Uit:
Ravage #16 van 19 december 2003
Is
IQ maakbaar?
Mogen
we uw schedelomvang meten? Hoeveel geeft u uit aan boodschappen
per week? Je zou niet verwachten dat mensen deze vragen beantwoorden
om vast te kunnen stellen of er een relatie is tussen hun intelligentie
en bezoek aan een festival over technologie. Communicatieguerrilla
in het hart van de wetenschapspropaganda.
Het
Technogie Festival Homo Sapiens 2.0 in het techniek museum NEMO
in Amsterdam was georganiseerd door het Haagse Rathenau Instituut.
Het festival van begin november stond in het teken van de 'maakbare
mens'. Volgens werkplaats Linkse Analyse Biopolitiek (LAB) uit Wageningen
was het programma echter niet kritisch genoeg over de eugenetische
tendensen in de maatschappij.
Men
besloot dan ook zelf een bijdrage aan het festival te leveren. Gehuld
in een witte doktersjas en met meetlint in de kleur blauw van het
festival werden de schedels van bezoekers gemeten om zo hun IQ te
bepalen. Na deelname aan de gratis test kreeg het 'onderzoeksobject'
een festivalblauw pamflet uitgereikt waarin LAB haar kritiek uiteenzette.
Taboe
Volgens
de actievoerders was het festivalprogramma teveel gefocust op technologie
en ontbrak er een aantal aspecten in de discussie over 'de maakbare
mens'. Met de 'schedelmetingen' werd verwezen naar de eugenetische
geschiedenis van de 'maakbare mens' die tegenwoordig in het concept
IQ en aangeboren intelligentie een populaire hedendaagse variant
heeft gekregen.
In
de Verenigde Staten en Spanje is bijvoorbeeld sinds begin deze eeuw
een goedlopende IQ-test voor ongeboren kinderen op de markt. Onzin,
want er zijn geen 'intelligentie-genen'. Zo'n test versterkt het
geloof in de biologische basis van een complex begrip als intelligentie.
Scholing, onderwijs en stimulerende opvoeding lijken steeds minder
belangrijk.
Het
concept van meetbare en vergelijkbare intelligentie, het zogenaamde
IQ, werkt ook racisme in de hand. De emeritus hoogleraar ontwikkelingspsychologie
Dolph Kohnstamm beweerde drie jaar geleden dat intelligentie en
'werklust' ongelijk verdeeld zijn over etnische bevolkingsgroepen.
Het onderwijs zou daarom moeten worden aangepast. In de Volkskrant
beweerde Kohnstamm zelfs dat presteren in de genen van de westerse
mens zit. De emeritus hoogleraar was er trots op dat hij 'een taboe'
doorbrak.
Oktober
dit jaar beweerde de Deense professor psychologie Helmuth Nyborg
dat intelligentie erfelijk is en dat het tijd wordt dat de voortplanting
van de 15 procent minst intelligenten verhinderd wordt. Dit om 'de
komende generaties te verbeteren en degeneratie in de bevolking
te voorkomen'. Ook hij was er trots op een taboe te hebben doorbroken.
Getal
Het
concept van meetbare en vergelijkbare intelligentie als legitimatie
van raciale, seksuele of sociale verschillen kent echter al een
lange geschiedenis. In de achttiende en negentiende eeuw kreeg het
een belangrijke rol in het in stand houden van de maatschappelijke
posities van rijke blanken ten opzichte van mensen met een andere
huidskleur.
Wetenschappers
hebben zich veelvuldig bezig gehouden met het meten van intelligentie
en het bewijzen dat 'blanken' intelligenter dan 'zwarten', mannen
intelligenter dan vrouwen en rijken intelligenter dan armen zijn.
Deze
ontwikkeling begon met het meten van de schedelinhoud met loodhagel
door Samuel George Morton en is nu gemoderniseerd tot het afnemen
van IQ tests, het maken van MRI scans van hersenen en het correleren
van deze gegevens aan een bepaalde genetische samenstelling. Hieruit
moet het liefst een hapklaar getal tevoorschijn komen dat te vergelijken
en te rangschikken is met andere getallen: het getal waarin IQ wordt
uitgedrukt.
Volgens
LAB is een complex sociaal en maatschappelijk begrip als intelligentie
echter niet in een getal te vangen, niet te lokaliseren op een specifieke
plek in het lichaam en zeker niet te identificeren als een gen op
het DNA.
Politieke
keuzes
Het
Technologie Festival Homo sapiens 2.0 ging over 'de maakbare mens'.
Maakbaarheid wordt helaas te veel gezocht in de biologische samenstelling
van de mens. Met haar actie wilde LAB de bezoekers er op wijzen
dat er een andere vorm van maakbaarheid is.
'Het
bewerkstelligen van veranderingen door het veranderen van de maatschappij
waarin we leven. Het in stand houden van sociale instituties, het
bevorderen van samenwerking tussen mensen, het organiseren van zorg
en inkomen voor elkaar zijn allemaal dingen die we zelf kunnen doen,
die maakbaar zijn', zo stelde LAB in een op de expo uitgedeeld pamflet.
LAB
gaf aan dat de politieke keuzes van Balkenende het leven voor veel
mensen moeilijker, minder maakbaar, maakt. De broodnodige zorg voor
ouderen en gehandicapten wordt stelselmatig afgebroken. Vervoer
voor ouderen wordt straks minder vergoed, fysiotherapie gaat uit
het ziekenfonds, het eigen risico en de premie wordt verhoogd en
gehandicapten moeten voor hulp eerst maar hun vrienden lief aankijken
alvorens de overheid wenst bij te springen.
Er
is ondertussen wel geld voor dure technologie zoals genetische testen,
waarmee mensen 'hun eigen verantwoordelijkheid kunnen nemen' voor
hun nageslacht.
Het
Rathenau Instituut geeft voor deze discussie over de sociaal politieke
context weinig ruimte. Hapklare brokken infotainment moeten de bezoeker
vermaken. Betrokkenheid van bezoekers lijkt gemeden te worden, evenals
bezoekers het gevoel geven op een sociaal en maatschappelijk verantwoorde
manier iets aan hun situatie te kunnen veranderen.
Jeroen
Breekveldt
www.biopolitiek.nl
Naar
boven
|