Uit: Ravage #15 van 21 november 2003

Sarcasme als wapen

Literaire critici beschouwen Herman Brusselmans vooral als een mediagenieke clown. Dat hij in zijn hele oeuvre een prikkelende maatschappijvisie ontvouwt, lijkt velen te ontgaan.

Het dit najaar verschenen boek 'De Droogte' is de zoveelste roman van één van de markantste schrijvers uit de lage landen: Herman Brusselmans (46). Er zagen de afgelopen twintig jaar zoveel boeken van hem het daglicht, bijna allemaal bestsellers, dat het bijna routinewerk begint te lijken.

Waarschijnlijk maakt deze opvallende productie, in combinatie met zijn vele optredens in de media waarin hij de cynische, seksistische nar speelt, dat de literaire wereld bij de naam Brusselmans eerder aan een karikatuur denkt dan aan zijn boeken.

Volgens Brusselmans horen zaken als oorlog en honger onderhand al geruime tijd in het museum thuis. Een mensheid die dit na eeuwen van zogenaamde beschaving nog niet heeft kunnen bewerkstelligen, daar heeft hij geen enkel vertrouwen in. Dit mensbeeld loopt als een zwarte draad door zijn hele oeuvre.

Zo ontmoeten we in De Droogte de ik-persoon Fazio, op de dag dat hij van zijn vrouw scheidt en, bijna zonder bezittingen, weer bij zijn moeder gaat inwonen. Het grootste ideaal waar we Fazio op kunnen betrappen is Toyota's verkopen. Maar zelfs dit ideaal blijkt voor hem maar weinig waard.

Traditie

Als schrijver staat Herman Brusselmans duidelijk in de - vanwege de vroegere almacht van de katholieke kerk - kleine, maar rijke traditie van de vrijzinnige Vlaamse literatuur. Zo doen de experimenten die Brusselmans uithaalt met zijn romans - zoals het schrijven over het schrijven, maar ook zijn nihilistische wereldbeeld, geïllustreerd door uit de Vlaamse modder getrokken veelal erotische anekdotes - doen denken aan een moderne versie van een andere, vroegere Vlaamse veelschrijver, Louis Paul Boon.

Maar waar Boon zijn personages meestal nog met een vorm van mededogen portretteert, lijkt de verteller bij Brusselmans, met name in zijn autobiografische romans, dit mededogen slechts te hebben met zijn vriendin Phoebe, zijn ex-vrouw Gloria, zijn hond Speedy en een incidenteel droommeisje.

De botte satires die Brusselmans schreef over de gehypte maatschappelijke fenomenen van zijn tijd zijn zonder al te veel fantasie op te vatten als postmoderne varianten op de grotesken die Paul van Ostaijen in de jaren '20 schreef over valsmunterij, vaderlandsliefde, bordelen en kolonialisme.

Denk hierbij aan Vrouwen Met Een IQ (over de popmuziekindustrie) en de Guggenheimer-trilogie met de boeken De Terugkeer Van Bonanza (over de commerciële televisie), Guggenheimer Wast Witter (over de reclamewereld) en Uitgeverij Guggenheimer (over de literaire wereld). Ook is het niet moeilijk om in die Guggenheimer een postmoderne versie te zien van Boorman, de even harde als geniale zakenman die Willem Elsschot in verschillende romans opvoerde.

Toch doe je Brusselmans te kort door hem alleen in de Vlaamse literaire traditie te plaatsen. In zijn werk herken je evengoed de invloed van literaire grootheden als Gerard Reve, J.D. Salinger en Bret Easton Ellis.

Tijdgeest

Daarnaast is Brusselmans een product van de tijdgeest van de jaren '80 en '90, gekenmerkt door het einde van de grote ideologieën. Z'n privédomein is zijn heilstaat. Daarbuiten is het één grote boze wereld van miljarden mensen, die na zoveel duizenden jaren van deze aarde niets beters hebben kunnen creëren dan een broeinest van ellende en angsten, van hypes en oppervlakkigheid, van honger, oorlog en crisis.

Zijn sarcasme en misantropische grondhouding zijn de wapens tegen die boze wereld. Zo houdt hij er van om met de openingszinnen van zijn boeken bepaalde mensen zo snel mogelijk te verjagen. Zoals in De Droogte: "Omdat mijn vrouw de smerigste teef en de goorste hoer van heel België was, heb ik een redelijk moeilijke scheiding achter de rug."

Veel vrouwen, ook in mijn omgeving, beweren na het lezen van een boek van Brusselmans dat hij een vrouwonvriendelijke, anti-feministische schrijver is. Het ontgaat hen dan kennelijk dat álle personages, van blanke heteromannen, tot en met homoseksuele negers, door de ik-persoon met precies dezelfde misantropische houding behandeld worden.

Epigonen

De boeken van Brusselmans worden door critici zelden tot de literatuur gerekend. Hij kreeg geen literaire prijzen en weinig serieuze recensies. Opvallend is echter dat Arnon Grunberg en Tom Lanoye, die respectievelijk in Nederlandse en Vlaamse prijzen grossieren, zonder overdrijven epigonen van Brusselmans genoemd kunnen worden.

Blijkbaar belonen literaire jury's liever een slap aftreksel, dat in het geval van Grunberg met quasi diepzinnigheid en in het geval van Lanoye met uitgesprokener engagement wordt versierd en gepresenteerd, dan het wat heftiger origineel.

Brusselmans zal het intussen weinig kunnen schelen. Hij is voorlopig nog niet uitgeschreven. De schoorsteen van zijn schrijffabriek moet blijven roken, zijn vriendin en hond moeten onderhouden worden. In een tweetal talkshows bij de VRT liet hij weten dat het manuscript voor zijn volgende gegarandeerde bestseller al weer af is.

Carl Versteeg

Herman Brusselmans, De Droogte. Uitgeverij Prometheus, Bert Bakker, Ooievaar, ISBN 9044603035, 18 euro.




Naar boven

 

 






Ravage
Archief
Overzicht 2003
Overzicht #15

..