Uit: Ravage #11 van 29 augustus 2003

'Ik ben een pathologisch optimist'

Schrijver en beeldend kunstenaar Simon Vinkenoog

Het gesprek met Simon Vinkenoog vindt plaats in z'n tuinhuis in Amsterdam-Noord. Alvorens ik het tuinpad betreedt, loop ik langs een tuinkabouter. Deze reageert daarop met een vrolijk gefluit. ,,Ik zie dat je een prachtig vragenlijstje bij je hebt'', zegt Vinkenoog lachend.

Simon Vinkenoog werd als enig kind op 18 juli 1928 geboren. Vanaf 1948 werkte hij voor de Unesco in Parijs. ,,Eenvoudig pak- en documentatiewerk'', verduidelijkt Vinkenoog. Hij kreeg daarvoor een mooie titel: special request documents officer. ,,Ik ben nog altijd een documentalist.''

Tijdens zijn verblijf in Parijs werd z'n woning het middelpunt van de experimentele avant-garde. Schrijvers en dichters uit de lage landen troffen elkaar in zijn woning. ,,Ik bén een netwerk!'', vertelt Vinkenoog. ,,Voor mijn vijfenzeventigste verjaardag heb ik in Ruigoord een bord beschilderd met het citaat: "I want everybody to meet everybody". Als iedereen iedereen kan ontmoeten en elkaar leert kennen, is er veel minder kans op oorlog.''

Schoppen

Veel van de schrijvers die destijds zijn huis in Parijs aandeden, schopten tegen het establishment maar groeiden later uit tot gevestigde namen in de literaire wereld. Vinkenoog niet, die bleef schoppen.

Vinkenoog: ,,Nou, schoppen, schoppen... Kijk, ik ben experimenteel, provocatorisch, Don Quichot, de nar, de joker, degene die de waarheid mag zeggen. Ik heb voor het dichterschap gekozen, omdat dit het enige waarlijk vrije beroep is. Ik leef van het mezelf zijn, mezelf tot uiting te brengen in een wereld die een ieder op zijn eigen manier naar zijn hand kan zetten. Wie goed doet goed ontmoet.''

Je moet in het leven kunnen relativeren en ook kunnen verabsoluteren, vindt Vinkenoog. ,,We leven in het onbekende. Het is een groot gebeuren rondom ons allen. De mens moet terug keren tot zichzelf. Het enige wat je hebt, is het leven. Het leven te leven betekent je los maken van dingen die je beletten te leven. Dat is ook het ware anarchisme. Je hebt ook het anarchisme van het bommen gooien en van de straatgevechten, maar anarchie is een utopie. Dat is waar wij naar moeten streven.''

In de jaren vijftig werkte hij enkele jaren voor de Haagse Post, maar koos in 1961 na het verschijnen van z'n eerste boek voor het onafhankelijk schrijverschap. ,,Ik kan niet tegen routine'', licht Vinkenoog toe. ,,Ik wil schrijven om de geschiedenis levend te houden. Ik ben een stukje orale wereldgeschiedenis. Ik ben de hele wereld rondgeweest. Op een gegeven moment weet je waar het om gaat. En dat is gewoon dat je de eerste de beste begrijpt... (diepe zucht). Fuck de system, fuck de bureaucratische regeltjes, begrijpen is ons vak...''

Poetry Slam

Veel initiatieven van Vinkenoog brachten voor de poëzie belangrijke ontwikkelingen in gang. Zo stond hij in 1966 aan de basis van een indrukwekkende bijeenkomst van dichters in theater Carré, die werd uitgezonden op radio en tv. Nu nog is hij direct betrokken bij het nieuwste fenomeen op dichtersgebied, de Poetry Slam. Een jaarlijks terugkerende dichterswedstrijd mét jury.

,,Ik ben ooit gevraagd, en doe het graag'', zegt Vinkenoog. ,,Ze hebben zelfs applausmeters. Het vertellen van moppen is er uitgegroeid tot stand-up comedy! Officiële uitgevers zeggen dat je je niet teveel met die slammers moet inlaten, dat is niet goed voor je literaire reputatie. Alsof een dichter aan zijn reputatie denkt.''

Vinkenoog vindt het geen enkel probleem dat literatuur door toedoen van Poetry Slam uitdraait op een applauswedstrijd. ,,Je bereikt zo mensen met poëzie die er anders nooit naar geluisterd zouden hebben. Poëzie is nergens te horen, het staat niet in de krant of in de weekbladen. Een gedicht houdt de mensen die het schrijven en er naar luisteren in leven. 'Staying alive', dat is de drive van poëzie!''

Wat betreft zijn eigen werk is er geen gedicht dat hij koestert, of als zijn hoogtepunt beschouwt. ,,Dat moet nog komen. Ik geef de moed niet op. Er zijn wel een paar dichtregels van mezelf die ik uit het hoofd ken.'' Vinkenoog citeert: ,,'Al wat beweegt zal in beweging blijven/Erop en of eronder, en keuze is er niet/Niets dat beklijft, alles zal verdwijnen/Je leven een vuurwerk, of niet.' Poëzie moet hardop gezegd worden, moet dimensies krijgen. Het is een ervaring. Die word je niet deelachtig door in een boekje te gaan zitten lezen alsof het een romannetje is.''

Inspiratie

Vinkenoog staat bekend als een fervent roker van stimulerende middelen. Vormen ze zijn inspiratiebron? ,,Het maakt geen verschil meer'', zegt hij. ,,Ik rook al meer dan vijftig jaar stimulerende middelen, mijn humeur is daardoor een stuk verbeterd. Ik praat wat makkelijker. Ik kan wat meer ingevingen krijgen. Maar een goede 'hai' is bestand tegen weer en wind.''

Wanneer ik hem vraag naar zijn grote voorbeeld als dichter, slaakt Vinkenoog een diepe zucht. ,,Als ik er één noem, doe ik de anderen te kort. Oké, Rimbaud, Artaud, Whitman.... Lucebert heeft heel belangrijke dingen geschreven. Ik zou ook de vijftigers kunnen noemen die ik in 1951 in een boekje bij elkaar bracht. Dat waren toch allemaal stemmen waarbij je voelde dat er een nieuw bewustzijn in zat. Ze braken met het doodgebloede verouderde provincialisme dat Nederland tot 1940 heeft gekenmerkt.''

Vinkenoog levert al jaren een vaste bijdrage aan het spirituele tijdschrift Bres. Om deze reden werd hem, nadat hij aanvankelijk was uitgenodigd voor een optreden, een aantal jaren geleden de toegang geweigerd tot kraakpand Vrankrijk in Amsterdam. Dat moet wel bijzonder pijnlijk voor hem zijn geweest.

,,In geen enkel opzicht was dit pijnlijk'', zegt Vinkenoog resoluut. ,,Ik had er gewoon niks te zoeken. Ik ben ook nooit een kraker geweest. Ik heb mij altijd afgekeerd van elk geweld. Ik leef voor mezelf, 'verboden te verbieden'. Maar als mensen mij iets verbieden, wie ben ik dan om te zeggen dat ik er zo nodig naar binnen moet. Ik vond het wel vreemd, want de aanleiding was ontzettend absurd. Ik wil ik er ook verder niet op ingaan, het is te min voor woorden.''

Geweld

Vinkenoog voelt veel verwantschap met mensen die zich verzetten tegen misstanden in de maatschappij, maar is tegen elke vorm van geweld. ,,Geweldloosheid is de enige manier om een andere wereld te bereiken. Je kunt verzet plegen als er geweld op jou wordt gepleegd, dat is zelfverdediging. Maar je moet het geweld uit jezelf bannen. Geweld escaleert, geweld keert zich tegen zichzelf. Het kwaad straft zichzelf. Al wat je een ander aandoet krijg je weer terug in je leven.''

Dat besef is hem op 31-jarige leeftijd bijgebracht door LSD. ,,Ik wist dat ik zelf verantwoordelijk was voor alles wat ik deed, en dat ik voordien heel onverantwoordelijk had geleefd. Veel misverstanden, veel gekwetst. Ik ben ruzies gaan oplossen. Geen oud zeer meer. Geboorte, orgasme, dood, God, zo eenvoudig is het.''

Hoe denkt hij over de bouwfraude, de Betuwelijn, de uitbreiding van Schiphol of de aanleg van de Afrikahaven bij zijn geliefde Ruigoord? ,,Ik doe mijn hele leven al niks anders dan me ergeren aan hoe het eraan toegaat'', zegt Vinkenoog. ,,Maar aangezien het allemaal grote blunders zijn, en regeren niet meer vooruitzien is, kun je ach en wee roepen en gaan kankeren, maar dan krijg je ook kanker.''

Vinkenoog richt zich dan ook liever op de positieve kanten van het leven. ,,Theo van Gogh heeft me ooit eens een pathologisch optimist genoemd. Ik ben liever een pathologisch optimist dan een pathologisch pessimist. Je wilt vechten tegen die oorlog, maar door tegen de oorlog te vechten doe je toch weer aan die oorlog mee. 'Verdom de oorlog, beziel de vrede'.

,,We bevinden ons in een geweldig machtsapparaat, daarbij vergeleken is 'Big Brother' niets. Maar het staat op springen, en het moet springen. Ik geloof absoluut niet in de parlementaire democratie, dat is überhaupt geen democratie. Hoed je bovendien voor de democratie, want dan krijgt het merendeel van de mensen het voor het zeggen, en die weten absoluut helemaal niet hoe het moet. Ik stem wel. De laatste jaren op de SP. Jan Marijnissen doet het erg goed. Die begint tenminste van onderop.''

Dood

Begin augustus zaten Vinkenoog en zijn vrouw Edith tijdens de laatste avond van het jaarlijkse festival Landjuweel in Ruigoord nog trots op de praalwagen. ,,Die duizenden mensen met kaarsen en fakkels, en dan een ritje in die praalwagen, verrukkelijk!'', zegt Vinkenoog die altijd nauw bij het kunstenaarsgezelschap in Ruigoord betrokken is geweest.

,,Het eerste Landjuweel was echt een duinlandschap'', vertelt hij. ,,Met een heuveltje, een paar weitjes en struikgewassen en kleine bomen. De natuur heeft daar dertig jaar zijn gang kunnen gaan. Nu is al dat moois platgewalst voor de aanleg van de Afrikahaven. Er komt wel weer gras uit de grond, maar boven de daken zie je al die waanzinnige kranen die miljoenen hebben gekost, en al jaren niets doen. En in de Afrikahaven is een prachtig openlucht zwembad ontstaan.''

Op 18 juli jl. werd Vinkenoog 75 jaar, een leeftijd waarop velen zich gereed maken voor de dood. Vinkenoog zeker niet? ,,Tuurlijk wel. Dat doe je je hele leven als je bewust leeft. Bij alles wat je doet, weet je dat er een einde aan komt. Maar ik ben nog niet toe aan afscheid nemen, ik wil nog heel lang mee. Wel zie ik zoveel mensen mij ontvallen. Er zijn veel mensen die vereenzamen omdat ze alleen maar met tijdgenoten omgaan. Zelfs mensen in de 50 of 60 hebben om die reden al de neiging te sterven.''

Lachend: ,,Ik wil op mijn 86-ste nog blowen. Ik heb nog altijd werk te doen, en ik vind dat ik een leuke stiel beoefen. Vind het heerlijk het verloop van de seizoen mee te maken, hier op deze tuin. En straks hebben we weer het heerlijke leven in de stad. Ach ja... Amsterdam is nog steeds wat ik het noem: Madmaster... keer het om.''

Simon Vinkenoog staat op, pakt een bezem, en begint wat bloemen en bladeren weg te vegen. ,,Je gaat me toch niet wegvegen'', vraag ik hem. ,,Jawel.''

Marina Groen

Simon Vinkenoog, Herem'ntijd, Kroniekschrijving van 30 jaar Wereld in Beweging, ISBN 90 6229 056 6, Bres BV, Amsterdam