Uit: Ravage #9 van 27 juni 2004

Lakei van de cityvorming

In memoriam: Piet Zanstra

Eind mei 2003 is de architect Piet Zanstra overleden. In veel bladen zal zijn rol als vertegenwoordiger van het Nieuwe Bouwen of het functionalisme worden geprezen. Wij herinneren hem ons vooral om zijn belangrijke rol die hij in de jaren '60 en '70 speelde in de cityvorming van Amsterdam

Wie kent ze niet? Het inmiddels gesloopte Maupoleum aan de Jodenbreestraat of de Europarking aan de Marnixstraat in Amsterdam? Net zoals alles wat het architectenbureau Zanstra, de Clerg, Zubli, Lammertsma en Partners in en buiten Amsterdam aan wanstaltige kantoren, winkelcentra, hotels en luxe-appartementencomplexen heeft gebouwd, is hun voornaamste kenmerk dat ze werden ontworpen voor het grootkapitaal en qua vormgeving op geen enkele manier passen in hun omgeving.

Het door Zanstra ontworpen Maupoleum, dat vele malen is uitgeroepen tot Amsterdams lelijkste gebouw, is zelfs vernoemd naar diens eigenaar. speculant Maup Caransa. Naast het Maupoleum aan de Valkenburgerstraat had Zanstra voor Maup al het volgende gedrocht ontworpen, het 'derde huurpand'. Net als het Maupoleum zou de Universiteit van Amsterdam ook dit gebouw gaan huren. Acties vanuit de buurt en vanuit de studentenbeweging verhinderden dit.

Op de plek van de Europarking aan de Marnixstraat was vroeger een groentenmarkt. Deze wanstaltige parkeergarage die op geen enkele manier in de omgeving past, staat grotendeels leeg en wordt vooral door de politie gebruikt voor de stalling van ME-busjes wanneer er iets in Amsterdam te doen is. Het oninteressante Caransa-hotel aan het Rembrandtsplein is ook door Zanstra ontworpen.

Speeltuin

De band van Zanstra met foute projecten blijkt ook uit een project aan de Banstraat. In 1967 kocht Caransa de toenmalige bebouwing die hij dezelfde dag voor het drievoudige bedrag doorverkocht aan Philips Pensioenfonds (PPF). Waarschijnlijk op voordracht van Caransa liet PPF door Zanstra een plan ontwikkelen voor kantoorbouw. De gemeente Amsterdam verleende prompt een sloopvergunning.

Enkele jaren later werden de inmiddels gesloopte gebouwen doorverkocht aan de Duitse projectontwikkelaar Realkredit. Realkredit liet een ander bouwplan ontwikkelen door alweer Zanstra. In 1975 werd uiteindelijk een bouwvergunning afgegeven.

Realkredit wilde echter helemaal niet bouwen en inmiddels had de grond een veel betere bestemming gekregen: kinderspeeltuin. Buurtbewoners probeerden toen Realkredit de bouwvergunning te laten ontnemen. Uiteindelijk is de kinderspeeltuin onder veel protest van de buurt en solidaire actievoerders ontruimd en staat er nu een duf kantoorgebouw dat door Justitie gehuurd wordt.

Zanstra heeft ook plannen gemaakt om alle bebouwing op het Bickerseiland te slopen. De scheepswerven en de woningen moesten plaats maken voor grote kantoortorens en parkeergarages. Uiteindelijk zijn er twee kantoorgebouwen gebouwd, waarvan er één inmiddels is gesloopt om plaats te maken voor het een luxe-appartementencomplex Bickerswerf. Het verzet tegen deze in hun omgeving volstrekt misstaande kantoorgebouwen is door de Bickers Buurt Band vereeuwigd in hun Bickersstreet Blues.

Monument

Ook aan de Overtoom had Zanstra het bijna voor elkaar. Hier stonden een melkfabriek en de Hollandse Manege. Voor alweer het Philips Pensioenfonds had Zanstra een fantastisch plan voor een kantoortoren met parkeergarage gemaakt. De grond met dit plan werd door PPF verkocht aan... Realkredit.

Het probleem was dat er net een voordracht was gedaan om de Hollandse Manege op de monumentenlijst te plaatsen. Hiertegen ging Realkredit in beroep. Het beroep werd behandeld in de Nationale Monumentenraad en werd gehonoreerd: de voordracht werd tot tweemaal toe verworpen. En wie zat er in de Nationale Monumentenraad? Piet Zanstra.

Toevallig kwam de invloed van Zanstra aan het licht toen een ander lid van de Nationale Monumentenraad in het Hollands Dagboek van de NRC vermeldde dat één van de leden als ontwerper voor de vervangende nieuwbouw zijn invloed aanwendde. "Zo slecht kan een mens toch niet zijn", schreef zij. Hoewel het verband nooit is aangetoond stelde Zanstra snel daarna zijn plaats in de Nationale Monumentenraad om gezondheidsredenen ter beschikking.

Een ander plan waarbij Zanstra vanwege eigen belang een dubieuze rol heeft gespeeld is een appartementencomplex tussen de Herengracht en de Keizersgracht. Na jaren van verval werd dit complex in het begin van de jaren '70 gekraakt. Tegen de plannen van de toenmalige krakers in ontwikkelde de OGEM (in de jaren '80 bekend als de eigenaar van de Groote Keizer) plannen voor luxe-appartementen.

De architect van deze plannen, le Grand, kreeg bezoek van Zanstra. Zanstra had namelijk net een pand naast dit complex gekocht en zo zijn eigen belangen. Hij bood aan om als lid van het 'advieslichaam voor de oude stad' zijn invloed aan te wenden voor het verkrijgen van een bouwvergunning. Een paar maanden later had hij het voor elkaar. In de zomer van 1976 werden Herengracht 50/52 en Keizersgracht 49 ontruimd.

Verzet

De lakei dient altijd bazen en de bazen handelen grillig. Vanwege een ongeïnspireerd beleid is in de jaren '60 en '70 de door de PvdA en CPN bestuurde gemeente Amsterdam veel projectontwikkelaars en speculanten van dienst geweest. Een aantal van deze boeven heeft tot in het onoirbare gebruik gemaakt van de diensten van lakeien als Zanstra. Door onhandig optreden van deze projectontwikkelaars en speculanten en (veel belangrijker) veel acties en verzet vanuit de buurten is hun invloed gelukkig beperkt gebleven.

O ja, Caranse is dood, Realkredit bestaat niet meer, de OGEM is failliet en PPF richt zich inmiddels op andere beleggingen.

Peter Spok



Naar boven

 

 



Ravage
Archief
Overzicht 2003
Overzicht #9

..