Uit: Ravage #3, 21 februari 2003

Internationaal Strafhof

Papieren tijger of sluitstuk?

Op 11 maart 2003 worden de eerste achttien rechters van het Internationaal Strafhof in Den Haag beëdigd. Het hof heeft de mogelijkheid individuen persoonlijk te vervolgen en te berechten voor de schending van mensenrechten en het begaan van oorlogsmisdaden. Landen als de Verenigde Staten, China en Israël doen echter niet mee.

"Our hope is that, by punishing the guilty, the ICC will bring some comfort to the surviving victims and to the communities that have been targeted. More important, we hope it will deter future war criminals, and bring nearer the day when no ruler, no state, no junta and no army anywhere will be able to abuse human rights with impunity." Kofi Annan

Anno 2003 zijn er jaarlijks nog altijd miljoenen mensen wereldwijd het slachtoffer van grove mensenrechtenschendingen, terwijl de daders en verantwoordelijken vrij rondlopen. Om een einde te maken aan deze straffeloosheid, hebben Amnesty International en een duizendtal andere NGO's, verenigd in de Coalition for the International Criminal Court (CICC), vanaf begin jaren '90 gelobbyd bij de internationale gemeenschap voor de oprichting van een internationaal gerechtshof.

De ideeën voor zo'n strafhof dateren al van vlak na de Eerste Wereldoorlog (Verdrag van Versailles) en vooral na de Tweede Wereldoorlog toen werd overgegaan tot instelling van effectieve internationale straftribunalen in Neurenberg en Tokio. Alle pogingen om tot een permanent internationaal strafhof te komen strandden totnutoe in de warboel van de internationale politiek.

Permanent strafhof

Vooral dankzij de recente ervaringen met de tribunalen voor voormalig Joegoslavië en Rwanda zag men nu wel de noodzaak in om te komen tot duidelijke codificatie van internationale misdaden en de oprichting van een permanent internationaal strafhof, dat boven alle kritiek en twijfel is verheven.

Op 17 juli 1998 was het dan eindelijk zover. Tijdens een diplomatieke conferentie in Rome besloten de Verenigde Naties tot oprichting van een Internationaal Strafhof dat gaat rechtspreken over de zwaarst mogelijke internationale misdaden: genocide, misdaden tegen de menselijkheid, oorlogsmisdaden, en uiteindelijk ook agressie.

Voorwaarde is wel dat zo'n misdrijf is gepleegd op grondgebied van (of aan boord van een schip of vliegtuig ingeschreven bij) een staat die partij is. Of door een onderdaan uit een land dat het verdrag heeft geratificeerd. Dus ook onderdanen van landen die geen partij zijn, lopen het risico door het hof te worden vervolgd.

De rechterlijke macht van het hof is echter complementair. Alleen als een nationaal gerechtshof een persoon niet 'wil' of 'kan' berechten, kan het strafhof in actie komen. Naast verdragspartijen en de openbare aanklager zelf, kan ook de VN-veiligheidsraad zaken aandragen. In dat geval kan dit ook personen betreffen uit landen die geen partij zijn. Het hof kan gevangenisstraffen opleggen tot en met levenslang, bezit vorderen en misdadigers manen tot betaling van een schadevergoeding aan slachtoffers.

Statuut van Rome

Na vijf weken van onderhandeling over definities van misdrijven, strafmaten en bevoegdheden van dit eerste permanente internationaal gerechtshof, stemden in Rome 120 landen voor het 'Statuut van Rome'. Eenentwintig landen onthielden zich, en zeven landen - waaronder Amerika, Israël en China - stemden tegen. Op 1 juli 2002 - zestig dagen na de vereiste zestigste ratificatie van het verdrag - is het Internationaal Strafhof officieel van kracht gegaan.

Misdrijven van voor die datum vallen (helaas) niet onder de jurisdictie van het strafhof. Tenzij het hof vindt dat er sprake is van 'voortgezette' misdrijven, bijvoorbeeld 'verdwijningen' door veiligheidsdiensten die nooit zijn opgehelderd. Tot 2007, wanneer naar verwachting het nieuwe gebouw en definitieve huisvesting van het Internationaal Strafhof op het terrein van de voormalige Alexanderkazerne in Den Haag gereed zal zijn, opereert het hof vanuit 'de Arc', een voormalig KPN-gebouw aan de Maanweg in Den Haag.

Inmiddels hebben 139 landen het statuut ondertekend, waarvan 89 landen - waaronder Nederland - het verdrag hebben geratificeerd. Begin deze maand hebben de verdragspartijen op het VN-hoofdkwartier in New York de eerste achttien rechters gekozen. Deze worden op 11 april officieel beëdigd in de Ridderzaal in Den Haag. Zodra ook de openbare aanklager en griffier zijn aangesteld - men hoopt medio april dit jaar - kan het Internationaal Strafhof van start gaan.

Het hof wil geen uitspraken doen over welke zaken er sinds 1 juli vorig jaar al bij haar zijn aangedragen. ,,Zolang er geen openbare aanklager is aangesteld, zijn wij hiertoe niet bevoegd'', reageert persvoorlichter Claudia Perdomo. ,,Maar we worden overspoeld met emails en brieven van zowel individuen als organisaties uit de hele wereld - al zeker meer dan tweehonderd. De openbare aanklager bekijkt wat binnen de jurisdictie valt, en bepaald wat wel of geen zaak wordt.''

Dwarsliggers

Naast gerechtigheid richting slachtoffers, moet het Strafhof vooral de toekomstige Hitlers en Pinochets in deze wereld afschrikken. Anders dan ad hoc oorlogstribunalen, zoals het Joegoslavië- en Rwanda-tribunaal (beiden ingesteld bij resolutie door de VN-veiligheidsraad), is het hof niet aan tijd en plaats gebonden. Idealiter - als het strafhof uiteindelijk wereldwijde bevoegdheid krijgt - zullen mensenrechtenschenders nergens meer veilig zijn omdat zij op ieder moment op verzoek van deze rechtbank kunnen worden opgepakt en berecht.

De realiteit is vooralsnog anders. Op dit moment hebben 'slechts' 89 landen het Statuut van Rome geratificeerd. Bovendien is het maar de vraag of die landen ook daadwerkelijk zullen meewerken en iedere verdachte aan het hof zullen overdragen. De rechterlijke macht van het hof is aanvullend en heeft dus geen voorrang op de nationale rechterlijke macht, zoals wel het geval is bij de oorlogstribunalen.

Als een verdragspartij bijvoorbeeld een verdachte in een schijnproces vrijspreekt, valt daar weinig aan te doen. Het hof kan dan nog wel vragen om overlevering, maar de kans dat een land daartoe overgaat is vrijwel ondenkbaar. Het enige dat het hof in dit soort situaties nog rest, is de VN-veiligheidsraad vragen om een sanctie. Maar of dat iets uithaalt... Kortom, het internationaal strafhof staat of valt bij de medewerking van de betrokken partijen.

Hoewel ook de VS en Israël het statuut op 31 december 2000 (de dag van de deadline) alsnog ondertekenden, hebben zij, evenals een flink aantal andere landen, laten weten het verdrag niet te zullen ratificeren. China heeft zelfs niet eens de moeite genomen een handtekening te zetten voor de oprichting van het strafhof. Dit land, dat bekend staat om haar mensenrechtenschendingen, wil voor geen goud af van het recht op interventie door de VN-veiligheidsraad - waar het zelf permanent lid van is en over een vetorecht beschikt.

De opkomende wereldmacht is faliekant tegen de automatische rechterlijke macht van het hof, laat staan dat de openbare aanklager zelfstandige bevoegdheid krijgt, en dus zonder toestemming van betrokken staten een gerechtelijk onderzoek kan starten.

Israël vindt het maar niets dat het hof geen terroristen kan berechten (men kon het in Rome niet eens worden over de definitie). Het land is bang dat het hof Israëlische militairen zal gaan vervolgen voor deelname aan operaties tegen de Palestijnen, of kolonisten in de bezette gebieden. Hoewel dit niet geheel is uitgesloten, zal het zo'n vaart niet lopen. Er is nog altijd geen sprake van een officiële Palestijnse staat, hetgeen een aanklacht bemoeilijkt.

Bovendien heeft het hof vooralsnog geen automatische bevoegdheid in geval van agressie, de misdaad die in dit geval waarschijnlijk het meest voor de hand ligt. Daarvoor is het hof afhankelijk van de VN-veiligheidsraad. Alleen als die bepaalt dat er sprake is van een daad van agressie, mag het hof een gerechtelijk onderzoek beginnen. En aangezien Israëls grote vriend de VS in de Veiligheidsraad een vetorecht heeft, lijkt die kans nihil.

Sabotage

Sinds het aantreden van George W. Bush doen de VS er alles aan om de bevoegdheden van het Internationaal Strafhof te ondermijnen. Hoewel het hof pas in actie kan komen indien nationale rechtbanken het laten afweten, vrezen de VS voor afname van de eigen soevereiniteit. De VS zijn bang dat Amerikaanse staatsburgers om 'politieke redenen' per definitie zullen worden veroordeeld en eisen daarom de garantie van immuniteit voor haar eigen burgers.

Net als China en Rusland zien ook de VS de automatische rechterlijke macht van het nieuwe hof (afgezien in geval van genocide) als bedreiging voor de bevoegdheden van de VN-veiligheidsraad. In de ogen van de VS - zoals we de laatste tijd duidelijk zien - hét orgaan dat verantwoordelijk is voor de vrede en veiligheid in de wereld.

Het idee dat Amerikaanse militairen, bijvoorbeeld straks in de oorlog tegen Irak, ook nog rekening moeten gaan houden met de wetenschap dat zij zich tegenover de internationale gemeenschap moeten kunnen verantwoorden, zien de Amerikanen absoluut niet zitten. De internationale samenwerking houdt op daar waar de bewegingsruimte van haar soldaten verder wordt ingeperkt.

Om te voorkomen dat Amerikaanse diplomaten en soldaten tóch in Den Haag worden berecht, probeert Amerika het strafhof op alle mogelijke manieren te saboteren. Op 6 mei 2002 nam de regering-Bush de zogenaamde 'Invasion of The Hague Act' aan. Deze stelt Bush in staat om eventueel gevangengenomen Amerikaanse onderdanen gewapenderhand uit het strafhof te kunnen bevrijden.

Daarnaast zijn de VS direct na 1 juli 2002 begonnen met het ronselen van bondgenoten voor het sluiten van bilaterale akkoorden om geen Amerikanen aan het strafhof uit te leveren. Landen die weigeren deze strijd tegen het strafhof te steunen, bedreigt de wereldmacht met het intrekken van militaire steun. De Amerikaanse pogingen tot structurele uitholling van de bevoegdheden van het hof als belangrijk onderdeel van het nieuwe internationaal rechtssysteem, heeft bij veel landen, mensenrechtenorganisaties en burgers tot grote woede geleid.

..............................

Volksfront

Uit angst voor een mogelijke invasie van het Amerikaanse leger, wordt de Nederlandse kust bij Scheveningen preventief bewaakt door een groep verontruste Nederlandse burgers, verenigd in het Volksfront van Hogerhand.

"Als onderdeel van een offensief tegen het Internationaal Strafhof, is de invasiewet feitelijk een oorlogsverklaring - zowel aan het internationaal recht, als aan Nederland, dat als gastland van het hof optreedt", aldus een 'rekruut' op de website waar vrijwilligers zich kunnen aanmelden voor de strandpatrouilles van het front.

"In de media wordt over het algemeen wat lacherig gedaan over de aangekondigde invasie. Wij nemen het echter bijzonder serieus - met name de impliciete aanval op het internationale recht. Als letterlijk antwoord op het absurde dreigement van de Amerikanen, mobiliseren wij daarom onze eigen preventieve defensie."

Ten behoeve van de omvangrijke 'ALL4-Justice-4ALL'-operatie, die plaatsvindt in de week voorafgaande 11 maart, wanneer in Den Haag de eerste rechters van het hof worden beëdigd, zijn de strandactiviteiten van deze civiele defensiemacht sinds half januari tijdelijk opgeschort.

Vanaf 27 februari wordt begonnen aan de bouw van een kilometer lange verdedigingswal tegenover het Kurhaus, bemand door dummysoldaten uit landen die wél meedoen met het Internationaal Strafhof. Op 11 maart tenslotte zullen Amerikaanse burgers, die in de VS actievoeren tegen het anti-strafhof beleid, pal hiervoor een Amerikaans fort plaatsen.

....................

Hoop

Ondanks het feit dat landen als Amerika, China, Rusland en de meeste Arabische landen het hof niet erkennen, blijft Ruud Bosgraaf van Amnesty International optimistisch over de potentie van het Internationaal Strafhof. ,,Het belang kan alleen nog maar groter worden en hopelijk zal dat heel langzaam ook gebeuren. Het feit alleen al dat er nu voor het eerst zo'n hof op wereldniveau bestaat, biedt hoop voor de toekomst. Twintig jaar terug zou niemand dit gedacht hebben'', aldus Bosgraaf.

Ook de snelheid waarmee dit is gegaan, stemt hem hoopvol: ,,Al gaat het je natuurlijk nooit snel genoeg als mensenrechten je aan het hart gaan. Maar tien jaar - vanaf de start van de lobby in 1992-1993 tot het nu bijna operatief zijn van het hof - is best vlot'', zo meent Bosgraaf.

Op de vraag of het hof ook echt effectief zal zijn in de strijd tegen de straffeloosheid en mensenrechtenschendingen durft hij nog geen uitspraken te doen. ,,Dat moet nu blijken, als de gekozen rechters de eerste zaken gaan behandelen. In elk geval zal een aantal mensenrechtenschenders voor de rechter verschijnen.''

Preventie

Juist het feit dat de VS zoveel moeite doen om het strafhof te dwarsbomen, stemt Fred Grünfeld positief. ,,Als de VS zo bevreesd zijn dat ze zelfs een speciale ambassadeur hebben aangesteld die de hele wereld afreist en dag en nacht bezig is om met allerlei landen bilaterale verdragen te sluiten, dan moet het hof toch wel iets voorstellen'', meent de bijzonder hoogleraar oorzaken van mensenrechtenschendingen aan de Universiteit van Maastricht.

Grünfeld stroomt verder nog niet echt over van enthousiasme over het beoogde effect van dit nieuwe hof. ,,Je hoopt uiteraard dat er vanuit de vrees die er bij een flink aantal landen voor het strafhof bestaat, wel een preventieve werking zal uitgaan. Het grote voordeel van het hof is dat het in elk geval de bewegingsruimte van grote misdaders, beulen en dergelijke beperkt.''

Hij denkt overigens niet dat er hierdoor ineens geen grootschalige mensenrechtenschendingen meer worden begaan. ,,Daar liggen hele andere oorzaken aan ten grondslag'', zegt Grünfeld. ,,Het begint met het gevoel van machtsverlies en onderdrukking, tot er uiteindelijke een terreurbewind ontstaat. Wil je dan toch komen tot een meer democratisch systeem, dan eist men vaak weer een soort immuniteit. Het is dus niet zo dat met de komst van het strafhof elke potentiële mensenrechtenschender - toch snel driekwart van de wereldleiders - zich nu twee of drie keer zal gaan bedenken.''

Lousco Grasman



Naar boven

 

 



Ravage
Archief
Overzicht 2003
Overzicht #3

..