Uit: Ravage #1 van 10 januari 2003

Misdaad en democratie

De Amerikaanse regisseur Martin Scorsese maakt graag films over personages die leven op de rand van de afgrond. Zijn gewelddadige epos 'Gangs of New York', over het ontstaan van New York in het midden van de negentiende eeuw, is hierop geen uitzondering.

Gangs of New York speelt zich af in de Lower East Side van Manhattan, in de wijk Five Points waar Ierse immigranten hun plaatsje onder de zon bevechten. De film laat zien dat het moderne Amerika is ontstaan in de straten waar immigrantengroepen elkaar in een bloedige Darwiniaanse strijd bestreden. Het is een bijna revisionistische geschiedenisles die de link toont tussen de geboorte van de Amerikaanse democratie en de Amerikaanse misdaad. Thema's als racisme, massa-immigratie en politieke corruptie komen uitvoerig aan bod en zijn pijnlijk actueel.

Ook laat de film zien hoe de eerste dienstplicht - die de rijken voor 300 dollar wisten af te kopen - en vijandigheid van grote groepen in het noorden tegenover de Amerikaanse Burgeroorlog en president Lincoln culmineerden in de vier dagen durende dienstplichtrellen van 1863, die een belangrijk deel van New York verwoestten. Deze grootse rellen ooit in de VS zijn nog steeds een onderbelicht deel van de Amerikaanse geschiedenis.

Al sinds de jaren zeventig wilde Scorsese van Herbert Asbury's anekdotische kroniek Gangs of New York (1928) een film maken. Dat lukte dus niet, intussen maakte hij meesterwerken als Taxi Driver en Raging Bull. Nu de film er eindelijk is kan de kijker in een houdgreep genomen worden door het onvergetelijke middelpunt van de film, de duivelse bendeleider Bill the Butcher geniaal gestalte gegeven door de Britse acteur Daniel Day-Lewis. Leonardo DiCaprio speelt Amsterdam Vallon een jonge knaap, zowel medestander als tegenstander van the Butcher, de slager doodde namelijk zijn vader. Cameron Diaz als lichtekooi Jenny voltooit de driehoeksverhouding.

Het drama tussen die drie wordt overweldigd door het historische drama en de duistere toon. De films van Scorsese over de Italiaanse maffia (GoodFellas, Casino) tonen dat hij van het geboefte hield, maar het geboefte in Gangs kan op minder clementie rekenen en dat maakt de film gitzwart.

Samen met decorontwerper Dante Ferretti en cameraman Michael Ballhaus heeft Scorsese in de studio's van Cinecitté in Rome een verbijsterend levensecht ecosysteem van armoede, politieke corruptie en geweld gecreëerd. Dat brengt Scorsese's Casino (1995) in herinnering, hier zijn het de gangsters, corrupte politici en vakbonden die in de jaren zeventig, tachtig van de vorige eeuw het gokparadijs Las Vegas baarden. Het geniale eerste uur van die film is hypnotiserend documentair en compact. Gangs of New York heeft niet die geniale compactheid, waarschijnlijk door het soms hortende ritme van de film en omdat belangrijke bijrollen niet maximaal uitgediept zijn. Ondanks de lengte van 148 minuten doet de film verlangen naar de director's cut op dvd, er moet heel wat boeiend materiaal in de montage gesneuveld zijn.

Toch is Gang of New York een majestueus en obsederend historisch en politiek epos die thuishoort in het gezelschap van Visconti's The Leopard (1963), Bertolucci's 1900 (1976) en Leone's Once Upon a Time in America (1984). Allemaal verschroeiende meesterwerken over liefde en wraak en over de historische krachten die het huidige kapitalisme gevormd hebben.

Ulrik van Tongeren

................

Aboriginals in Rotterdam

Vanaf 22 januari tot 2 februari vindt de 32e editie van het International Film Festival Rotterdam plaats. Het festival is veel meer dan 12 dagen lang ondergedompeld worden in een immense hoeveelheid films. Behalve als een ontmoetingsplaats voor filmliefhebbers fungeert het ook als link tussen filmmakers en filmfinanciers. Dat gebeurt op de CineMart, een soort filmmarkt waar filmmakers hun projecten kunnen pitchen.

Met de opdrogende financiering wordt het steeds moeilijker om geld bijeen te schrappen voor filmers. Ook het Filmfestival Rotterdam speelt met zijn Hubert Bals fonds een belangrijke rol bij de financiering van films van vooral filmers uit de Derde Wereld. Maar liefst 25 door dit fonds ondersteunde films worden vertoond. In deze reactionaire tijden is het sowieso moeilijk om niet commerciële films te maken, het is alsof de cultuursector allergisch is geworden voor alles wat riekt naar experimenteel en politiek.

Toch is het festivalprogramma ook dit jaar weer een staalkaart van aanstormend talent en een bevestiging van gevestigde waarden. Van de drie Filmmakers in Focus is Jean Claude Brisseau een gevestigde waarde, toch is hij met zijn taboe doorbrekende films buiten Frankrijk obscuur. Daarentegen is de Canadese filmmaker Guy Maddin eerder de jonge hond die speels oude filmvormen gebruikt om avant-gardistisch tekeer te gaan. Zijn nieuwste, een Dracula verfilming in de vorm van een balletadaptie, is rauw, expressionistisch en riekt naar de nieuwe kleren van de keizer. Zijn korte film The Heart of the World is wel meesterlijk.

De Indiase cineast Girish Kasaravalli probeert een oeuvre (slechts 9 films) bijeen te filmen in een land waar zijn maatschappijkritische films het moeilijk hebben.

Misschien wel het meest intrigerende onderdeel van het festival is het Tracking Tomorrow programma over de Aboriginals, de oorspronkelijke bewoners van Australië. Gevestigde regisseurs als Philip Noyce (Rabbit Proof Fence) en Rolf de Heer (Tracker) en de inheemse Australiërs zelf maakten films over deze vergeten en onderdrukte bevolkingsgroep. Beneath Clouds, het speelfilmdebuut van Ivan Sen, is een fraaie debuutfilm over twee Aboriginal tieners.

Het is goed om te zien dat oude bekenden terugkeren op het festival. Zoals Paul Schrader die met zijn Auto Focus een bijna meesterwerk over een aan lager wal geraakte acteur maakte. En ook de zestiger Lary Clark met zijn Ken Park, een shockerende en grappige film over tieners is er weer.

Peter Mullan de Schotse acteur toont met zijn tweede film The Magdalene Sisters het waargebeurde verhaal van jonge vrouwen die in de jaren zestig gevangen zaten in het 'Sisters of Mercy Klooster' in Ierland. Een effectieve politieke aanval op het schijnheilige katholicisme en het Vaticaan.

Een frustrerend aspect van het festival zijn de films die je mist, en die ook niet aangekocht worden. Verleden jaar was er de film Japon van Carlos Reygadas, die intussen via het internationale festivalcircuit een legendarische status heeft gekregen. Volgens de Filmkrant werd de film niet aangekocht omdat de filmtheaters op voorhand weigeren de film te draaien. Dan toch maar naar Rotterdam gaan om niets te missen, of naar Maastricht (30 januari t/m 2 februari) en Groningen (1 februari) waar selecties van het festival worden vertoond. (UvT)