Ravage #6, 25 april 2003

Beatrix en haar hielenlikkers

De pers in dienst van de monarchie

In Holland staat een koningshuis, als onderdeel van de monarchie. Tot op het bot ondemocratisch, deze staatsvorm, prehistorisch. Dat we er anno 2003 nog steeds mee zitten opgescheept is voor een belangrijk deel te wijten aan de volgzame houding van de pers. Zodra Beatrix haar macht misbruikt, kijken de journalisten de andere kant op.

Willem-Alexander en Máxima zijn 'onaangenaam verrast' door een fotoreportage van hun toekomstige paradijselijke optrekje in Wassenaar. De foto's werden onlangs afgedrukt in het weekblad Privé. Kiekjes uit de nog ongemeubileerde villa Eikenhorst, van toilet tot keuken, van sauna tot kinderkamer. De villa, volledig bekostigd door de belastingbetaler, wordt binnenkort opgeleverd aan het prinselijk paar.

Privé heeft inmiddels een brief ontvangen van de Rijksvoorlichtingsdienst, spreekbuis van de Oranjes. Willem-Alexander en Máxima beschouwen de fotoreportage als 'visuele inbraak' en als 'ernstige inbreuk op hun persoonlijke levenssfeer'. Het weekblad kreeg de foto's hoogstwaarschijnlijk aangeboden van iemand die recentelijk betrokken is geweest bij de renovatiewerkzaamheden in Eikenhorst.

Doorbraak?

De reportage in Privé is in die zin opmerkelijk dat het weekblad, in navolging van de geruchtmakende serie interviews met prinses Margarita in HP/De Tijd, zich nu ook waagt aan een publicatie die het aanzien van de koninklijke familie eerder kwaad dan goed doet. Daarmee doorbreken beide 'rechtse' bladen een traditie.

En het houdt niet op, want de afgelopen week publiceerde Weekend een artikel waarin de betrouwbaarheid van premier Balkenende in de kwestie Margarita openlijk in twijfel wordt getrokken. Het weekblad constateert dat er lang niet naar alle kandidaat-leden van de koninklijke familie een antecedentenonderzoek wordt gedaan, hetgeen de premier beweert. Marilène van den Broek en Laurentien Brinkhorst, beide getrouwd met Oranjes, worden als voorbeeld genoemd.

Weekend opent datzelfde nummer met het 'onrustbarende' bericht dat Margarita en Edwin de Roy van Zuydewijn een nieuwe aanval op de koninklijke familie voorbereiden. 'Een als 'n bom omschreven onthulling moet de viering van koninginnedag compleet verstoren...', schrijft het weekblad op onheilspellende toon. Ook de NRC maakte hier onlangs gewag van aan de hand van een exclusief vraaggesprek met De Roy van Zuydewijn.

Roddelbladen

Er wordt veelal met de nodige minachting gesproken en geschreven over de wijze waarop weekbladen als Weekend, Privé en Story berichten over de koninklijke familie. Tegenstanders van de monarchie nemen de 'roddelbladen' niet serieus. In grote lijnen terecht, aangezien de meeste publicaties op geruchten zijn gebaseerd. Dat kan tegelijkertijd ook moeilijk anders, want de media kunnen nergens terecht met hun vragen over de koninklijke familie.

Paleis Huis ten Bosch, verblijfplaats van koningin Beatrix, is een gesloten bastion. Vergelijkbaar met het beroemde Haagse torentje van Balkenende, Kok en co. Je weet dat er zich mensen in ophouden, maar waarover gesproken wordt komt zelden iets naar buiten. Tenzij een van de betrokkenen uit de school klapt.

Zoals prinses Margarita de Bourbon de Parme, oudste dochter van prinses Irene, en Edwin de Roy van Zuydewijn. Na hun huwelijk in 2001 meldde de pers dat de vader van Margarita was weggebleven omdat Edwin zich ten onrechte zou uitgeven voor baron. Ook zou het paar de rekening voor het huwelijk niet hebben betaald.

In een vraaggesprek met HP/De Tijd en Der Spiegel haalde het getergde echtpaar onlangs z'n gram. Snakkend naar rechtvaardigheid, en een smak geld, werd koningin Beatrix ervan beticht de lastercampagne in gang te hebben gezet. Zo zou De Roy van Zuiderwijns dossier van de sociale dienst in handen zijn gekomen van de koningin en zou het echtpaar frequent worden afgeluisterd.

Schande

De geruchtmakende publicaties hadden voor Margarita en Edwin aanvankelijk niet het gewenste effect. Opvallend genoeg nam niet de Rijksvoorlichtingsdienst het voor de vorstin op, maar de 'linkse pers' in de vorm van gevestigde namen als Elsbeth Etty en Bas Heijne (NRC), John Jansen van Galen (Het Parool), Jan Blokker (de Volkskrant en Willem Breedveld (Trouw).

De arrivé's spraken er schande van dat het opinieblad klakkeloos de beschuldigingen van Margarita en Edwin over had genomen, zonder de feiten te verifiëren. John Jansen van Galen ging daarin zo ver dat hij een open brief schreef aan Beatrix waarin hij zich zij te schamen dat hij journalist was. De voortdurende schending van de privacy van de koningin beviel hem niets.

Afgezien van deze commentaren werden de verhalen van Margarita en Edwin vrijwel volledig genegeerd danwel gebagatelliseerd. Totdat NOVA er een item van maakte en het NOS Journaal verslag deed van de kwestie. Maar terwijl de bewijsstukken (afgedrukte brieven) uit HP/De Tijd in beeld kwamen, vroeg de verslaggeefster zich af waar toch de bewijzen bleven voor de beschuldigingen.

Greet Hofman

Volgens journalist Thieu Vaessen (HP/De Tijd) bestaat er in Nederland in de 'serieuze' pers geen traditie om over het koningshuis te berichten. 'En al helemaal niet als het gaat om onaangename kwesties', zo schrijft Vaessen. Het was geen toeval dat het Duitse weekblad Der Spiegel in 1956 als eerste berichtte over de huwelijksproblemen van koningin Juliana en prins Bernhard, als gevolg van de invloed van gebedsgenezeres Greet Hofmans.

Begin jaren vijftig verklaarde de Nederlandse Vereniging van Journalisten zich akkoord met een aantal door de koningin opgestelde regels en voorschriften aangaande Oranje-berichtgeving. Nagenoeg alle hoofdredacteuren gaven dan ook gehoor aan het verzoek van premier Drees om niets over de zaak Hofmans te publiceren. Het was The Wall Street Journal die twintig jaar later als eerste meldde dat een 'hoge Nederlandse functionaris' (prins Bernhard) steekpenningen zou hebben aanvaard van de Amerikaanse vliegtuigfabrikant Lockheed.

In vorige eeuwen was de Nederlandse journalistiek heel wat minder terughoudend. Omstreeks het midden van de negentiende eeuw verdween een reeks journalisten in de cel wegens majesteitsschennis. Het meest markante voorbeeld hiervan was de anarchist Domela Nieuwenhuis.

Nieuwenhuis werd in 1886 veroordeeld tot een jaar gevangenisstraf omdat hij in het weekblad Recht voor Allen een stuk had geschreven met alleen een kop: 'Het leven van Koning Willem III, de Grote, in al deszelfs hoge betekenis voor het volk geschetst'. De begeleidende blanco kolommen suggereerden dat de vorst zijn onderdanen niets te bieden had.

Onschendbaar

De instabiele relatie tussen pers en koningshuis komt voort uit een in 1848 ingevoerde grondwetsherziening die de koning politiek onschendbaar verklaart. Sindsdien mogen leden van het koninklijk huis zich niet meer publiekelijk voor hun gedrag verantwoorden, op straffe van een constitutionele crisis.

Pas in de jaren zestig van de vorige eeuw, toen het gedachtegoed van provo de redactieburelen bereikte, kreeg de monarchie kritiek te verduren. Dit heeft er volgens Thieu Vaessen niet toe geleid dat de media op een serieuze manier aandacht aan het koningshuis gingen besteden. 'Nadat de kritiek was weggeëbd, bleef in de serieuze pers het idee heersen dat de monarchie een anachronisme is dat geen aandacht verdiende', schrijft Vaessen in HP/De Tijd.

Zo kon het volgens Vaessen gebeuren dat NRC Handelsblad de primeur over de verbroken relatie tussen Willem-Alexander en Emily doorspeelde aan De Telegraaf. Onder met name de oudgedienden van de Volkskrant ontstond commotie nadat de hoofdredactie besloten had als eerste de volledige naam van Máxima Zorrreguieta te vermelden. Nieuws over het koningshuis staat voor de 'serieuze' pers gelijk aan roddel.

Hierdoor is in de loop der jaren een rooskleurig beeld ontstaan van het koningshuis: liberaal, sociaal bewogen en kunstzinnig. Inmiddels is het heersende beeld van het koningshuis wreed verstoord door prinses Margarita. Echter, de manier waarop columnisten en commentatoren haar uitspraken hebben ontvangen, doet Vaessen denken aan de manier waarop Pim Fortuyn door de media en intellectuelen is bejegend: negatief en agressief. 'Weldenkend Nederland wierp zich andermaal op als verdediger van de gevestigde orde', aldus Vaessen.

Op het matje

Toch waren er de afgelopen jaren ook momenten dat de media massaal op een koninklijke kwestie doken. Het meest aansprekende voorbeeld is de vader van Máxima, Jorge Zorreguieta, die gedurende het misdadige junta-bewind van Videla in Argentinië als minister van landbouw heeft gediend. De pers ging dusdanig te keer dat premier Kok er namens de koningin aan te pas moest komen om de journalisten op het matje te roepen. En het hielp, als makke lammetjes zo gedwee.

De negatieve publicaties over Jorge Zorreguieta stonden in schril contrast met de propagandistische wijze waarop met name NOS Actueel verslag deed van de kennismakingstournee van Máxima in gezelschap van Willem-Alexander. Máxima verkoopt, en dat hebben we geweten. De tv-kijker werd overspoeld met zinnenprikkelende beelden van het verloofde stel.

NOS Actueel bracht de afgelopen jaren meerdere koninklijke evenementen live in beeld die garant stonden voor extreem hoge kijkcijfers. Denk aan het bezoek van de hinkende Máxima aan de Tweede Kamer, het geënsceneerde introductiegesprek in aanwezigheid van Beatrix en Claus, het huwelijk begin 2002 en last but not least de dood van Claus.

De rechtstreekse beelden werden becommentarieerd door buikspreker Maartje van Weegen, kind aan huis bij de Oranjes. De informatie die zij verstrekt is verre van objectief en voor het overgrote deel afkomstig van de Rijksvoorlichtingsdienst. Zo kon het gebeuren dat Van Weegen tijdens het huwelijk van Willem-Alexander en Máxima verkondigde dat Margarita afwezig was vanwege financile problemen. Terwijl in werkelijkheid de kroonprins Margarita te verstaan had gegeven dat zij met haar man Edwin de Roy van Zuydewijn maar beter weg konden blijven.

Vereniging

Alsof de met name linkse pers al niet genoeg duidelijk maakt dat de koninklijke familie gevrijwaard dient te blijven van kritiek, namen journalisten vorig jaar het initiatief voor de oprichting van de Vereniging Verslaggevers Koninklijk Huis.

De vereniging stelt zich ten doel de kennis over het vak te vergroten en wil in structureel overleg met de Rijksvoorlichtingsdienst praten over verbetering van faciliteiten en gezamenlijk gebruik maken van beeldmateriaal. In de praktijk komt het er op neer dat de journalisten zich sterk maken voor grotere persvakken tijdens officiële ontvangsten en staatsbezoeken.

Onlangs werd Peter van der Vorst, royalty watcher bij RTL4, uit de vereniging gezet. Hem wordt verweten mee te werken aan het tv-programma RTL Boulevard. 'Een roddelblad op televisie. Daar wordt geen serieuze journalistiek bedreven', zo beargumenteerde voorzitter Jan Hoedeman (de Volkskrant) namens de vereniging. In wezen komt het er op neer dat Van der Vorst te kritisch is.

Na het wegsturen van Van der Vorst telt de club nog negentien leden onder wie Maartje van Weegen. Hoedeman 'ziet er niet de minste aanleiding toe' om de buikspreker van de Rijksvoorlichtingsdienst uit zijn koninklijke inteelt-clubje te verwijderen.

Hoedeman doet er goed aan communicatie-adviseur Dig Istha als lid van de club te verwelkomen. Istha stelde onlangs in de Volkskrant voor een pr-official voor het koninklijk huis in te stellen. Daarmee zouden schandaaltjes als die veroorzaakt door Margarita in de kiem kunnen worden gesmoord. Beatrix, uw lakeien mogen er zijn.

Alex van Veen