Uit: Ravage #11 van 29 augustus 2003

Activisten kunnen niet zonder mediastrategie

Next Five Minutes

Van 11 tot 14 september vindt in Amsterdam de vierde editie van Next Five Minutes plaats. Een internationaal festival over tactische media met debatten, presentaties, performances, stedelijke interventies, installaties en films. Ravage sprak met twee organisatoren over tactische media in het post 'nine-eleven' tijdperk.

,,Iedereen die geïnteresseerd is in politiek en experimentele cultuur zou eigenlijk Next Five Minutes moeten bezoeken'', zegt mede-organisator Eric Kluitenberg. ,,De opmars van Poetin in Rusland, Berlusconi in Italië en Fortuyn in Nederland, maar ook de belangrijke rol die CNN vervuld heeft in een serie van internationale conflicten, tonen aan dat politiek zich in toenemende mate in de media afspeelt.''

De media zijn het brandpunt van de politiek geworden en bepalen in grote mate de inhoud van het maatschappelijk debat. Daarom kun je volgens Eric als activist niet meer zonder mediastrategie. ,,Toch is de discussie hierover in activistische kringen niet altijd vanzelfsprekend. Wachten tot de media naar je actie of demonstratie komen, heeft echter geen enkele zin meer. De andere kant - overheid, bedrijfsleven, internationale organisaties, etc. - spendeert immers enorm veel tijd en energie aan het bespelen van de media en ze zijn daar heel effectief in.''

Volgens mede-oprichter en -organisator Menno Grootveld is Next Five Minutes (N5M) dé plek waar die mediastrategieën zo kritisch mogelijk onderzocht worden door zowel activisten, kunstenaars, mediamakers als kritische intellectuelen. ,,Het debat over mediastrategieën in het post 'nine-eleven' tijdperk is noodzakelijker dan ooit. De aanslagen op het WTC in New York waren een belangrijk moment. Niet alleen voor de wereldgeschiedenis, maar ook voor media-activisten. Met name door de manier waarop deze gebeurtenis werd opgepakt door de mainstream-media en conservatieve krachten'', aldus Menno.

,,Die laatsten bleken goed voorbereid op een gebeurtenis als die van elf september en hebben deze onmiddellijk aangegrepen om een hele reeks aan politieke veranderingen door te voeren en daarvoor de publieke opinie te bespelen'', vult Eric aan. ,,Ik geloof absoluut niet in samenzweringstheorieën die stellen dat men de aanslagen heeft laten gebeuren om een bepaald politiek programma door te voeren, maar je ziet dat de bereidheid om zo'n gebeurtenis te gebruiken om een heel andere agenda te pushen groot is. De conservatieve krachten waren veel beter voorbereid dan activisten en tactische mediamakers.''

Paniek

Bovendien maakten deze conservatieve groepen gebruik van allerlei instrumenten die door media-activisten ontwikkeld zijn. Zoals bijvoorbeeld het gebruik van korrelige amateur video-opnames van de crash om de realiteitswaarde ervan te vergroten.

Eric: ,,In eerste instantie werd vooral dit ruwe materiaal gebruikt om de realiteit van de gebeurtenis te benadrukken. Vervolgens werden de beelden steeds verder verfijnd zodat er tenslotte een gestroomlijnde beeldvolgorde ontstond die steeds weer hetzelfde verhaal vertelde: wij worden aangevallen en het is nu tijd om ons te verdedigen.''

Terwijl conservatieve krachten razendsnel op de gebeurtenissen reageerden, overheerste onder activisten verwarring en paniek. Naomi Klein schreef een maand na de aanslagen dat het semiotisch landschap door de aanslagen ingrijpend gewijzigd was en dat activisten zich daarom weer bezig moesten gaan houden met essentiële zaken als onderwijs, gezondheidszorg, buurtwerk en het ontwikkelen van concrete alternatieven voor het mondiale kapitalisme.

,,Op zich is deze reactie wel te begrijpen'', zegt Eric. ,,De globaliseringsbeweging heeft zich de afgelopen jaren met succes gekeerd tegen de symbolen van de macht - de logo's van het transnationale bedrijfsleven, topbijeenkomsten, etc. - om zo het verhaal achter deze symbolen te vertellen. Plotseling krijg je dan dit: een groep reactionaire fanatici die dezelfde tactiek gebruikt om de WTC-torens, de ultieme symbolen van het westerse kapitalisme, aan te vallen. Maar wel op zo'n destructieve wijze dat het voor machtscentra heel gemakkelijk wordt om álle aanvallen op symbolen verdacht te maken.''

Om te voorkomen dat de gehele tactische mediascene en de globaliseringsbeweging zou worden geassocieerd met terrorisme, lijkt het dan logisch om het aanvallen van de symbolen van het kapitalisme maar even te laten voor wat het is en zich met, zoals Klein het noemt, 'essentiële' zaken bezig te gaan houden.

Eric: ,,Maar hoewel ze terecht schrijft dat je concrete alternatieven voor de door het kapitalisme en de neo-liberale ideologie gedomineerde wereld moet bedenken en realiseren, blijft het de vraag hoe je dat in de openbaarheid krijgt? Hoe laat je dit zien als je die symbolen niet gebruikt als manier om toegang te krijgen tot het politieke debat? Naomi Klein kan dus wel zeggen dat het semiotisch landschap gewijzigd is, maar het blijft nog steeds een semiotisch landschap, ook als het veranderd is. Dus als je de openbaarheid in wilt, zul je toch gebruik moeten maken van de taal die daarin circuleert.''

Camcorders

Tactische mediamakers kunnen er daarom volgens Menno en Eric niet meer omheen om na te denken over strategieën, het ontwikkelen van tactieken alleen is niet genoeg. Vooral niet nu veel van de door hen ontwikkelde tactieken door de mainstream media worden gebruikt.

De eerste editie van Next Five Minutes in 1993 stond bijvoorbeeld voor een groot deel in het teken van de camcorders die met name voor de omwentelingen in Oost-Europa een grote rol hebben gespeeld. Door met de videocamera direct iets te filmen en deze beelden via persbureaus of andere kanalen te verspreiden kon je de 'werkelijkheid' laten zien die in de beelden die de mainstream media uitzenden vaak verborgen bleef of gemanipuleerd werd, zo was en is de gedachte. Nu zie je deze directe manier van filmen als embedded reporting terug op CNN.

,,Deze tactiek leidt op zichzelf dus niet tot andere visies op de maatschappij of andere maatschappelijke verhoudingen'', zegt Eric. ,,Het moment waarop dat voor mij meer dan ooit duidelijk werd, was toen tijdens de recente oorlog tegen Irak BBC-reporter Simpson het bloed van z'n tolk van de lens van z'n camera moest vegen omdat er een Amerikaanse bom gedropt was in de groep waarin zij zich bevonden. Je kunt je niet voorstellen dat je nog dichter op de gebeurtenissen zit... Tegelijkertijd werden deze beelden onmiddellijk onderdeel van de gecontroleerde beeldvorming. Natuurlijk hadden ze dat beeld liever niet gehad, maar het wordt onmiddellijk geïntegreerd in een totaalverhaal. Dat is de strategische dimensie aan de professionele kant, zij gebruiken deze tactische mediatechnieken om hun eigen verhaal te vertellen.''

Buurttelevisie

De vraag wat voor strategieën media-activisten hier tegenover kunnen stellen, loopt als een rode draad door het programma van deze editie van Next Five Minutes. ,,Daarbij willen we niet een eensluidend antwoord vinden, maar laten zien hoe verschillende groepen daarmee omgaan'', zegt Menno. ,,In het debat over Indymedia gaat het bijvoorbeeld over de vraag of dit een open publishing kanaal moet blijven, of dat ze moeten 'professionaliseren' en een alternatieve nieuwsvoorziening moeten worden die zich kan meten met de mainstream media, waardoor men niet meer om de verhalen heen kan.''

Meer nog dan over professionalisering zal er gesproken worden over de noodzaak van open media. Dat wil zeggen, media die niet door een kleine elite worden beheerd, maar waarin zoveel mogelijk stemmen aan bod komen. Een goed voorbeeld zijn de kleine buurtgerichte tv-zenders die nu in Italië actief zijn. Ze opereren als tv-piraten en hebben vaak maar het bereik van een paar straten. Inmiddels vormen ze een netwerk van talloze tv-zenders waarin materiaal circuleert.

,,Je zou je kunnen voorstellen dat dit op een gegeven moment een het gehele land bestrijkend netwerk wordt dat bestaat naast de officiële distributiekanalen van Berlusconi'', zegt Menno. ,,Het interessante is dat ze ook inhoudelijk uitzendingen maken waar wij in Amsterdam in de jaren tachtig, toen hier nog een bloeiende alternatieve mediacultuur bestond, nooit aan gedacht hebben. Deze uitzendingen schitteren in hun eenvoud.''

Als voorbeeld noemt hij 'de bakker om de hoek' en nog een aantal mensen uit de buurt die naar hun mening over de oorlog in Irak gevraagd wordt. ,,Dit levert een heel scala aan antwoorden op dat inhoudelijk het gehele politieke spectrum bestrijkt en zowel iets zegt over wat er in Irak gebeurt als over de wijze waarop ze die oorlog door de mainstream media - in dit geval de zenders van Berlusconi - voorgeschoteld krijgen. Het aardige is dat buurtgenoten een idee krijgen van wat mensen in de buurt van iets vinden. Door op zo'n microniveau met media bezig te zijn, gaat er ook op sociaal niveau in zo'n buurt van alles gebeuren.''

Soortgelijke buurtgerichte projecten zijn ook in Denemarken en Liverpool te vinden. ,,In deze Engelse stad maken bewoners van een oude flat in een buurt met veel sociale problemen onder de naam Tenantspin (www.tenantspin.org) webcastuitzedingen over bijvoorbeeld hun gevechten met huiseigenaren'', vertelt Eric. ,,Het interessante van dit soort micromedia is dat het sociale proces vooral ontstaat door het maken van deze uitzendingen, meer nog dan door het bekijken ervan.''

Context

Volgens Menno moeten dit soort initiatieven niet geïnterpreteerd worden als een pleidooi voor een terugkeer naar het lokale. ,,Het gaat er eerder om dat media-activisten zich weer bewust worden van de context waarin ze werken. Activisten willen graag een boodschap uitdragen en gaan heel enthousiast aan het werk, maar ze denken vaak te weinig na over de context waarin die boodschap wordt uitgedragen en op wie je je richt.''

Volgens Eric heeft de opkomst van internet als publieksmedium er in de jaren negentig toe geleid dat men zich vooral translokaal of internationaal ging oriënteren. ,,De mogelijkheid om in contact te treden met groepen elders op de aarde leek voldoende om te ontsnappen aan allerlei lokale beperkingen. De internationale verbanden tussen lokale groepen die hierdoor zijn ontstaan, hebben op bepaalde manieren wel gewerkt, maar er niet toe geleid dat de lokale condities waaronder mensen leven significant veranderen.''

Het idee dat mensen zich door aansluiting te zoeken bij internationale communicatienetwerken ook economisch beter zouden kunnen bedruipen omdat ze daardoor toegang zouden krijgen tot internationale structuren en markten, bleek onjuist. ,,Wel hebben internationale machten zoals bedrijven en overheden door die communicatienetwerken veel meer greep op het lokale gekregen. Het omgekeerde effect is dus uiteindelijk veel sterker gebleken.''

Verantwoordelijkheid

Voor N5M zijn veel groepen uitgenodigd die bewust hebben gekozen voor het werken in een lokale omgeving en daar verantwoordelijkheid voor nemen, zonder dat ze de internationale context uit het oog verliezen.

In het Letse stadje Karosta heeft een groep Russische kunstenaars bijvoorbeeld een internationaal cultuur en informatiecentrum K@2 gecreëerd. Dit centrum bevindt zich in een aantal oude flatgebouwen temidden van legerbarakken uit de Tsaristische tijd en een afgedankte Sovjet marinehaven. Ze organiseren in dit afgelegen gebied samen met de lokale bevolking diverse kunstprojecten en nodigen hiervoor allerlei internationale gasten uit.

Eric: ,,Ze zouden gedurende een half jaar een workshop geven, maar vonden dat ze hun verantwoordelijkheid moesten nemen en zijn op die extreme plek gebleven. Er is daar een heel vitaal centrum ontstaan, geworteld in de lokale gemeenschap. Het interessante is nu dat ze niet mogen uitbreiden omdat er waarschijnlijk een NAVO-basis zal komen. Die extreme periferie wordt nu plotseling weer brandpunt van een politieke strijd omdat de VS haar bases verplaatsen van Duitsland naar de oostgrens van Europa.''

De strategie om verantwoordelijkheid te nemen voor de lokale context vind je ook terug bij andere voor Next Five Minutes uitgenodigde groepen zoals Cybermohalla uit Delhi in India. ,,Een mohalla is een zelfgegroeide, gekraakte en dus ongeplande buurt'', legt Eric uit. ,,Door middel van digitale medialaboratoria en met behulp van vrije software worden pubers uit de buurt in staat gesteld hun eigen leefomgeving in beeld te brengen. Een soortgelijk project Telecentros opereert in de sloppenwijken van Sao Paulo.''

Hoewel dit soort lokale initiatieven er altijd al zijn geweest, is het nieuw dat ze opereren binnen de internationale mediacultuur. De genoemde clubs maken bijvoorbeeld allemaal gebruik van open source tools, de vrije beschikbare software die in internationaal verband wordt ontwikkeld. ,,Men is zich dus in feite weer op de lokale context gaan richten zonder de verbanden die na 1996 ten tijde van de internethype zijn ontstaan door te snijden. De balans tussen het lokale en translokale is weer terug'', aldus Menno.

Hybridisering

Naast de herontdekking van de lokale context is ook de herwaardering van traditionele media als video, radio en print een rode draad in deze editie van Next Five Minutes. Omdat internet een vrij kanaal is waar voor alternatieve media alles mogelijk is, bestaat het gevaar dat het uiteindelijk een vrijruimte wordt dat geen enkel verband meer heeft met de rest van de wereld.

Eric: ,,Het internet als getto, een Russische groep media-activisten heeft zich bewust zo genoemd. Onder president Poetin is de gehele media weer onder controle van de staat en enkele commerciële mediagiganten gekomen. Alle vormen van kritische onafhankelijke media zijn verdwenen. Alleen in het 'getto' internet kunnen ze nog zelf bepalen waar ze over praten. Op het moment dat ze toegang zoeken tot tv, of radio of kranten wordt hen de pas afgesneden. Dat model dreigt wereldwijd.''

Een manier om uit dat getto te breken is door internet te verbinden met andere media. ,,Juist die verbinding kan heel productief zijn'', meent Eric. ,,We willen daar de nodige nadruk op leggen. We moeten af van die eenzijdige nadruk op internet en meer toe naar wat wij noemen de hybridisering van media, het gelijktijdig gebruik van print, radio, tv, internet en de straat.''

,,Next Five Minutes gaat over alle media'', benadrukt Menno. ,,Tactische media betreft niet een bepaald soort medium, maar een bepaalde houding ten aanzien van media. Het gaat om het plezier om te experimenteren. Daarom is die verbinding tussen kunstenaars en activisten ook zo belangrijk.''

Bustours

Op het festival zullen daarom naast de presentaties en discussies diverse installaties te zien zijn en stedelijke interventies en performances plaatsvinden. Zo is er bijvoorbeeld een avond in Paradiso gewijd aan hiphop als stem van verzet en een dance-avond in de Melkweg met alleen vrouwelijke dj's omdat vrouwen ondervertegenwoordigd zijn in de elektronische muziek en dj-cultuur. De Russische groep Archeopteryx zal het flatgebouw Geldershoofd in de Bijlmer inpakken door er levensgroot het internationaal bekende label "Handle with care" op te schilderen.

Menno: ,,Hiermee verwijzen ze niet alleen naar de Bijlmerramp die tien jaar geleden plaatsvond toen een Jumbo Jet zich in een van de flats boorde, maar ook naar het feit dat deze flat als gevolg van de herstructurering van deze wijk zal worden gesloopt. Voor de legale bewoners zal er vervangende woonruimte worden gezocht, illegale bewoners moeten het uiteraard zelf maar uitzoeken.''

Menno hoopt in een van de vier bustours die op het programma staan zowel de Bijlmer als de tuinsteden van Nieuw West aan te doen waar soortgelijke herstructureringsprogramma's aan de gang zijn. ,,Ik hoop zo duidelijk te maken hoe Amsterdam door haar woningbouwbeleid het karakter van die wijken verandert en hele bevolkingsgroepen marginaliseert cq. de stad uitschopt.''

Andere bustours zullen gaan langs voormalige kraakpanden en plekken in de periferie waar voorheen bloeiende culturele vrijplaatsen waren, maar nu luxe appartementen en kantoren staan. Ook een tour langs media-panden waarin zich bijvoorbeeld vrije radio's bevinden staat op het programma.

Menno: ,,Op die manier willen we Next Five Minutes verbinden met de lokale context. De eerste editie van het festival is destijds georganiseerd door Amsterdamse media-activisten. Hoewel er in deze stad nog steeds initiatieven zijn op dat gebied, is de link met Next Festival Minutes vrijwel afwezig. Het zou mooi zijn als we die weer zouden kunnen herstellen.''

Freek Kallenberg
Meer info: www.n5m4.org