Uit: Ravage #15 van 21 november 2003

Superzaad of fiasco?

Het areaal landbouwgrond waarop genetisch gemanipuleerde gewassen wordt verbouwd neemt wereldwijd toe. De voorstanders spreken van superzaad. De boeren in de landen waar deze transgene gewassen verbouwd worden, vertellen een heel ander verhaal.

Stel je voor, een veel milieuvriendelijkere landbouw die ook nog eens grotere oogsten oplevert. We kunnen we de honger in de wereld oplossen en inspelen op een groeiende wereldbevolking. Bovendien neemt de welvaart in landen als China toe waardoor meer mensen meer vlees gaan eten en moeten we rekening houden met een krimpend areaal landbouwgrond.

Dit was en is nog steeds de kern van het verhaal van agrochemische bedrijven als Syngenta en Monsanto, het bedrijf dat het woord Imagine in haar logo voert. Met dit toekomstverhaal willen ze genetisch gemanipuleerde gewassen geaccepteerd en geïntroduceerd krijgen.

Manipulatie

In de loop der tijd hebben de voorstanders van gentechvoeding er enkele argumenten aan toegevoegd: Door onze toegenomen kennis van de structuur van planten kunnen we voedzamere gewassen maken, of planten die minder water nodig hebben of zout-resistent zijn, et cetera. De 'genetische revolutie' in de plantenveredeling belooft ons kortom een gouden toekomst.

Sinds de introductie van genetisch gemanipuleerde of transgene gewassen is het areaal flink gegroeid: van 1 miljoen hectare in 1996 naar ongeveer 60 miljoen hectare in 2003. Het betreft met name de gewassen soja, maïs, katoen en koolzaad. Hierbij gaat het in wezen om twee soorten manipulatie: herbicide-resistentie en insectresistentie. De laatste worden ook wel Bt-gewassen genoemd.

Herbicide-resistentie is veruit de meest toegepaste vorm. Ongeveer 75 procent van alle transgene gewassen is herbicide resistent. Dat wil zeggen dat de plant bespoten kan worden met herbicides zonder zelf het loodje te leggen.

Van alle gemanipuleerde gewassen wordt 95 procent in slechts drie landen geteeld: de VS, Canada en Argentinië. Maar de Bt-katoen tref je ook in China, India, Australië en nog wat landen aan.

Superzaden

Volgens Monsanto en de ISAAA, een lobbygroep van gentechbedrijven, zijn alle boeren zeer gelukkig met de nieuwe 'superzaden'. Andere rapportages uit de diverse landen geven echter een heel ander beeld.

In India werden de Bt-katoenzaden aangekondigd als 'superzaden die een veel hogere opbrengst gaan geven'. De hype die hierdoor ontstond leidde tot groot enthousiasme om de transgene katoen te gaan telen. Het enthousiasme sloeg om in woede toen op veel plaatsen de gentechkatoen een complete mislukking bleek. De Bt-katoen blijkt niet erg resistent tegen het plaaginsect. Ondanks dit fiasco heeft de overheid de teelt ervan niet verboden, niemand ter verantwoording geroepen en de boeren niet schadeloos gesteld. Wel is er een onderzoek gestart.

In Canada is herbicide resistent koolzaad inmiddels een lastig te bestrijden onkruid geworden. Dit komt met name omdat veel zaden na de oogst in het veld achterblijven en de volgende jaren opnieuw opkomen in een veld waar dan een ander gewas wordt geteeld. Boeren moeten nu teruggrijpen op oudere, giftiger middelen om deze opslagplanten te bestrijden. Het is in Canada inmiddels onmogelijk geworden om biologisch koolzaad te telen.

In Mexico wees nieuw onderzoek dit jaar uit dat de besmetting van inheemse maïssoorten door gemanipuleerd gewas nog ernstiger is dan aanvankelijk werd gedacht. In veel regio's wordt DNA in de maïs aangetroffen dat afkomstig is van verschillende gentech-maïssoorten. Zelfs de in 1999 wereldwijd verboden Starlinkmaïs is daarbij aangetroffen.

Mexico wordt sinds de toetreding tot NAFTA overspoeld met goedkope maïs uit de VS. Officieel kent het land een verbod op de teelt van gemanipuleerde maïs, maar de enorme toestroom van maïs uit de VS ondermijnt dit verbod.

Kaalslag

,,Ach'', zeggen de voorstanders, ,,als de transgene gewassen zo slecht zijn, zullen boeren ze al snel niet meer gebruiken. Aangezien het areaal nog steeds groeit zal het wel meevallen.'' Dat lijkt een plausibel argument, maar klopt het ook?

Neem Argentinië, een van de drie landen waar sinds 1996 massaal transgene gewassen, met name soja, wordt geteeld. De sojateelt is er explosief gegroeid van 50.000 hectare in 1975 tot 13 miljoen hectare in 2003. Dit komt met name doordat de overheid soja gebruikt als middel om deviezen te krijgen voor het aflossen van de staatsschuld. Deze keuze ging ten koste van de teelt van erwten, linzen en zelfs de melkproductie, producten die Argentinië nu moet importeren.

Dit proces ging gepaard met een kaalslag onder de kleine en middelgrote boeren ten gunste van de grote landeigenaren, omdat de introductie van de transgene soja voor hen gunstig was. Monsanto rekende een lage prijs voor het bestrijdingsmiddel dat bij de gemanipuleerde soja hoort en vroeg bovendien geen 'technologiepremie' voor de zaden, een premie die Noord-Amerikaanse boeren wel betalen. De teelt van transgene soja is en wordt op agressieve wijze uitgebreid ten koste van onder meer grote delen van het regenwoud.

Daarbij is het herbicidegebruik de afgelopen zes jaar verdubbeld. Vaak wordt het gif vanuit sproeivliegtuigen toegediend waarbij aangrenzende gewassen van kleine boeren worden vernietigd, het vee en de mensen vergiftigd en de watervoorzieningen ernstig vervuild.

Door de economische crisis is de armoede in Argentinië ernstig toegenomen. De armen krijgen in de gaarkeukens nu een eenzijdig sojadieet wat leidt tot allerlei gezondheidsproblemen. Dit alles in een land dat tot 1990 meer dan zelfvoorzienend was en een divers voedselpakket kende. Gezien het belang van soja voor de schatkist van Argentinië zal de teelt nog verder worden uitgebreid, ondanks alle negatieve gevolgen.

Industrieel model

In Colombia groeit het areaal transgene gewassen omdat de minister van Landbouw, een ex-directeur van Syngenta, de teelt van gentechplanten tot prioriteit verheven heeft. Niet omdat boeren hiervoor kiezen. Bt-katoen wordt verbouwd in gebieden die onder controle staan van paramilitaire groepen. President Uribe behoort tot de kleine elite van grootgrondbezitters die hun landbezit de afgelopen jaren hebben zien toenemen tot 40 procent van alle landbouwgrond. Op die gronden zal naar alle waarschijnlijkheid een toename van gentechgewassen te zien zijn.

Een andere reden voor de groei van het areaal gentechgewassen komt voort uit het feit dat onderzoek in de plantenveredeling meer en meer gericht is op het maken van gemanipuleerde planten. Dit geldt voor westerse landen maar evenzeer voor de internationale instituten in ontwikkelingslanden die vallen onder CGIAR, een internationaal agrarisch onderzoeksprogramma.

Daarbij past gentech precies in het industriële landbouwmodel dat de hele wereld wordt opgedrongen door de VS en de EU, instituten als IMF en Wereldbank en uiteraard bedrijven als Monsanto maar ook Cargill, Unilever en Nestlé. Hier gaat het niet om het bereiken van voedselzekerheid en soevereiniteit maar om het verkrijgen van de volledige controle over de gehele voedselketen.

Voedselzekerheid

De WTO onderhandelingen in Cancún zijn weliswaar mislukt maar de wens van de G-21, die voor de mislukking zorgden, is om toegang tot de markten van VS en EU te krijgen voor de producten van hun landbouwelites. Dat zal de kleine boeren in die landen niet helpen. Kleine boeren hebben baat bij een fundamenteel ander landbouwbeleid: een beleid dat voedselzekerheid en voedselsoevereiniteit centraal stelt in plaats van productie voor de export.

Onderzoek laat zien dat met name in het Zuiden de productie per hectare bij kleine boeren veel hoger ligt dan bij grootschalige (monocultuur)landbouw. De productiviteit van kleine boeren kan per hectare twee tot vijf maal hoger zijn. Of daarbij behoefte is aan gentechgewassen is zeer de vraag. Toch worden deze kleine boeren op diverse manieren de transgene richting opgeduwd, onder meer door onderzoeksprogramma's die door westerse ministeries worden gefinancierd.

Zo financiert het Nederlandse ministerie van Ontwikkelingssamenwerking gentechonderzoek in projecten in India en nog enkele landen. De VS financiert de oprichting van gentechonderzoeksinstituten in met name Afrika. Door bilaterale onderhandelingen lukt het hen landen als Uganda, Kenya en Nigeria enthousiast te krijgen voor gentech.

Bovendien wordt in Afrika aan de hulp ter bestrijding van Aids de voorwaarde gesteld dat men transgene voedselhulp accepteert. Op die manier wordt gepoogd een herhaling te voorkomen van de weigering van Zambia gemanipuleerde maïs toe te laten. Dit was immers een ernstige blamage was voor de gentechlobby en de VS.

Ontslagen

Ondanks alle steun die de gentechbedrijven op diverse manieren ontvangen is de strijd nog steeds niet beslist. De anti-gentechcampagne in Europa heeft wereldwijd navolging gekregen.

Monsanto blijft hard pushen om na de gemanipuleerde soja ook herbicide resistente tarwe op de markt te krijgen, maar ontmoet hevig verzet. Het bedrijf kondigde onlangs nieuwe ontslagen aan en liet weten een deel van de onderzoeksactiviteiten in Europa te stoppen.

Ook wil Monsanto stoppen met onderzoek naar pharmagewassen. Hierbij gaat het om de productie van medische stoffen in planten zoals groeihormonen en anti-conceptiemiddelen. In de VS zijn reeds honderden veldproeven met dit soort gewassen in het open veld uitgevoerd, wat gezien de risico's van uitkruising en andere manieren van verspreiding bijzonder onverantwoord is.

In de Europese Unie worden nog nauwelijks transgene gewassen geteeld. Alleen in Spanje werd dit jaar Bt-maïs verbouwd op 50.000 hectare overheidsgrond. Spanje, Engeland en Nederland zouden het liefst snel meer gentechplanten toelaten maar landen als Italië, Frankrijk en Oostenrijk zijn gelukkig veel voorzichtiger.

Hoewel er in Nederland gentechmaïs mag worden geteeld, gebeurt dat nog steeds niet door de afwijzende houding van de zuivelindustrie die geen melk van koeien afneemt die gevoed worden met gemanipuleerde maïs. Aardappelbedrijf Avebe doet wel veldproeven met hun gemanipuleerde zetmeelpieper, welke is bestemd voor industrieel gebruik. In Wageningen wordt onderzoek verricht naar een gentech aardappel die resistent moet worden tegen de gevreesde phytophtora schimmel.

Wytze de Lange

Medewerker gentechnologie XminY Solidariteitsfonds

 

Monsanto trekt zich terug uit Europa

Het Amerikaanse agrochemieconcern Monsanto stopt met zijn omstreden graanactiviteiten in Europa. Het besluit van de pionier op het gebied van genetisch gemanipuleerde gewassen, onder meer met proefvelden in Europa, maakt onderdeel uit een van een grote reorganisatie.

De Europese weigering om gentechgewassen toe te laten heeft er niets mee te maken, aldus Monsanto in een verklaring. Monsanto gaat een koper zoeken voor de activiteiten. Het gaat om een hoofdkantoor in het Britse Cambridge en kwekerijen in Frankrijk, Duitsland en Tsjechië.

Volgens Monsanto hebben de kwekerijen de hooggespannen verwachtingen niet kunnen waarmaken. Dat is voor een belangrijk deel het gevolg van de grote weerstand onder de Europese bevolking tegen genetische aanpassing van gewassen. Actiegroeperingen hebben de afgelopen jaren diverse keren proefvelden van het concern vernietigd.

In de Verenigde Staten en Latijns-Amerika daarentegen is er veel vraag naar de ontwikkelde graangewassen en sojabonen van Monsanto. Vooral Latijns-Amerika is een groeimarkt, zo bleek uit de onlangs gepubliceerde kwartaalcijfers.

Toch heeft Monsanto in het laatste kwartaal van zijn eind augustus afgesloten boekjaar een groot verlies geleden van 188 miljoen dollar in verband met de betaling van een boete van 390 miljoen dollar. Deze boete vloeide voort uit een schikking met de Amerikaanse autoriteiten over vermeende vervuiling bij een vestiging in Anniston, Alabama. Om kosten te besparen wil Monsanto in het nieuwe boekjaar 7 tot 9 procent van de huidige 13.200 banen schrappen. De directie treft daarvoor een voorziening van 155 miljoen dollar.

 

 




Naar boven

 

 






Ravage
Archief
Overzicht 2003
Overzicht #15

..