Uit:
Ravage #9 van 27 juni 2004
Lakei
van de cityvorming
In
memoriam: Piet Zanstra
Eind
mei 2003 is de architect Piet Zanstra overleden. In veel bladen
zal zijn rol als vertegenwoordiger van het Nieuwe Bouwen of het
functionalisme worden geprezen. Wij herinneren hem ons vooral om
zijn belangrijke rol die hij in de jaren '60 en '70 speelde in de
cityvorming van Amsterdam
Wie
kent ze niet? Het inmiddels gesloopte Maupoleum aan de Jodenbreestraat
of de Europarking aan de Marnixstraat in Amsterdam? Net zoals alles
wat het architectenbureau Zanstra, de Clerg, Zubli, Lammertsma en
Partners in en buiten Amsterdam aan wanstaltige kantoren, winkelcentra,
hotels en luxe-appartementencomplexen heeft gebouwd, is hun voornaamste
kenmerk dat ze werden ontworpen voor het grootkapitaal en qua vormgeving
op geen enkele manier passen in hun omgeving.
Het
door Zanstra ontworpen Maupoleum, dat vele malen is uitgeroepen
tot Amsterdams lelijkste gebouw, is zelfs vernoemd naar diens eigenaar.
speculant Maup Caransa. Naast het Maupoleum aan de Valkenburgerstraat
had Zanstra voor Maup al het volgende gedrocht ontworpen, het 'derde
huurpand'. Net als het Maupoleum zou de Universiteit van Amsterdam
ook dit gebouw gaan huren. Acties vanuit de buurt en vanuit de studentenbeweging
verhinderden dit.
Op
de plek van de Europarking aan de Marnixstraat was vroeger een groentenmarkt.
Deze wanstaltige parkeergarage die op geen enkele manier in de omgeving
past, staat grotendeels leeg en wordt vooral door de politie gebruikt
voor de stalling van ME-busjes wanneer er iets in Amsterdam te doen
is. Het oninteressante Caransa-hotel aan het Rembrandtsplein is
ook door Zanstra ontworpen.
Speeltuin
De
band van Zanstra met foute projecten blijkt ook uit een project
aan de Banstraat. In 1967 kocht Caransa de toenmalige bebouwing
die hij dezelfde dag voor het drievoudige bedrag doorverkocht aan
Philips Pensioenfonds (PPF). Waarschijnlijk op voordracht van Caransa
liet PPF door Zanstra een plan ontwikkelen voor kantoorbouw. De
gemeente Amsterdam verleende prompt een sloopvergunning.
Enkele
jaren later werden de inmiddels gesloopte gebouwen doorverkocht
aan de Duitse projectontwikkelaar Realkredit. Realkredit liet een
ander bouwplan ontwikkelen door alweer Zanstra. In 1975 werd uiteindelijk
een bouwvergunning afgegeven.
Realkredit
wilde echter helemaal niet bouwen en inmiddels had de grond een
veel betere bestemming gekregen: kinderspeeltuin. Buurtbewoners
probeerden toen Realkredit de bouwvergunning te laten ontnemen.
Uiteindelijk is de kinderspeeltuin onder veel protest van de buurt
en solidaire actievoerders ontruimd en staat er nu een duf kantoorgebouw
dat door Justitie gehuurd wordt.
Zanstra
heeft ook plannen gemaakt om alle bebouwing op het Bickerseiland
te slopen. De scheepswerven en de woningen moesten plaats maken
voor grote kantoortorens en parkeergarages. Uiteindelijk zijn er
twee kantoorgebouwen gebouwd, waarvan er één inmiddels
is gesloopt om plaats te maken voor het een luxe-appartementencomplex
Bickerswerf. Het verzet tegen deze in hun omgeving volstrekt misstaande
kantoorgebouwen is door de Bickers Buurt Band vereeuwigd in hun
Bickersstreet Blues.
Monument
Ook
aan de Overtoom had Zanstra het bijna voor elkaar. Hier stonden
een melkfabriek en de Hollandse Manege. Voor alweer het Philips
Pensioenfonds had Zanstra een fantastisch plan voor een kantoortoren
met parkeergarage gemaakt. De grond met dit plan werd door PPF verkocht
aan... Realkredit.
Het
probleem was dat er net een voordracht was gedaan om de Hollandse
Manege op de monumentenlijst te plaatsen. Hiertegen ging Realkredit
in beroep. Het beroep werd behandeld in de Nationale Monumentenraad
en werd gehonoreerd: de voordracht werd tot tweemaal toe verworpen.
En wie zat er in de Nationale Monumentenraad? Piet Zanstra.
Toevallig
kwam de invloed van Zanstra aan het licht toen een ander lid van
de Nationale Monumentenraad in het Hollands Dagboek van de NRC vermeldde
dat één van de leden als ontwerper voor de vervangende
nieuwbouw zijn invloed aanwendde. "Zo slecht kan een mens toch niet
zijn", schreef zij. Hoewel het verband nooit is aangetoond stelde
Zanstra snel daarna zijn plaats in de Nationale Monumentenraad om
gezondheidsredenen ter beschikking.
Een
ander plan waarbij Zanstra vanwege eigen belang een dubieuze rol
heeft gespeeld is een appartementencomplex tussen de Herengracht
en de Keizersgracht. Na jaren van verval werd dit complex in het
begin van de jaren '70 gekraakt. Tegen de plannen van de toenmalige
krakers in ontwikkelde de OGEM (in de jaren '80 bekend als de eigenaar
van de Groote Keizer) plannen voor luxe-appartementen.
De
architect van deze plannen, le Grand, kreeg bezoek van Zanstra.
Zanstra had namelijk net een pand naast dit complex gekocht en zo
zijn eigen belangen. Hij bood aan om als lid van het 'advieslichaam
voor de oude stad' zijn invloed aan te wenden voor het verkrijgen
van een bouwvergunning. Een paar maanden later had hij het voor
elkaar. In de zomer van 1976 werden Herengracht 50/52 en Keizersgracht
49 ontruimd.
Verzet
De
lakei dient altijd bazen en de bazen handelen grillig. Vanwege een
ongeïnspireerd beleid is in de jaren '60 en '70 de door de
PvdA en CPN bestuurde gemeente Amsterdam veel projectontwikkelaars
en speculanten van dienst geweest. Een aantal van deze boeven heeft
tot in het onoirbare gebruik gemaakt van de diensten van lakeien
als Zanstra. Door onhandig optreden van deze projectontwikkelaars
en speculanten en (veel belangrijker) veel acties en verzet vanuit
de buurten is hun invloed gelukkig beperkt gebleven.
O
ja, Caranse is dood, Realkredit bestaat niet meer, de OGEM is failliet
en PPF richt zich inmiddels op andere beleggingen.
Peter
Spok
Naar
boven |