Uit: Ravage #7, 16 mei 2003

De onmenselijke grenzen van Europa

Of het nu gaat om het Spaanse strand bij Tarifa, de bergen van Albanië naar Griekenland, of de ingang van de kanaaltunnel naar Engeland bij het Franse Sangatte - iedere nacht wagen vluchtelingen en economische migranten riskante pogingen om Fort Europa binnen te dringen, op zoek naar een beter bestaan. De Nederlandse documentairefotograaf Ad van Denderen geeft deze mensen een gezicht.

In Foam, het fotografiemuseum in Amsterdam, is tot en met 10 juni de tentoonstelling 'Go No Go; De Grenzen van Europa' te zien. Op vier grote schermen worden zwart-wit foto's van de fotograaf Ad van Denderen geprojecteerd - het resultaat van dertien jaar reizen en leven met migranten langs de grenzen van het Schengengebied.

De veelal indringende beelden laten zien hoe moeizaam deze vlucht is en welke vernederingen deze mensen als ongewenst vreemdeling in het rijke westen (moeten) ondergaan. Pijnlijk is het om te zien hoe mensonterend deze mensen - die huis en haard hebben opgegeven teneinde ook een klein graantje te kunnen meepikken van de oneerlijk verdeelde rijkdom in de wereld - in Fort Europa worden behandeld. Alsof het zware criminelen zijn worden ze opgesloten in een kooi, moeten ze zich uitkleden voor mannen in uniform, en/of worden er botscans van hen (ama's) gemaakt.

Tegelijkertijd tonen de foto's ook de enorme kracht en het doorzettingsvermogen van deze mensen, die koste wat kost hun doel willen bereiken. Ondanks alles lijken mensen hun trots te behouden.

Onmenselijk

Van Denderen besefte eind jaren tachtig dat migratie een belangrijk maatschappelijk vraagstuk zou worden. ,,De enige beelden die je in de jaren tachtig meekreeg van de golf vluchtelingen die naar het westen trok, waren beelden van asielzoekerscentra in Rostock, Duitsland, die in de brand werden gestoken. Je zag nooit een asielzoeker'', zegt Van Denderen. ,,Toen ik in 1986 in Oost-Turkije verbleef voor een reportage over Koerden werd ik geconfronteerd met grote groepen Iraanse families die naar Duitsland, Frankrijk en Amerika wilden. Dat was geheel nieuw voor mij. Tot die tijd verbleven mensen in een buurland en trokken weer terug zodra de situatie veilig was.''

Toen begin jaren negentig de Grenshospitia werden gebouwd zag Van Denderen de hele 'BV Opvang' en de industrie daar omheen ontstaan. ,,Ik begreep dat dit een heel belangrijk issue zou worden en besloot het in beeld te brengen.''

Van Denderen vindt de wijze waarop er in Europa wordt omgegaan met vluchtelingen en economische migranten onmenselijk. Om het probleem hanteerbaar te maken, zou er volgens hem apart beleid moeten komen voor deze twee groepen. ,,Drie jaar geleden mocht je überhaupt niet over economische vluchtelingen spreken, dat vond ik echt triest. Ik vind het heel legitiem dat je je land uit vlucht als je al vijf generaties in armoede leeft. Je hoeft voor deze mensen geen opvang te regelen, je moet er alleen voor zorgen dat ze op een bepaalde manier legaal aan de slag kunnen. Bijvoorbeeld door tijdelijke werkvergunningen te verstrekken. Haal ze in ieder geval uit de illegaliteit en ga de mensensmokkel tegen'', aldus Van Denderen.

Hij kan zich wel voorstellen dat niet al deze mensen direct aanspraak kunnen maken op het sociale zekerheidsstelsel, ,,maar met een puntensysteem kun je dat langzaam opbouwen'', meent Van Denderen.

Aanklacht

Met zijn fotoserie wil Van Denderen laten zien welk grijs circuit er ontstaat als het beleid rondom migratie niet verandert. De foto's van Van Denderen zijn aangevuld met 'Britanya' - nooit eerder vertoonde gefilmde portretten van rondzwervende vluchtelingen bij het vluchtelingencentrum Sangatta in Noord-Frankrijk van fotografe en filmmaakster Marjoleine Boonstra. Op 2 december 2002 sloot het vluchtelingencentrum haar deuren. In de drie jaar dat het open was, verbleven er in totaal 50.000 mensen.

Net als Go No Go is het een aanklacht tegen de huidige krampachtige Europese omgang met het migratievraagstuk en benadrukt het de roep om een eerlijke globalisering.

Lousco Grasman