Uit: Ravage #12 van 19 september 2003

Wat hebben Chili en het WTC met elkaar gemeen?

Op elf september werd voor de tweede maal de terroristische luchtaanval op het WTC herdacht, waardoor de Amerikaanse samenleving ingrijpend veranderde. Die dag stond ook in het teken van de terroristische luchtaanval op de Chileense president Allende, inmiddels dertig jaar geleden, die de Chileense samenleving eveneens ingrijpend heeft veranderd.

Amerikaanse commentatoren hebben dit jaar de aanvallen op Chili van 1973 en de nasleep niet vermeld. In die aanvallen speelde de regering van de VS de rol van Al-Qaeda: het recruteren, trainen, bewapenen, financieren en coördineren van terroristen. De Amerikaanse betrokkenheid bij deze onfrisse zaak wordt nu algemeen onderkend.

Zoals de Amerikaanse minister Colin Powell recent nog toegaf is het bepaald geen hoofdstuk uit de geschiedenis waar men trots op kan zijn. Powell's opmerking duidde op berouw, een gevoel dat weinig van zijn collega's in de huidige regering met hem zullen delen. Want tussen degenen die de aanval op Chili voorbereidden en degenen die nu belast zijn met het reageren op de aanvallen op het WTC is sprake van zeer nauwe banden.

Vice-president Dick Cheney en minister van Defensie Donald Rumsfeld werkten destijds in 1973 voor de regering Nixon. De huidige president George W. Bush benoemde Henry Kissinger, destijds centrale spil bij de Chileense staatsgreep, tot voorzitter van de commissie die is belast met het onderzoek naar de aanvallen op het WTC en Pentagon. Kissinger trok zich terug vanwege felle kritiek vanuit de wereld op zijn benoeming.

Destabiliseren

Op 4 september 1970 werd Salvador Allende gekozen tot president van Chili. Het feit dat Allende op fatsoenlijke en rechtmatige wijze werd gekozen in een land met een oude democratische traditie was irrelevant voor president Nixon en Henry Kissinger.

"Ik zie niet in waarom wij werkloos zouden moeten toezien hoe een land communistisch wordt dankzij de onverantwoordelijkheid van de eigen bevolking", verklaarde Kissinger. "Nixon was buiten zichzelf", schreef hij later. CIA-directeur Richard Helms herinnert zich nu dat Nixon gewild heeft dat er iets aan gedaan werd en het maakte hem niet veel uit hoe.

De pogingen om Chili te destabiliseren door een door de CIA gefinancierde ontvoering van generaal Rene Schneider, de hoogste man in het Chileense leger, en een economische boycot door de VS mislukten. Allende's populariteit werd er alleen maar groter door.

In juni 1973 ondernam een deel van de Chileense marine een mislukte couppoging. Eén miljoen demonstranten trokken naar het presidentieel gebouw en eisten wapens om de regering te verdedigen. Allende stond op het balkon en weigerde op hun eis in te gaan. Hij bleef tot het eind toe trouw aan de grondwet.

Net als enkele Chileense legerleiders. Die werden op de ochtend van 11 september '73 gearresteerd. Om ongeveer 8.30 uur bombardeerden losgeslagen militaire eenheden het Chileense regeringsgebouw. Allende stierf in zijn kantoor. Generaal Augusto Pinochet greep de macht.

Model

Pinochet's militaire dictatuur doodde duizenden, martelde tienduizenden en joeg een miljoen Chilenen naar een leven in ballingschap. Een samenleving met een 150 jaar oude democratische traditie leed onder een totalitair regime.

Vijftien jaar lang werd op geen enkel niveau verkiezingen gehouden. Vrouwen werden opgepakt voor het organiseren van voetbalclubs. In de New York Times schreef Tina Rosenberg dat "alle soorten bijeenkomsten als subversief werden beschouwd - het eerste jaar na de coup werd zelfs de Miss Chili benoemd."

De VS beloonde Chili met een drastische toename van subsidies en leningen. Op 8 juni 1976, tijdens de hoogtijdagen van Pinochet's repressie, had Kissinger een privé-onderhoud met de dictator en vertelde hem sympathie te hebben voor wat de man probeerde te doen in z'n land.

Nu de mogelijkheid van Chili als model van democratisch socialisme was gedwarsboomd, maakte de VS van Chili een model van dictatoriaal kapitalisme. Onder de intensieve begeleiding van economen van de Universiteit van Chicago werd de Chileense economie geherstructureerd. Vakbonden werden verboden, de lonen doken omlaag, sociale uitgaven werden gekort. Van de 507 staatsondernemingen waren er in 1980 nog vijftien in handen van de overheid. Chili privatiseerde de sociale zekerheid.

Het experiment mislukte. De werkloosheid nam een hoge vlucht, net als ondervoeding. In 1973 had Chili nog het op één na hoogste inkomen van Latijns-Amerika, net achter het olierijke Venezuela. Tegen 1988, toen de militairen de touwtjes uit handen gaven, was Chili's inkomen gedaald tot onder het niveau van dat van vele andere landen, zoals Brazilië, Argentinië en Uruguay.

Ten gevolge van brede protesten, waarvan geen enkele werd gefinancierd door de VS, stemde Pinochet er mee in om terug te treden. In 1989 trad een nieuwe regering aan die de schade die de Pinochet-jaren hedden teweeggebracht enigszins heeft hersteld.

Tot op heden is de Chileense samenleving getekend door 11 september 1973. Hoewel er weer verkiezingen worden gehouden in het land en de politieke activiteiten herleven, is de eens zo rijke dimensie en vitaliteit ervan ingeperkt.

Effecten

Ook in de VS werden de effecten van 11 september 1970 lange tijd gevoeld. De onthullingen over de betrokkenheid van de VS schokten beleidmakers. En tegelijkertijd vernamen ze van Nixon's toenemende bereidheid om de invloed van de regering aan te wenden tegen veronderstelde binnen- en buitenlandse vijanden.

Nixon trad terug in 1974. Onderzoek door het Amerikaanse Congres naar het gebruik van het regeringsgezag in de VS en er buiten tijdens de Nixon-periode, leidde tot het aan banden leggen van de CIA. Het Congres verbood het gebruik van moordaanslagen als onderdeel van buitenlands beleid. CIA-baas Richard Helms werd aangeklaagd en veroordeeld wegens liegen tegen het Congres over de betrokkenheid van de VS bij Chili.

De connecties tussen 11 september 1973 en 2001 bestaan nog steeds. Terwijl de VS Saddam Hussein vervolgt om hem te berechten voor zijn oorlogsmisdaden, vervolgen aanklagers in vier landen Henry Kissinger om hem te laten getuigen over zijn aandeel in de Chileense coup.

In de nasleep van 11 september 2001 heeft Bush veel praktijken uit het Nixon-tijdperk opnieuw ingevoerd, waarmee dezelfde benadering ten aanzien van politieke tegenstanders werd overgenomen. Nixon had destijds een zwarte lijst van politieke tegenstanders. Vice-president Cheney verklaart "wie niet voor ons is, is tegen ons." Het beleid van geheime interventies in andere landen is nieuw leven ingeblazen. De CIA is nu nauw betrokken bij de binnenlandse veiligheid. Het Witte Huis heeft de toepassing van politieke moordaanslagen formeel herbevestigd.

David Morris