ramen ten deel. Het open einde en de vele - moeilijk te plaatsen - absurde situaties konden niet iedereen overtuigen. Vreemd, want juist deze elementen maken zijn derde boek zo goed. Meer nog dan in Sneeuwbeeld en Tupelo weet Van Aalten een echt verhaal te vertellen. Een verhaal dat speelt in een beklemmende wereld. Hoofdpersoon Nick Vegas is net als zijn voorgangers Eric en Victor slachtoffer van zijn omgeving. Herstel: hij verkiest slachtoffer van zijn omgeving te zijn.

Psyche

Toch draait Sluit Deuren En Ramen niet om hem, wordt zijn psyche niet diepgaand onder de loep genomen. Ook bevat het boek gaan hallucinerende aaneenschakeling van liedjes, songteksten en in vergetelheid geraakte one hit wonders.

In essentie is het verhaal eigenlijk heel eenvoudig. Jongen - Nick Vegas dus - leeft in totalitaire samenleving waarin de elite zich in rap tempo uit de in verval geraakte maatschappij terugtrekt. Radicale splintergroepen staan lijnrecht tegenover de machtige staat. Een situatie die al lang volledig uit de hand gelopen is.

Nick Vegas is een niemand. Hij durft niets, kijkt tegen iedereen op, heeft heimelijke fantasieën over het ontvluchten van zijn laffe bestaan. Wanneer die mogelijkheid zich voordoet, twijfelt hij geen seconde. Zonder na te denken duikt hij in het avontuur. Met fatale afloop. Of niet natuurlijk. Dat laat het boek in beginsel open.

Van Aalten: ,,Het schrijven was echt een worsteling. Het moest een verhaal worden waaruit al het overbodige geschrapt was, gestript tot de essentie. Dat was meer werk dan ik gedacht had. Ik heb het boek ook nog moeten omschrijven van tegenwoordige naar verleden tijd. Op het moment dat ik het boek naar de uitgever mailde was ik er behoorlijk ziek van.''

Hij deed twee jaar over Sluit Deuren En Ramen. Een periode van eenzame opsluiting en hard werken. Klagend: ,,Ik werkte bij een kunstencentrum op de administratie van negen tot vijf. Daarna thuis doorwerken tot vier uur in de ochtend.''

Grip

Nu het boek sinds een paar maanden in de winkels ligt, begint bij Van Aalten de lust tot schrijven langzaam terug te keren. ,,Ik schrijf nu zelfs over de liefde, dat is nog niet eerder voorgekomen. Wel over erotische liefde en totaal misplaatste aanbidding.''

Terug naar Sluit Deuren En Ramen, want het verhaal lijkt wel erg veel op de situatie in Nederland anno 2003. Een vooruitziende blik? Van Aalten: ,,Ach, het hing natuurlijk wel in de lucht. We leven in een overgecontroleerd land waar alle angsten moeten worden uitgesloten. Het is eigenlijk net een soort chaostheorie, die vlinderslag die alles in gang zet. Mensen verzinnen iets en niemand gaat het verder na. De media brengt de dingen dan op een bepaalde manier, het wordt niet onderzocht en de hele natie wordt bang.''

Hoofdpersoon Nick doet slaafs mee maar weet in zijn achterhoofd dat er iets niet klopt. ,,Hij is een metafoor voor de loser. Hij doet wanhopige pogingen om grip te krijgen op de situatie, maar er overkomt hem van alles in een soort van waas. Toch wekt hij sympathie, ik houd van heftigheid, grootsheid, bombast. Mijn hoofdpersonen moeten lijden. Helden spreken me gewoon minder aan. De loser is veel interessanter want hij kent het klappen van de zweep.''

Betere wereld

Van Aalten gunt ons geen inzicht in de motieven en beweegredenen van hoofdpersoon Nick. De karakters zijn mensen van boordkarton. Tragisch in al hun facetten. De intermezzo's dragen daar alleen maar aan bij. Zo is er de illusionist die doet alsof hij alles onder controle heeft. Tot het alsnog mis gaat. Of het jongetje dat het toilet niet durft door te trekken uit angst meegezogen te worden. Niemand gelooft hem. Tot het te laat is.

Ziedaar de wereld van Van Aalten. Een wereld waarin de schijn en het goedgelovige regeert. Een oplossing is er niet. ,,We moeten ermee leren leven. We moeten inzien dat dit land welvaart heeft gecreëerd die ten goede komt aan mensen maar ook ten nadele is van anderen.''

De rafelranden die dat oplevert intrigeren Van Aalten mateloos. ,,Dat smoezelige, die obsessie met vorm. We bevinden ons in een periode waarin het economisch minder gaat. Je moet jezelf dan wel een attitude aanmeten die je steeds verder naar de rand dwingt.'' De enige mogelijkheid die ons rest is geamuseerd aan de zijlijn toekijken. De waanzin vanuit de ooghoeken bezien.

Van Aalten: ,,Sla een willekeurig glossy open en je aanschouwt reclame. Er worden geen producten meer verkocht maar abstracte gevoelens als vrijheid. Mensen betalen veel geld om reclame te maken voor een merk als Gucci. Als je eenmaal door hebt hoe die mechanismen werken, kijk je er anders tegenaan. In deze tijd zijn denkbeelden als links en rechts overbodig geworden. De wereld maak je een beetje beter door kleine dingen. De deur open houden voor iemand bijvoorbeeld.''

Hij zegt het dan wel niet, maar je weet dat hij het denkt: niets wereldvrede, het zijn juist het grenzenloze vertrouwen in controle, de irrationaliteit en het egoïsme die deze wereld zo interessant maken. En laten we eerlijk zijn; zonder die wereld geen boeken van Van Aalten.

Theo Ploeg

Sluit Deuren En Ramen: Thomas van Aalten. Uitgeverij Ambo/Anthos Uitgevers, 2003, 175 pagina's, ISBN 9041406468.