Uit:
Ravage #3, 21 februari 2003
Internationaal
Strafhof
Papieren
tijger of sluitstuk?
Op
11 maart 2003 worden de eerste achttien rechters van het Internationaal
Strafhof in Den Haag beëdigd. Het hof heeft de mogelijkheid
individuen persoonlijk te vervolgen en te berechten voor de schending
van mensenrechten en het begaan van oorlogsmisdaden. Landen als
de Verenigde Staten, China en Israël doen echter niet mee.
"Our
hope is that, by punishing the guilty, the ICC will bring some comfort
to the surviving victims and to the communities that have been targeted.
More important, we hope it will deter future war criminals, and
bring nearer the day when no ruler, no state, no junta and no army
anywhere will be able to abuse human rights with impunity." Kofi
Annan
Anno
2003 zijn er jaarlijks nog altijd miljoenen mensen wereldwijd het
slachtoffer van grove mensenrechtenschendingen, terwijl de daders
en verantwoordelijken vrij rondlopen. Om een einde te maken aan
deze straffeloosheid, hebben Amnesty International en een duizendtal
andere NGO's, verenigd in de Coalition for the International Criminal
Court (CICC), vanaf begin jaren '90 gelobbyd bij de internationale
gemeenschap voor de oprichting van een internationaal gerechtshof.
De
ideeën voor zo'n strafhof dateren al van vlak na de Eerste
Wereldoorlog (Verdrag van Versailles) en vooral na de Tweede Wereldoorlog
toen werd overgegaan tot instelling van effectieve internationale
straftribunalen in Neurenberg en Tokio. Alle pogingen om tot een
permanent internationaal strafhof te komen strandden totnutoe in
de warboel van de internationale politiek.
Permanent
strafhof
Vooral
dankzij de recente ervaringen met de tribunalen voor voormalig Joegoslavië
en Rwanda zag men nu wel de noodzaak in om te komen tot duidelijke
codificatie van internationale misdaden en de oprichting van een
permanent internationaal strafhof, dat boven alle kritiek en twijfel
is verheven.
Op
17 juli 1998 was het dan eindelijk zover. Tijdens een diplomatieke
conferentie in Rome besloten de Verenigde Naties tot oprichting
van een Internationaal Strafhof dat gaat rechtspreken over de zwaarst
mogelijke internationale misdaden: genocide, misdaden tegen de menselijkheid,
oorlogsmisdaden, en uiteindelijk ook agressie.
Voorwaarde
is wel dat zo'n misdrijf is gepleegd op grondgebied van (of aan
boord van een schip of vliegtuig ingeschreven bij) een staat die
partij is. Of door een onderdaan uit een land dat het verdrag heeft
geratificeerd. Dus ook onderdanen van landen die geen partij zijn,
lopen het risico door het hof te worden vervolgd.
De
rechterlijke macht van het hof is echter complementair. Alleen als
een nationaal gerechtshof een persoon niet 'wil' of 'kan' berechten,
kan het strafhof in actie komen. Naast verdragspartijen en de openbare
aanklager zelf, kan ook de VN-veiligheidsraad zaken aandragen. In
dat geval kan dit ook personen betreffen uit landen die geen partij
zijn. Het hof kan gevangenisstraffen opleggen tot en met levenslang,
bezit vorderen en misdadigers manen tot betaling van een schadevergoeding
aan slachtoffers.
Statuut
van Rome
Na
vijf weken van onderhandeling over definities van misdrijven, strafmaten
en bevoegdheden van dit eerste permanente internationaal gerechtshof,
stemden in Rome 120 landen voor het 'Statuut van Rome'. Eenentwintig
landen onthielden zich, en zeven landen - waaronder Amerika, Israël
en China - stemden tegen. Op 1 juli 2002 - zestig dagen na de vereiste
zestigste ratificatie van het verdrag - is het Internationaal Strafhof
officieel van kracht gegaan.
Misdrijven
van voor die datum vallen (helaas) niet onder de jurisdictie van
het strafhof. Tenzij het hof vindt dat er sprake is van 'voortgezette'
misdrijven, bijvoorbeeld 'verdwijningen' door veiligheidsdiensten
die nooit zijn opgehelderd. Tot 2007, wanneer naar verwachting het
nieuwe gebouw en definitieve huisvesting van het Internationaal
Strafhof op het terrein van de voormalige Alexanderkazerne in Den
Haag gereed zal zijn, opereert het hof vanuit 'de Arc', een voormalig
KPN-gebouw aan de Maanweg in Den Haag.
Inmiddels
hebben 139 landen het statuut ondertekend, waarvan 89 landen - waaronder
Nederland - het verdrag hebben geratificeerd. Begin deze maand hebben
de verdragspartijen op het VN-hoofdkwartier in New York de eerste
achttien rechters gekozen. Deze worden op 11 april officieel beëdigd
in de Ridderzaal in Den Haag. Zodra ook de openbare aanklager en
griffier zijn aangesteld - men hoopt medio april dit jaar - kan
het Internationaal Strafhof van start gaan.
Het
hof wil geen uitspraken doen over welke zaken er sinds 1 juli vorig
jaar al bij haar zijn aangedragen. ,,Zolang er geen openbare aanklager
is aangesteld, zijn wij hiertoe niet bevoegd'', reageert persvoorlichter
Claudia Perdomo. ,,Maar we worden overspoeld met emails en brieven
van zowel individuen als organisaties uit de hele wereld - al zeker
meer dan tweehonderd. De openbare aanklager bekijkt wat binnen de
jurisdictie valt, en bepaald wat wel of geen zaak wordt.''
Dwarsliggers
Naast
gerechtigheid richting slachtoffers, moet het Strafhof vooral de
toekomstige Hitlers en Pinochets in deze wereld afschrikken. Anders
dan ad hoc oorlogstribunalen, zoals het Joegoslavië- en Rwanda-tribunaal
(beiden ingesteld bij resolutie door de VN-veiligheidsraad), is
het hof niet aan tijd en plaats gebonden. Idealiter - als het strafhof
uiteindelijk wereldwijde bevoegdheid krijgt - zullen mensenrechtenschenders
nergens meer veilig zijn omdat zij op ieder moment op verzoek van
deze rechtbank kunnen worden opgepakt en berecht.
De
realiteit is vooralsnog anders. Op dit moment hebben 'slechts' 89
landen het Statuut van Rome geratificeerd. Bovendien is het maar
de vraag of die landen ook daadwerkelijk zullen meewerken en iedere
verdachte aan het hof zullen overdragen. De rechterlijke macht van
het hof is aanvullend en heeft dus geen voorrang op de nationale
rechterlijke macht, zoals wel het geval is bij de oorlogstribunalen.
Als
een verdragspartij bijvoorbeeld een verdachte in een schijnproces
vrijspreekt, valt daar weinig aan te doen. Het hof kan dan nog wel
vragen om overlevering, maar de kans dat een land daartoe overgaat
is vrijwel ondenkbaar. Het enige dat het hof in dit soort situaties
nog rest, is de VN-veiligheidsraad vragen om een sanctie. Maar of
dat iets uithaalt... Kortom, het internationaal strafhof staat of
valt bij de medewerking van de betrokken partijen.
Hoewel
ook de VS en Israël het statuut op 31 december 2000 (de dag
van de deadline) alsnog ondertekenden, hebben zij, evenals een flink
aantal andere landen, laten weten het verdrag niet te zullen ratificeren.
China heeft zelfs niet eens de moeite genomen een handtekening te
zetten voor de oprichting van het strafhof. Dit land, dat bekend
staat om haar mensenrechtenschendingen, wil voor geen goud af van
het recht op interventie door de VN-veiligheidsraad - waar het zelf
permanent lid van is en over een vetorecht beschikt.
De
opkomende wereldmacht is faliekant tegen de automatische rechterlijke
macht van het hof, laat staan dat de openbare aanklager zelfstandige
bevoegdheid krijgt, en dus zonder toestemming van betrokken staten
een gerechtelijk onderzoek kan starten.
Israël
vindt het maar niets dat het hof geen terroristen kan berechten
(men kon het in Rome niet eens worden over de definitie). Het land
is bang dat het hof Israëlische militairen zal gaan vervolgen
voor deelname aan operaties tegen de Palestijnen, of kolonisten
in de bezette gebieden. Hoewel dit niet geheel is uitgesloten, zal
het zo'n vaart niet lopen. Er is nog altijd geen sprake van een
officiële Palestijnse staat, hetgeen een aanklacht bemoeilijkt.
Bovendien
heeft het hof vooralsnog geen automatische bevoegdheid in geval
van agressie, de misdaad die in dit geval waarschijnlijk het meest
voor de hand ligt. Daarvoor is het hof afhankelijk van de VN-veiligheidsraad.
Alleen als die bepaalt dat er sprake is van een daad van agressie,
mag het hof een gerechtelijk onderzoek beginnen. En aangezien Israëls
grote vriend de VS in de Veiligheidsraad een vetorecht heeft, lijkt
die kans nihil.
Sabotage
Sinds
het aantreden van George W. Bush doen de VS er alles aan om de bevoegdheden
van het Internationaal Strafhof te ondermijnen. Hoewel het hof pas
in actie kan komen indien nationale rechtbanken het laten afweten,
vrezen de VS voor afname van de eigen soevereiniteit. De VS zijn
bang dat Amerikaanse staatsburgers om 'politieke redenen' per definitie
zullen worden veroordeeld en eisen daarom de garantie van immuniteit
voor haar eigen burgers.
Net
als China en Rusland zien ook de VS de automatische rechterlijke
macht van het nieuwe hof (afgezien in geval van genocide) als bedreiging
voor de bevoegdheden van de VN-veiligheidsraad. In de ogen van de
VS - zoals we de laatste tijd duidelijk zien - hét orgaan
dat verantwoordelijk is voor de vrede en veiligheid in de wereld.
Het
idee dat Amerikaanse militairen, bijvoorbeeld straks in de oorlog
tegen Irak, ook nog rekening moeten gaan houden met de wetenschap
dat zij zich tegenover de internationale gemeenschap moeten kunnen
verantwoorden, zien de Amerikanen absoluut niet zitten. De internationale
samenwerking houdt op daar waar de bewegingsruimte van haar soldaten
verder wordt ingeperkt.
Om
te voorkomen dat Amerikaanse diplomaten en soldaten tóch
in Den Haag worden berecht, probeert Amerika het strafhof op alle
mogelijke manieren te saboteren. Op 6 mei 2002 nam de regering-Bush
de zogenaamde 'Invasion of The Hague Act' aan. Deze stelt Bush in
staat om eventueel gevangengenomen Amerikaanse onderdanen gewapenderhand
uit het strafhof te kunnen bevrijden.
Daarnaast
zijn de VS direct na 1 juli 2002 begonnen met het ronselen van bondgenoten
voor het sluiten van bilaterale akkoorden om geen Amerikanen aan
het strafhof uit te leveren. Landen die weigeren deze strijd tegen
het strafhof te steunen, bedreigt de wereldmacht met het intrekken
van militaire steun. De Amerikaanse pogingen tot structurele uitholling
van de bevoegdheden van het hof als belangrijk onderdeel van het
nieuwe internationaal rechtssysteem, heeft bij veel landen, mensenrechtenorganisaties
en burgers tot grote woede geleid.
..............................
Volksfront
Uit
angst voor een mogelijke invasie van het Amerikaanse leger, wordt
de Nederlandse kust bij Scheveningen preventief bewaakt door een
groep verontruste Nederlandse burgers, verenigd in het Volksfront
van Hogerhand.
"Als
onderdeel van een offensief tegen het Internationaal Strafhof, is
de invasiewet feitelijk een oorlogsverklaring - zowel aan het internationaal
recht, als aan Nederland, dat als gastland van het hof optreedt",
aldus een 'rekruut' op de website waar vrijwilligers zich kunnen
aanmelden voor de strandpatrouilles van het front.
"In
de media wordt over het algemeen wat lacherig gedaan over de aangekondigde
invasie. Wij nemen het echter bijzonder serieus - met name de impliciete
aanval op het internationale recht. Als letterlijk antwoord op het
absurde dreigement van de Amerikanen, mobiliseren wij daarom onze
eigen preventieve defensie."
Ten
behoeve van de omvangrijke 'ALL4-Justice-4ALL'-operatie, die plaatsvindt
in de week voorafgaande 11 maart, wanneer in Den Haag de eerste
rechters van het hof worden beëdigd, zijn de strandactiviteiten
van deze civiele defensiemacht sinds half januari tijdelijk opgeschort.
Vanaf
27 februari wordt begonnen aan de bouw van een kilometer lange verdedigingswal
tegenover het Kurhaus, bemand door dummysoldaten uit landen die
wél meedoen met het Internationaal Strafhof. Op 11 maart
tenslotte zullen Amerikaanse burgers, die in de VS actievoeren tegen
het anti-strafhof beleid, pal hiervoor een Amerikaans fort plaatsen.
....................
Hoop
Ondanks
het feit dat landen als Amerika, China, Rusland en de meeste Arabische
landen het hof niet erkennen, blijft Ruud Bosgraaf van Amnesty International
optimistisch over de potentie van het Internationaal Strafhof. ,,Het
belang kan alleen nog maar groter worden en hopelijk zal dat heel
langzaam ook gebeuren. Het feit alleen al dat er nu voor het eerst
zo'n hof op wereldniveau bestaat, biedt hoop voor de toekomst. Twintig
jaar terug zou niemand dit gedacht hebben'', aldus Bosgraaf.
Ook
de snelheid waarmee dit is gegaan, stemt hem hoopvol: ,,Al gaat
het je natuurlijk nooit snel genoeg als mensenrechten je aan het
hart gaan. Maar tien jaar - vanaf de start van de lobby in 1992-1993
tot het nu bijna operatief zijn van het hof - is best vlot'', zo
meent Bosgraaf.
Op
de vraag of het hof ook echt effectief zal zijn in de strijd tegen
de straffeloosheid en mensenrechtenschendingen durft hij nog geen
uitspraken te doen. ,,Dat moet nu blijken, als de gekozen rechters
de eerste zaken gaan behandelen. In elk geval zal een aantal mensenrechtenschenders
voor de rechter verschijnen.''
Preventie
Juist
het feit dat de VS zoveel moeite doen om het strafhof te dwarsbomen,
stemt Fred Grünfeld positief. ,,Als de VS zo bevreesd zijn
dat ze zelfs een speciale ambassadeur hebben aangesteld die de hele
wereld afreist en dag en nacht bezig is om met allerlei landen bilaterale
verdragen te sluiten, dan moet het hof toch wel iets voorstellen'',
meent de bijzonder hoogleraar oorzaken van mensenrechtenschendingen
aan de Universiteit van Maastricht.
Grünfeld
stroomt verder nog niet echt over van enthousiasme over het beoogde
effect van dit nieuwe hof. ,,Je hoopt uiteraard dat er vanuit de
vrees die er bij een flink aantal landen voor het strafhof bestaat,
wel een preventieve werking zal uitgaan. Het grote voordeel van
het hof is dat het in elk geval de bewegingsruimte van grote misdaders,
beulen en dergelijke beperkt.''
Hij
denkt overigens niet dat er hierdoor ineens geen grootschalige mensenrechtenschendingen
meer worden begaan. ,,Daar liggen hele andere oorzaken aan ten grondslag'',
zegt Grünfeld. ,,Het begint met het gevoel van machtsverlies
en onderdrukking, tot er uiteindelijke een terreurbewind ontstaat.
Wil je dan toch komen tot een meer democratisch systeem, dan eist
men vaak weer een soort immuniteit. Het is dus niet zo dat met de
komst van het strafhof elke potentiële mensenrechtenschender
- toch snel driekwart van de wereldleiders - zich nu twee of drie
keer zal gaan bedenken.''
Lousco
Grasman
Naar
boven |