Uit: Ravage #12 van 19 september 2003

Cancún achter de schermen

GroenLinks kamerlid Kees Vendrik nam als lid van de Nederlandse delegatie deel aan de WTO-top in Cancún, Mexico. Op de website van GroenLinks publiceerde hij dagelijks zijn bevindingen. We maakten een selectie.

Dinsdag 9 september 2003

Cancún, Mexico. Ooit een vissersdorp, nu opgestoten in de vaart der volkeren. Twintig kilometer hotel van Amerikaans-Mexicaanse snit: hotelkolossen met veel Maya-kitsch, witte stranden, plukjes patrouillerende soldaten en duizenden WTO-officials en nog eens duizenden WTO-critici. Vandaag is het de dag van de chaos. Een gigantisch aanbod van discussies en debatten in de vele hotels van Cancún staat ons te wachten. Vanavond zien we de mensen van de Nederlandse NGO's, met pakweg 25 mensen hier aanwezig.

Vanochtend vroeg bij het eerste ontbijt werd de Nederlandse delegatie ingelicht over de laatste verwikkelingen. Naast minister Brinkhorst, staatssecretaris Van Gennip en de ambtenaren van economisch en buitenlandse zaken, maken vijf parlementariërs van de coalitie en de oppositie en diverse vertegenwoordigers van maatschappelijke organisaties van VNO-NCW tot Both Ends deel uit van de Nederlandse delegatie. Elke ochtend zal de komende dagen een gezamenlijke ontbijt worden georganiseerd. Gelegenheid om informatie uit te wisselen, maar ook om de Nederlandse regering te bevragen over haar actuele positie.

De voortekenen voor deze top zijn vooral onduidelijk. Grote stappen zullen niet worden gezet, zo lijkt het. Zoals de afgelopen weken wel duidelijk is geworden en onderhandelaars als de Europese Commissaris Pascal Lamy hebben benadrukt, is een akkoord belangrijk voor de bevestiging van de noodzaak van internationale samenwerking. Tegelijkertijd moet het gevecht nog geleverd worden.

Over de WTO-agenda bestaat grote onenigheid. Vooral de slepende landbouwonderhandelingen springen in het oog. Het is - eenvoudig gesteld - een dubbel conflict: enerzijds drukken ontwikkelingslanden en landbouwgiganten als Australië op Europa en de VS om exportsubsidies en inkomenssteun voor boeren af te bouwen. Tegelijkertijd stuit het perspectief op een vrije wereldvoedselmarkt op groot verzet. Zijn het werkelijk de kleine boeren die profiteren, of gaan de internationale foodcompagnies met de buit ervandoor? Ik vrees voor het laatste.

Free trade is bovendien nog geen fair trade, dat weten de Mexicaanse campesinos uit eigen ervaring nu zij van de markt zijn afgeblazen door Amerikaanse boeren onder de invloed van NAFTA, het Amerikaanse vrijhandelsakkoord van 1994.

Een andere kwestie betreft de New Issues. Moeten de WTO-landen onderhandelingen openen over investeringen, mededinging, overheidsaanbestedingen en aanverwanten? Het Westen zegt ja. Veel zuidelijke landen voelen er niets voor.

Woensdag 10

"Shame!, Shame!, Shame!", klonk het vanochtend minutenlang in de plenaire zaal van het WTO-conferentiecentrum. Verschillende demonstranten stonden meteen na de openingsspeech van WTO-directeur Supatchai op en verstoorden de vergadering.

De plenaire vergaderzaal, waar de komende dagen in lange plenaire sessies toespraak na toespraak volgt, blijkt de oppervlakte te hebben van een flink voetbalveld. Zo'n paar duizend politici en hoge ambtenaren kan de boodschap van de protesterende NGO's in de grote zaal niet zijn ontgaan: teveel gebroken beloftes in jaren van onderhandelingen over internationale handel drijven de mensen uit het Zuiden tot wanhoop en razernij.

De besprekingen in Cancún zouden sinds de vorige Ministerial in Doha in het teken van kansen voor de armste landen moeten staan. Daar ziet het niet naar uit. Het ontwikkelingsthema is formeel de leidraad, maar wordt in de praktijk gewoon in het vrijhandelsparadigma van de WTO ondergebracht. Eenvoudig gezegd: wie armoede wil bestrijden moet zijn economie opengooien. Ik vraag me af of het ontwikkelingsdebat daar iets mee opschiet. De WTO heeft er ondertussen een extra legitimatie bij: men doet dus ook aan armoedebestrijding. Wat werkelijk en bij voorrang zou moeten gebeuren - het afbouwen van westerse landbouwsubsidies aan de grote agrobedrijven en stoppen van dumping - zit er evenwel niet aan te komen in Cancún.

Donderdag 11

Een Zuid-Koreaanse boer heeft zich doodgestoken. Zelfmoord als protest tegen de WTO. Zo'n offer uit protest kan ik niet navoelen.

In downtown Cancún, kilometers verwijderd van de smalle strook land aan zee waar de WTO Ministerial Conference wordt gehouden en de meeste 'Cancúnistas' - ook de Nederlandse delegatie - zich ophouden, schijnen de eerste schermutselingen met de politie plaats te vinden. Wat en hoe wordt me niet duidelijk.

Hoewel de conferentie vanochtend al is begonnen lijken er geen onderhandelingen te zijn. Het lijken dagen te worden waar feit en fictie, informatie en desinformatie een grote rol gaan spelen. Het verspreiden van geruchten en halve waarheden over posities van verschillende landen is het internationale diplomatieke verkeer niet vreemd. Het zal voor de onderhandelingsdelegaties een behoorlijke kluif worden het schaakspel te overzien. Ik ben benieuwd en velen met mij.

Vrijdag 12

Het wordt steeds warmer in Cancún. De zuidelijke landen zijn in opstand gekomen. Onder leiding van Brazilië eisen 24 landen dat de verdere onderhandelingen over met name landbouw op hun voorwaarden plaatsvinden. Belangrijk agendapunt is de snelle afbouw van landbouwsubsidies en snelle opening van markten. De Europeanen lijken in verlegenheid gebracht. De Amerikanen - naar verluid - mijden veel bijeenkomsten.

Hoewel de groep van 24 (waaronder India, Zuid-Afrika, Australië) bepaald niet altijd parallelle belangen heeft, is de politieke impact van deze stap groot. Dat zal ongetwijfeld ook andere landen in het zuiden inspireren. Kwamen zij voorheen naar dit soort WTO-bijeenkomsten in de bange hoop de schade zoveel mogelijk te beperken, nu lijkt de politieke emancipatie van de zuidelijke landen een flinke stap vooruit te maken. Europa en Amerika zitten in het defensief, de boel zit muurvast. Verwacht wordt dat morgen - zaterdag - de eerste bewegingen zichtbaar worden.

Bijzonder is het katoen-initiatief van vier Afrikaanse landen. Dat begin aan momentum te winnen en Nederland steunt dat. Concreet vragen deze landen om de subsidies in Europa en vooral de VS aan hun katoenboeren snel af te bouwen. Twee Afrikaanse vertegenwoordigers van boeren uit Burkina Faso en Benin vertelden ons hoezeer katoen een van de weinig producten is waarmee hun boeren zich in leven houden, en met hen hun familie en de lokale economieën die kunnen profiteren van de inkomsten van de katoenboeren. Voor hun is de handel in katoen een strijd om leven en dood.

Ook is het politieke belang van een dergelijk initiatief groot. Op offensieve wijze betreden zuidelijke landen de WTO-agenda en dat is natuurlijk hartstikke goed. Nu de Europese steun nog.

Zaterdag 13

In de zaal naast de internationale conferentie van parlementariërs in Hotel Fiesta Americana Coral Beach debatteert Pascal Lamy met honderden vertegenwoordigers van NGO's. Kennelijk voelt de Europese Commissie zich genoodzaakt zich te verantwoorden. Door de gezamenlijke actie van de G21, het nieuwe blok van zuidelijke landen, zijn de VS en de EU het initiatief kwijt en in het defensief geraakt. Lamy moet nu vooral reageren op de vergaande claims van de G21 inzake landbouw. Hij kan er nauwelijks aan voldoen, omdat zijn mandaat volstrekt ontoereikend is. Europa blijft vasthouden aan diverse type van steun voor de boeren en vooral de agrobusiness, waardoor zo'n 900 miljoen boeren in het zuiden stelselmatig in hun bestaan worden bedreigd.

De Europese Unie lijkt ruimte te zoeken door vooral voor een aantal van de armste landen iets extra's te doen. Dat wordt niet gepikt door vele landen. Bovendien lijkt het een strategische zet om de G21 uit elkaar te spelen en de minst ontwikkelde landen te vervreemden van de G21.

Kleine ontmoetingen met verschillende mensen uit Bolivia, Mexico, Brazilië, Kenia, Oeganda, India, Burkina Faso en Benin in de laatste 24 uur leren me opnieuw hoe ongelooflijk belangrijk de landbouwkwestie is voor deze landen. Waar het westen gewend is geraakt aan een landbouwsector die slechts 2 tot 4 procent van het nationaal product genereert en steeds minder mensen aan het werk houdt, zijn deze en veel gelijke landen zonder landbouw reddeloos verloren: geen voedsel, geen werk, geen overheidsbegroting, geen onderwijs, enzovoorts. Landbouw is voor hen veel meer dan productie. Het is hun enige manier om te overleven en een beetje geld te genereren voor de meest elementaire voorzieningen. De zelfmoord van de Koreaanse boer is in dat opzicht symbolisch. Unfaire handel kan dodelijk zijn.

Vanochtend, na een ontmoeting met Keniaanse en Oegandese parlementariërs, was het tijd om te gaan demonstreren. Ver weg van de zona hoteleria, de gigantische hotelstad aan zee waar de conferentie wordt gehouden en de duizenden delegatieleden verblijven, werden de demonstranten tegengehouden. Een grote politiemacht achter een driedubbelhekwerk. Flink knipwerk en een paar stevige touwen zorgden twee uur later voor een opening. Zo ver mij bekend is het daarbij gebleven: anders dan de afgelopen dagen is er niet gevochten.

Een Mexicaanse journaliste vertelde dat de oproerpolitie opmerkelijk rustig opereerde - voor haar doen. Dat was me al eerder verteld: de reputatie van de Mexicaanse politie is zo slecht dat zelfs president Fox hiervan een publieke zaak heeft gemaakt.

Het blijft nodig: de druk van de straat. Cancún zal waarschijnlijk de geschiedenis ingaan als de plaats waar de zuidelijke landen de machtsverhoudingen binnen de WTO veranderden, maar waar concreet nog maar heel weinig werd bereikt. Het komt nu aan op lange adem.

Kees Vendrik

Voor het volledige dagboek, raadpleeg de website: www.groenlinks.nl/blog/blogger.html