Uit: Ravage #16 van 19 december 2003

Is IQ maakbaar?

Mogen we uw schedelomvang meten? Hoeveel geeft u uit aan boodschappen per week? Je zou niet verwachten dat mensen deze vragen beantwoorden om vast te kunnen stellen of er een relatie is tussen hun intelligentie en bezoek aan een festival over technologie. Communicatieguerrilla in het hart van de wetenschapspropaganda.

Het Technogie Festival Homo Sapiens 2.0 in het techniek museum NEMO in Amsterdam was georganiseerd door het Haagse Rathenau Instituut. Het festival van begin november stond in het teken van de 'maakbare mens'. Volgens werkplaats Linkse Analyse Biopolitiek (LAB) uit Wageningen was het programma echter niet kritisch genoeg over de eugenetische tendensen in de maatschappij.

Men besloot dan ook zelf een bijdrage aan het festival te leveren. Gehuld in een witte doktersjas en met meetlint in de kleur blauw van het festival werden de schedels van bezoekers gemeten om zo hun IQ te bepalen. Na deelname aan de gratis test kreeg het 'onderzoeksobject' een festivalblauw pamflet uitgereikt waarin LAB haar kritiek uiteenzette.

Taboe

Volgens de actievoerders was het festivalprogramma teveel gefocust op technologie en ontbrak er een aantal aspecten in de discussie over 'de maakbare mens'. Met de 'schedelmetingen' werd verwezen naar de eugenetische geschiedenis van de 'maakbare mens' die tegenwoordig in het concept IQ en aangeboren intelligentie een populaire hedendaagse variant heeft gekregen.

In de Verenigde Staten en Spanje is bijvoorbeeld sinds begin deze eeuw een goedlopende IQ-test voor ongeboren kinderen op de markt. Onzin, want er zijn geen 'intelligentie-genen'. Zo'n test versterkt het geloof in de biologische basis van een complex begrip als intelligentie. Scholing, onderwijs en stimulerende opvoeding lijken steeds minder belangrijk.

Het concept van meetbare en vergelijkbare intelligentie, het zogenaamde IQ, werkt ook racisme in de hand. De emeritus hoogleraar ontwikkelingspsychologie Dolph Kohnstamm beweerde drie jaar geleden dat intelligentie en 'werklust' ongelijk verdeeld zijn over etnische bevolkingsgroepen. Het onderwijs zou daarom moeten worden aangepast. In de Volkskrant beweerde Kohnstamm zelfs dat presteren in de genen van de westerse mens zit. De emeritus hoogleraar was er trots op dat hij 'een taboe' doorbrak.

Oktober dit jaar beweerde de Deense professor psychologie Helmuth Nyborg dat intelligentie erfelijk is en dat het tijd wordt dat de voortplanting van de 15 procent minst intelligenten verhinderd wordt. Dit om 'de komende generaties te verbeteren en degeneratie in de bevolking te voorkomen'. Ook hij was er trots op een taboe te hebben doorbroken.

Getal

Het concept van meetbare en vergelijkbare intelligentie als legitimatie van raciale, seksuele of sociale verschillen kent echter al een lange geschiedenis. In de achttiende en negentiende eeuw kreeg het een belangrijke rol in het in stand houden van de maatschappelijke posities van rijke blanken ten opzichte van mensen met een andere huidskleur.

Wetenschappers hebben zich veelvuldig bezig gehouden met het meten van intelligentie en het bewijzen dat 'blanken' intelligenter dan 'zwarten', mannen intelligenter dan vrouwen en rijken intelligenter dan armen zijn.

Deze ontwikkeling begon met het meten van de schedelinhoud met loodhagel door Samuel George Morton en is nu gemoderniseerd tot het afnemen van IQ tests, het maken van MRI scans van hersenen en het correleren van deze gegevens aan een bepaalde genetische samenstelling. Hieruit moet het liefst een hapklaar getal tevoorschijn komen dat te vergelijken en te rangschikken is met andere getallen: het getal waarin IQ wordt uitgedrukt.

Volgens LAB is een complex sociaal en maatschappelijk begrip als intelligentie echter niet in een getal te vangen, niet te lokaliseren op een specifieke plek in het lichaam en zeker niet te identificeren als een gen op het DNA.

Politieke keuzes

Het Technologie Festival Homo sapiens 2.0 ging over 'de maakbare mens'. Maakbaarheid wordt helaas te veel gezocht in de biologische samenstelling van de mens. Met haar actie wilde LAB de bezoekers er op wijzen dat er een andere vorm van maakbaarheid is.

'Het bewerkstelligen van veranderingen door het veranderen van de maatschappij waarin we leven. Het in stand houden van sociale instituties, het bevorderen van samenwerking tussen mensen, het organiseren van zorg en inkomen voor elkaar zijn allemaal dingen die we zelf kunnen doen, die maakbaar zijn', zo stelde LAB in een op de expo uitgedeeld pamflet.

LAB gaf aan dat de politieke keuzes van Balkenende het leven voor veel mensen moeilijker, minder maakbaar, maakt. De broodnodige zorg voor ouderen en gehandicapten wordt stelselmatig afgebroken. Vervoer voor ouderen wordt straks minder vergoed, fysiotherapie gaat uit het ziekenfonds, het eigen risico en de premie wordt verhoogd en gehandicapten moeten voor hulp eerst maar hun vrienden lief aankijken alvorens de overheid wenst bij te springen.

Er is ondertussen wel geld voor dure technologie zoals genetische testen, waarmee mensen 'hun eigen verantwoordelijkheid kunnen nemen' voor hun nageslacht.

Het Rathenau Instituut geeft voor deze discussie over de sociaal politieke context weinig ruimte. Hapklare brokken infotainment moeten de bezoeker vermaken. Betrokkenheid van bezoekers lijkt gemeden te worden, evenals bezoekers het gevoel geven op een sociaal en maatschappelijk verantwoorde manier iets aan hun situatie te kunnen veranderen.

Jeroen Breekveldt

www.biopolitiek.nl




Naar boven

 

 






Ravage
Archief
Overzicht 2003
Overzicht #16

..