Uit: Ravage #12 van 19 september 2003

Beperkt economisch alternatief

Dat het anders moet in de wereld is voor velen duidelijk. Maar kan het ook anders, en hoe dan? Op de door XminY en Solidair georganiseerde 'Dag van Alternatieven' zochten zo'n tweehonderd mensen naar antwoorden op deze vragen.

Op de hoek van de Marco Pololaan en de Amerikalaan in Utrecht-Kanaleneiland staat het Regionaal Opleidings Centrum Utrecht. De bezoeker wordt 'verwelkomd' door enkele spiksplinternieuwe detectiepoortjes en een paar glimmende reclameborden. Een groot contrast met de staat waarin het gebouw verkeerd; als gevolg van twintig jaar bezuinigingen lijkt het langzaam uit elkaar te vallen.

Het aan de overzijde van de straat gelegen Niels Stensen college staat leeg. Op de gangen vind je nog verwijzingen naar de vroegere afdelingen zoals 'bedrijfseconomische vakken'. Ook hangt het gebouw nog vol met leuzen en regels die doen denken aan Orwell's roman 1984. Eén leus is vrijwel overal zichtbaar: 'Respect voor iedereen'.

Dit door de vrije markt afgeschreven gebied is een goede lokatie voor de "dag van de alternatieven". Op een door de fondsorganisatie XminY en de vereniging Solidair georganiseerde conferentie werd op 6 september een dag lang gediscussieerd over alternatieve economie.

Landbouw

De workshops over theoretische alternatieven voor het 'neoliberalisme' blijken al lang van tevoren volgetekend en dus sluit ik me aan bij een workshop over landbouw. Het Europese landbouwbeleid is nooit een vrije marktbeleid geweest, eerder een uit de hand gelopen anti-hongersnoodbeleid dat een beperkt aantal voedselverwerkende bedrijven heel erg rijk heeft gemaakt.

Met de verwoestende effecten van de nieuwe WTO-handelsronde in aantocht - inleider Donald Pols denkt dat 80 procent van de Nederlandse boeren zijn of haar bedrijf zal moeten sluiten - is het duidelijk dat de landbouw in Nederland alternatieven moet zoeken om te overleven.

Dat gebeurt dan ook en deze komen tijdens de workshop allemaal even aan bod. Van pergola-associatie tot Slow Food-beweging. Met name Slow Food - goed eten, gastronomie, weten wat je eet en bereid zijn de prijs daarvoor te betalen - vereist een cultuuromslag en een campagne die je zelf iedere dag uit kan voeren door het gewoon te doen.

Een voorstel van een van de deelnemers om een VN exportverdrag als economisch alternatief voor de WTO aan te dragen, haalt het niet. De workshop eindigt met de aanbeveling de landbouw dichter bij de consument te brengen door het uitbouwen van bestaande alternatieven. Vervolgens is het tijd voor de lunch; de Slow Food-beweging heeft nog een lange weg te gaan, zo blijkt...

Solidair

De middagworkshop over wonen en werken in zelfbeheer spitst zich al snel toe op de wijze waarop dit binnen de vereniging Solidair gefinancierd wordt. Solidair is een associatie van alternatieve bedrijven die zich wil ontwikkelen zonder afhankelijk te zijn van commerciële banken. Ook wil Solidiar niet van de overheid afhankelijk zijn, zoals de werkbeweging uit de jaren '70 en '80 van de vorige eeuw.

De discussie is nogal technisch en voor mij grotendeels nieuw. Er worden wel interessante alternatieven voor een rente-economie aangedragen. Eigenlijk vormt het uitbouwen van de vereniging Solidair de belangrijkste aanbeveling van de workshop.

Tijdens de slotbijeenkomst moeten de touwtjes van de verschillende workshops aan elkaar worden geknoopt en de aanbevelingen voor een andere economie worden opgesteld. Dit gebeurt nauwelijks. De workshop over zorg komt met een 'zorgmaat' voor economische waarde maar krijgt niet de kans daar verder op in te gaan. Ook moet er een Nederlands Sociaal Forum komen, maar dan zonder dat de Internationale Socialisten voorbereidingen domineert.

Vertegenwoordigers van de SP en GroenLinks weten op zorgvuldige wijze te voorkomen dat ze echt hun mening over alternatieve economie moeten geven. "Verder werken" is dan ook een veel gehoorde zinsnede die middag.

Opgewarmd marxisme

Het is opvallend dat er niet écht wordt ingegaan op de beloofde nieuwe economische benaderingen uit de theoretische workshops. Een snelle blik op de bijdragen in de reader en het boekje 'Voor de verandering' van XminY geeft aan waarom.

Er worden in boek en reader kritische noten gekraakt over het 'neoliberalisme' dat blijkbaar de grote vijand is. Maar de kritiek oogt als een opgewarmde versie van de aloude marxistische meerwaarde-concentatrie theorie. Bovendien zou de neoliberale 'doctrine' vooral worden aangehangen door multinationals en de westerse regeringen. Maar het zuivere marktdenken zoals dat van Milton Friedman bestaat eigenlijk niet meer. Regeringen en zakenleven gaan gewoon voor hun eigen macht en baseren zich nauwelijks op een ideologie.

Ook het begrip duurzaamheid blijkt beperkt gedefinieerd. De voorgestelde maatregelen zijn vaak op een eigenaardige manier utopisch. Ze zijn gericht op het letterlijk afdwingen van een ideale situatie door een grotere macht zoals de staat of de VN, en zien utopieën niet als een bron van inspiratie. Zelfs marxistische spoken als machtsvorming en intellectuele voorhoede (de globalisten in een rol die ze zelf niet willen) worden van stal gehaald.

Eco-anarchistische en sociaal-ecologische benaderingen, de respectbenadering van Margalit (waar een sterk economisch aspect aan zit) en het nieuwe rechtvaardigheidsdenken zoals dat van Ackermann, Walzer en Rawls komen niet aan de orde. Er is geen aandacht voor de speltheoretische en syseemtheoretische kanten van de moderne geldeconomie. Er wordt niet gesleuteld aan het economisch mensbeeld. De naam Achterhuis ben ik niet tegengekomen. Kortom, de theoretische alternatieven zijn uiterst beperkt.

Toch jammer. De vele concrete initiatieven op het gebied van economie die op het symposium te zien waren, zijn gediend met een vernieuwende benadering. De machthebbers van de globalisering verdienen een effectiever inhoudelijk antwoord dan opgewarmd marxisme.

Pieter Cornelissen

www.globalalternatives.nl

www.xminy.nl