Uit: Ravage #12 van 19 september 2003

Van luis naar de pels

Wijnand Duyvendak in de parlementaire oppositie

Stenengooien in de Vondelstraat, inbraak bij militaire objecten, blokkades van Shellgebouwen, samensteller van subversieve bladen, het vastketenen aan de vliegtuigen op Schiphol; niets is Wijnand Duyvendak vreemd om z'n ongenoegen over misstanden in de samenleving kenbaar te maken. Anno 2003 zet hij z'n strijd zelfs voort vanuit de Tweede Kamer.

In de nacht van 26 op 27 april 1983 verschaften activisten van de antimilitaristische actiegroep Onkruit zichzelf met snijbranders toegang tot commandobunkers in Noordwijk en Katwijk. Daarbij werden foto's gemaakt van het interieur en zakken vol documenten buitgemaakt. Met deze 'politieke inbraken' wilde Onkruit de aandacht vestigen op het bestaan van de bunkers en hun functie in tijden van oorlog.

Nog geen dag later rolde het actieblad Bluf! van de persen. Het weekblad bevatte de bijlage 'Betonkruit', waarin naast diverse buitgemaakte militaire documenten boeiende verhalen zijn opgenomen over de wijze waarop de actie tot stand kwam en werd uitgevoerd. Wijnand Duyvendak was destijds een van de bedenkers van de actie en, niet geheel toevallig, tevens medewerker van Bluf!

Surveillance

Twintig jaar later. De fractie-assistente van GroenLinks begroet me bij de ingang van het parlementsgebouw en begeleidt me tot aan de kamer van Duyvendak. Deze noodzakelijke 'surveillance' is het gevolg van de actie van de Greenpeace-activist, die in het voorjaar van 2002 in hoedanigheid van 'milieuminister' een debat in de plenaire zaal wist te verstoren. De schrik onder de politici was groot, zo vlak na de moord op Fortuyn.

Duyvendak print enkele documenten uit voor een commissievergadering die middag over de aanleg van de omstreden HSL- en Betuwelijn, waar alweer extra geld voor nodig is. Hij oogt vermoeid, met wallen onder z'n ogen, en is gekleed volgens de laatste dress-code van de Tweede Kamer: nonchalant, colbertjasje zonder stropdas.

,,Goh, jullie houden het wel lang vol zeg?'', zo steekt hij van wal. Hij doelt op het vijftienjarig bestaan van Ravage. Rond de opheffing van Bluf! in 1988 meende Duyvendak destijd dat een eventuele opvolger van het actieblad geen lang leven zou zijn beschoren zonder actiebeweging. Nu doet het hem deugd te horen dat het goed gaat met Ravage met een groeiend lezersbestand.

Als beginnend Kamerlid van GroenLinks raakt hij langzaam maar zeker op stoom. Steeds vaker zien we de 46-jarige Duyvendak gebruik maken van de interruptiemicrofoon of als woordvoerder verkeer en milieu namens de partij op tv verschijnen. De afgelopen maanden stelde hij onder meer vragen over de ruimingen ten tijde van de vogelpest, de situatie rond de omstreden uitbreiding van Schiphol en de spoorlijnen.

Incestieus

Na z'n sporen te hebben verdiend binnen de antimilitaristische-, kraak- en anti-apartheidsbeweging (Onkruit, Bluf! en komitee Shell uit Z-Afrika) zette Duyvendak met een aantal personen in 1990 de alternatieve uitgeverij Ravijn op. In datzelfde jaar werd hij actief voor het Platform Binnenstad Autovrij, om vervolgens drie jaar later bij Milieudefensie in dienst te treden als campagneleider tegen de uitbreiding van Schiphol.

Begin 1998 werd Duyvendak door GroenLinks benaderd met de vraag of hij zich voor de verkiezingen van dat jaar beschikbaar wilde stellen als kandidaat voor de partij. Tot die tijd was hij uitsluitend buitenparlementair politiek actief geweest en geen lid van een partij. Hij bedankte voor de eer. ,,Het parlement leek me een gek wereldje, erg incestieus. Dacht dat ik me opgesloten zou voelen.''

Het jaar daarop werd hij benoemd tot directeur van Milieudefensie aan het Damrak in Amsterdam. Met een staf van honderd werknemers voelde Duyvendak zich eerder manager dan activist. Als directeur kon hij nog maar betrekkelijk weinig politieke invloed uitoefenen. Dat brak hem naar eigen zeggen op en nadat GroenLinks hem in de zomer van 2001 opnieuw benaderde, besloot hij zich verkiesbaar te stellen.

,,Ik was er rijp voor'', aldus Wijnand, die zegt erg graag politiek actief te zijn en continu op zoek is naar een werkomgeving waarin hij het moeilijk, nieuw en spannend vindt. ,,Zoals ik begin jaren '90 voor Milieudefensie koos nadat ik het gevoel kreeg dat de actiebeweging op z'n laatste benen liep. Binnen de Kamer werk ik min of meer vanuit dezelfde motivatie, alleen de mechanismen zijn anders.''

De vijand

Normaal gesproken kom je als nieuwkomer binnen de partij op een onverkiesbare plaats te staan. Zo niet Duyvendak, die bedongen had dat de kandidatencommissie hem een verkiesbare plaats toewees. ,,Ik gaf mijn positie bij Milieudefensie er voor op, daar moest wat tegenover staan.'' Dat hij als vierde op de kieslijst werd geplaatst, verraste ook Duyvendak. ,,Terwijl het ook weer niet zoveel voorstelt'', grapt hij.

Veel van z'n vrienden die hij heeft opgedaan met z'n buitenparlementaire activiteiten verafschuwden de overstap naar 'de vijand', politiek Den Haag. ,,Ach, ik begrijp ze wel'', zegt Duyvendak. In tegenstelling tot veel van z'n vrienden is hij nooit anti-parlementair geweest. ,,Ik heb altijd zoiets gehad van: ja, met dit parlementaire systeem zullen we het toch moeten doen.''

De wijze waarop GroenLinks als partij functioneert verschilt niet zoveel met de werkwijze binnen Milieudefensie, zo heeft hij inmiddels ondervonden. ,,GroenLinks is in wezen de politieke vertaling van de milieubeweging. Je kan hier ontzettend oppositie voeren op punten die jij van belang acht. Slechts de instrumenten waarmee je werkt zijn anders. Geen ketting om je ergens aan vast te ketenen, maar vragen stellen, moties indienen, procedures opstarten.''

De komende tijd moet de Tweede Kamer beslissen op welke manier zij onderzoek doet naar de Betuwelijn. Als er één project is waar het parlement het enquêtemiddel nu moet inzetten, is het wel voor deze mislukte goederenspoorlijn, vindt Duyvendak. Hij neemt dan ook deel aan een commissie die de wijze waarop een parlementair onderzoek uitgevoerd zal worden, voorbereidt.

Duyvendak: ,,Het paarse kabinet verzuimde de kosten ervan zelf in te boeken. De Kamer had, toen dit duidelijk werd, de besluitvorming kunnen en moeten terugdraaien. Deze keuze durfden de paarse fracties op het beslissende moment echter niet aan, en zij kozen voor extra tunnels en geluidsschermen. De cruciale vraag is wie hiervoor politiek verantwoordelijk is.''

SP ouderwets

Voorafgaande de verkiezingen van mei 2002 haalde Duyvendak in een interview met het blad Milieudefensie fel uit naar de andere linkse partijen. Zo betichtte hij de PvdA ervan in het kader van de verkiezingen goedkoop afstand te nemen van acht jaar kabinetsbeleid terwijl de partij 'verantwoordelijk is voor zo'n beetje alles wat er fout is gegaan'.

Ook de SP kreeg er van langs, terwijl deze oppositiepartij aanzienlijk meer buitenparlementaire activiteiten ontplooit dan bijvoorbeeld GroenLinks. Duyvendak beweert dat ,,geen haar op z'n hoofd'' er aan heeft gedacht zich aan te sluiten bij de SP. ,,Dat is zo'n vreselijk ouderwetse partij, te autoritair, te gesloten. Alles gaat er goed, zo moeten we geloven.''

Vooral de wijze waarop de SP op de barricades staat, vindt hij op z'n zachts gezegd ,,heel lastig''. ,,Ze richten een eigen club op en proberen daarmee het veld te domineren. Ze zetten zich voor even in voor de burger en zodra het onderwerp uit de belangstelling is, zie je ze niet meer. Deze top-down benadering houdt op termijn geen stand.''

GroenLinks daarentegen laat de maatschappelijke strijd primair over aan maatschappelijke organisaties. ,,Als partij werk je hier intensief mee samen. Je moet goed naar ze luisteren en er van leren, maar je hebt ze niet te domineren of over te nemen. Ik heb veel liever een buurtorganisatie die zelf een straat autovrij maakt dan dat GroenLinksers dit voor hen doen'', aldus Duyvendak.

Samenwerking

Ondanks deze ongezouten kritiek ervaart Duyvendak de samenwerking met de fractie van de SP meestal als zeer prettig. Hij zet zich er in de Kamer voor in dat de PvdA, GroenLinks en de SP op bepaalde thema's ,,maximaal samenwerken'', het liefst samen met maatschappelijke organisaties. ,,Er zal een scherpe links-rechts verdeling ontstaan in dit land waarbij het van belang is dat progressieve krachten met elkaar samenwerken.''

Het voorstel van fractieleider Wouter Bos (PvdA) om een nieuwe progressieve partij in het leven te roepen, waarbij de SP, GroenLinks en PvdA samen gaan, wijst Duyvendak resoluut van de hand. ,,Afgezien van de vraag of de PvdA nu alweer progressief genoemd kan worden, vind ik dat je de verschillen tussen de partijen moet koesteren. Een fusie leidt tot een grijze eenheidsworst. Een twee-partijenstelsel is on-Nederlands, zoiets werkt hier niet.''

Ook voormalig PvdA-er Pim Fortuyn was voorstander van een progressieve en conservatieve stroming. Duyvendak heeft de opkomst en ondergang van de man en z'n aanhang van nabij mogen meemaken in politiek Den Haag. ,,Ik was verrast door de dynamiek die Fortuyn losmaakte. Dat gaf me een ongerust gevoel. Hij versterkte bepaalde sentimenten in de maatschappij die je eigenlijk zou moeten bestrijden.''

Duyvendak vindt het vreemd dat Fortuyn na z'n dood vooral wordt neergezet als een man die de elite en het establishment aanviel en de politieke cultuur heeft opengebroken. ,,Dat klopt op zich wel maar hij was toch ook een man die met antibuitenlanders sentimenten stemmen verwierf. Dat laatste wordt nu wat vergoelijkt.''

,,Onder invloed van Fortuyn zijn de krachtsverhoudingen in dit land behoorlijk naar rechts getrokken. Inmiddels domineren rechtse thema's de politiek.'' Als Fortuyn niet zou zijn vermoord en in de Tweede Kamer was gekozen zou z'n politieke loopbaan snel ,,in chaos en verwarring'' zijn geëindigd, denkt Duyvendak.

Hate-mail

De moord op Fortuyn is ook Duyvendak niet in de kouwe kleren gaan zitten. De dader, Volkert van der Graaf, zette zich in voor de milieubeweging. De meest fanatieke aanhangers van Fortuyn richtten hun woede op linkse politici en actiegroepen die in hun ogen de haatcampagne tegen hun held in gang zouden hebben gezet.

Ook GroenLinks kreeg ervan langs, en dan met name fractieleider Paul Rosenmöller die onder meer een kogel toegestuurd kreeg. Duyvendak kreeg vooral hate-mail, maar zegt zich nooit daadwerkelijk bedreigd te hebben gevoeld. ,,Aanvankelijk hield ik m'n hart vast voor de gevolgen. Dat is me achteraf ontzettend meegevallen. Voor 99,9 procent wordt het toch gezien als de daad van een individu.''

De complottheorieën van Peter Siebelt, die in bepaalde journalistieke kringen inmiddels is opgeworpen als 'de kenner' van radicaal-links, vindt Duyvendak vooral ,,storend''. Siebelt beticht in zijn boek Eco Nostra Duyvendak ervan een sleutelrol in te nemen binnen een subversief links netwerk waar Volkert van der Graaf een uitwas van zou zijn. ,,Lariekoek. Wat moet ik er nog meer over zeggen?''

Buitenparlementair

Ondanks z'n prille politieke loopbaan blijft Duyvendak er heilig van overtuigd dat de wijze waarop de krachtsverhoudingen zich buiten het parlement ontwikkelen belangrijker is voor de politieke koers dan het spel in de Kamer. ,,Buitenparlementaire actie is en blijft noodzakelijk'', benadrukt hij.

Het initiatief van Keer het Tij, een platform bestaande uit maatschappelijke organisaties en politieke partijen dat de strijd aanbindt met het rechtse kabinet, vindt hij belangrijk. Toch plaatst hij vraagtekens bij het effect. ,,Het platform manifesteert zich als een overkoepelend protest, waarmee meteen haar zwakte zichtbaar wordt. Ik denk dat de grootste dynamiek zal ontstaan rondom concrete thema's.''

Dat de PvdA de doelstelling van het platform onderschrijft, beschouwt Duyvendak niet als een onoverkomelijk probleem. ,,Probeer de PvdA de progressieve kant op te trekken, zou ik zeggen.'' Onlangs bood kamerlid Diederik Samson namens de PvdA z'n verontschuldigingen aan over het gevoerde beleid van acht jaar paars rond Schiphol. ,,Dat kun je schijnheilig vinden nu ze in de oppositie zitten, maar je kan er ook je voordeel uit halen.''

Einde gesprek. Duyvendak moet zich haasten voor de volgende besloten procedurevergadering van de commissie verkeer en waterstaat, milieu en landbouw of iets dergelijks. Het politieke spel is ondoorzichtig en schimmig. We lopen door de op deze woensdagochtend nagenoeg verlaten gangen van het Tweede Kamer gebouw. Bij de volgende verkiezingen zeker fractieleider, Wijnand? ,,Nee hoor, lijkt me een hondenbaan!'', laat hij me op de valreep weten.

Alex van Veen

www.groenlinks.nl