Uit: Ravage #13 van 10 oktober 2003

Opstand der werkende klassen

De verzorgingsstaat is een verworvenheid van de arbeidersklasse. Het kabinet lijkt vastbesloten deze staat om zeep te helpen. Met instemming van werkend Nederland.

Het kabinet Balkenende zet de bijl aan de wortels van de traditionele verzorgingsstaat. Dat beweert niet alleen SP-leider Marijnissen tot vervelens toe, maar ook de premier zelf. "De verzorging van de wieg tot het graf, daar gaan we verandering in brengen. We gaan toe naar een afgeslankte verzorgingsstaat", aldus Balkenende aan de vooravond van Prinsjesdag.

Hoe die afgeslankte verzorgingsstaat er precies uit komt te zien is onduidelijk, maar dat het voor mensen zonder werk, arbeidsongeschikten, chronisch zieken en andere 'inactieven' geen vetpot zal zijn, is zeker. Zij zullen veel eerder dan voorheen terugvallen op een minimumuitkering nu het recht op een WW- of WAO-uitkering wordt ingeperkt en mensen tot hun 65ste jaar zullen moeten blijven solliciteren naar een 'algemeen geaccepteerde' baan.

Onzin

Zoals gebruikelijk wordt deze afslankingsoperatie vooral gemotiveerd met financieel-economische argumenten. Door de recessie is snoeien in de overheidsuitgaven en sociale zekerheid noodzakelijk, zo stelt het kabinet.

Economen van diverse politieke pluimage beweerden de afgelopen weken dat dit onzin is. Het terugbrengen van de bestedingen en investeringen van de overheid versterkt juist de negatieve effecten van de recessie, zo menen zij. Ook minister Zalm's argument dat de Europese Monetaire Unie deze bezuinigingen van Nederland vraagt, werd door hen ontkracht. Het kabinet zou ook met minder harde ingrepen nog ruim onder de Europese norm blijven.

Daarbij is het bezuinigingsbeleid rampzalig voor de werkgelegenheid, terwijl deze regering juist meer mensen aan het werk wil zetten. 'Meedoen, meer werk, minder regels', zo luidt immers het motto van dit kabinet. Het Centraal Plan Bureau berekende echter dat bij ongewijzigd beleid minder banen zouden verdwijnen dan nu het geval zal zijn. De alternatieve begrotingen van GroenLinks en de PvdA, waarin minder drastisch in de overheidsuitgaven wordt gesneden, leveren zelf veel meer banen op.

Als het beleid van Balkenende ons alleen maar dieper de recessie in sleurt en ook niet goed is voor de werkgelegenheid, moet er dus een andere agenda zijn. Maar welke?

Solidariteit

Volgens econoom Geert Reuten wil dit kabinet vooral de uitgaven aan sociale zekerheid en de loonkosten terugbrengen. Nederland moet immers weer 'concurrerend' worden. "Bedrijven gebruiken recessies om herstructureringen door te voeren, om daarna weer een hoger rendement te halen. De overheid speelt dat spelletje de laatste twintig jaar volop mee", zo zegt hij in het blad Grenzeloos.

Er is echter een belangrijk verschil tussen dit kabinet en dat van Lubbers en Kok. In de Nederlandse verzorgingsstaat was het uitgangspunt altijd dat de uitkeringen welvaartsvast zijn, en dat ze meegroeien met de totale loonontwikkeling: die bij ambtenaren en werknemers in het bedrijfsleven. Het nieuwe kabinet laat deze algemene koppeling los. Uitkeringen zijn alleen nog gekoppeld aan de ambtenarensalarissen en die moeten volgens de plannen de komende jaren dalen. "Het solidariteitsprincipe is doorbroken", aldus Reuten.

Nu stelde die solidariteit in de praktijk toch al niet veel voor. In de verzorgingsstaat is de solidariteit geïnstitutionaliseerd, hij wordt afgedwongen. Om te zorgen dat zieken, werklozen, bejaarden, gehandicapten en andere mensen zonder betaald werk niet van de honger omkomen en evenmin zijn aangewezen op liefdadigheid en naastenliefde, ontvangen ze van de overheid een uitkering of verzorging. Het benodigde geld hiervoor wordt opgebracht door de mensen met een betaalde baan in de vorm van sociale premies en belastingen. Zo ben je als werkende burger, of je wil of niet, solidair met je minder fortuinlijke medeburgers.

Omdat met name loonarbeiders uit ervaring maar al te goed weten dat iedereen werkloos, ziek of arbeidsongeschikt kan worden, was deze solidariteit voor hen jarenlang vanzelfsprekend. Sociale zekerheid was een verworvenheid, een recht. Ze vonden hiervoor lange tijd een gewillig oor bij sociaal denkende liberalen en hun naasten liefhebbende christen-democraten.

Verwend

Een probleem van deze georganiseerde en geïnstitutionaliseerde vorm van solidariteit is dat je als werkende burger niet meer direct verantwoordelijk bent voor het wel en wee van de 'zwakkeren' in de maatschappij. Je krijgt aan het eind van de maand wat minder geld op je rekening dan je eigenlijk 'verdient'. De overheid zorgt dat dit geld terecht komt bij degenen die het nodig hebben. Slechts via het uitbrengen van je stem in het kieslokaal heb je iets te zeggen over de hoogte van jouw 'girale' bijdrage aan de minder bedeelde medemens en de besteding van dit geld, 'jouw' geld...

Volgens deze regering, en een groot deel van werkend Nederland, is deze 'girale' solidariteit niet meer op te brengen. Een te grote groep mensen doet op dit moment een beroep op een uitkering. Dit komt niet doordat het bedrijfsleven de WAO decennialang heeft gebruikt om haar overtollige of niet langer bruikbare personeel te loodsen, niet omdat veel werk ziekmakend is of omdat er gewoon te weinig betaald werk is, maar omdat de verzorgingsstaat het te gemakkelijk maakt om een uitkering te genieten.

We zijn 'verwend' meent minister De Geus. We realiseren ons niet 'wat het allemaal kost', zegt zijn collega Hoogervorst. Of wel, de borrelpraat dat WAO-ers, werklozen en andere uitkeringsgerechtigden massaal misbruik maken van de verzorgingsstaat en leven op kosten van de hardwerkende belastingbetaler, is uitgangspunt geworden van het regeringsbeleid.

Verantwoordelijkheid

Nederlanders hebben een moraal van niks, zo meent dit kabinet. Het stikt in ons land van de bijklussende arbeidsongeschikten en samenwonende alleenstaande bijstandsmoeders. Dat moet maar eens afgelopen zijn. Iedereen moet aan het werk, men dient weer zijn 'eigen verantwoordelijkheid' te nemen, zoals Balkenende het graag mag zeggen.

De verzorgingsstaat zit deze eigen verantwoordelijkheid in de weg. Mensen worden hierin volgens dit kabinet gedwongen tot nietsdoen en daarmee worden de 'potenties' en 'kansen' van mensen zelf te weinig benut. "Ons hele denken is nu geënt op een samenleving waarin meer dynamiek ontstaat, waarin je niet alleen kijkt wat de overheid voor jou kan betekenen, maar naar wat je zelf kan betekenen voor de samenleving". aldus Balkenende in NRC Handelsblad.

Dit betekent dat je als burger werkt voor je geld en geen aanspraak maakt op sociale voorzieningen. Volgens de Wet Werk en Bijstand, is iedere Nederlander in de eerste plaats verplicht om door middel van betaalde arbeid zelfstandig in het bestaan te voorzien. "Als dit niet mogelijk is en er geen andere voorzieningen beschikbaar zijn, heeft de overheid de taak hem te helpen met het zoeken naar werk en, zo lang met werk geen zelfstandig bestaan mogelijk is, met inkomensondersteuning", aldus minister De Geus in de Memorie van Toelichting bij het wetsvoorstel. Om de werkzoekende een handje te helpen zijn zij "verplicht tot scholen op straffe van een forse verlaging van de uitkering".

Het kabinet staat hierin niet alleen. Ook binnen de vakbeweging, de belangenbehartiger van werkend Nederland, worden deze denkbeelden met instemming begroet. "Werk is niet alleen een recht, maar ook een plicht" zegt Ton Heerts, de nieuwe hoofdbestuurder sociale zekerheid in de Volkskrant. "Je mag tegenwoordig blij zijn als er werk is dat bij je opleidingsniveau en ervaring past. De realiteit van de dag is: als er werk is en er mankeert niks aan je handen, moet je gewoon aan de slag."

Minister De Geus, een oud CNV-bestuurder, zal deze woorden met instemming begroeten. Niet voor niets is in de Wet Werk en Bijstand, die vanaf 1 januari van kracht wordt, het begrip 'passende' arbeid vervangen door 'algemeen geaccepteerde arbeid' of 'gangbare arbeid'. Werklozen hebben voortaan niets meer te vertellen over welk werk ze leuk, nuttig en zinvol vinden. Ze moeten al het werk accepteren dat 'algemeen geaccepteerd' is. In onze kapitalistische marktmaatschappij is dat al het werk dat betaald wordt.

Stumpers

Dat er op dit moment weinig betaald werk te vinden is, maakt het kabinet weinig uit. Het gaat er om dat we beseffen dat betaalde arbeid de norm is. Mensen zonder betaalde baan heten daarom voortaan 'inactieven', WAO-ers 'arbeidsgehandicapten' en uitkeringsgerechtigden worden ingedeeld in categorieën die hun afstand tot de (betaalde) arbeidsmarkt aangeven.

Mensen zonder betaald werk zijn 'gemankeerde' burgers, het zijn stumpers, losers en eigenlijk ook profiteurs. Daarom dienen zij genoegen te nemen met een schamele uitkering. Wie meer wil, moet zichzelf maar bijverzekeren.

Hiermee is de centrale gedachte achter de verzorgingsstaat verdwenen. KVP-minister Marga Klompé wilde in 1963 met de door haar ontworpen algemene bijstandswet bereiken dat ook mensen zonder werk als volwaardige burger aan de samenleving moeten kunnen deelnemen door ze een inkomen te geven. Je hebt als burger immers niet alles zelf in de hand. Je kunt ziek worden, het bedrijf waar je werkt kan failliet gaan, het kan wat minder gaan met de economie.

Voor deze manier van denken is in de door het kabinet omarmde neo-liberale ideologie geen plaats. De markteconomie kent theoretisch gezien alleen winners. Mensen die niet mee kunnen komen, hebben dit aan zichzelf te danken. Volgens liberalen is niet de samenleving, maar het eigen leven maakbaar. Iedereen kan zijn eigen leven vormgeven, geluk is je eigen verdienste en ongeluk je eigen schuld. Geluk is een keuze! Je moet er alleen wel in willen investeren, door een goede opleiding te volgen, gezond te leven.... Mensen die niet investeren in hun toekomst, die er niet in slagen succesvol en gelukkig te zijn jagen de samenleving op kosten. Ze worden verdacht van onwil.

Want als het leven maakbaar is, is er maar één reden waarom mensen niet werken, en dat is omdat ze niet willen werken. Niet-kunners zijn niet-willers. Om hun recht op hulp te behouden moeten ze voortdurend hun onvermogen bewijzen, voortdurend bewijzen dat het stumpers zijn, ze moeten schuld bekennen.

Schuldig

Volgens de sociologen Raf Janssen en André Bons van de stichting Sjakuus heeft zich een merkwaardige omkering voorgedaan. Uitkeringsgerechtigden zijn niet langer het 'slachtoffer' van een ziekmakende werkvloer of krappe arbeidsmarkt, maar 'daders': ze maken zich schuldig aan werkloosheid, ziekte of arbeidsongeschiktheid. De nieuwe slachtoffers zijn de hardwerkende belastingbetalers die moeten opdraaien voor de kosten van het 'profiterende' deel der natie.

Dat moet maar eens afgelopen zijn. Vanaf nu zijn werklozen, zieken, 'arbeidsgehandicapten' en niet te vergeten migranten, die met behulp van de Nederlandse kinderbijslag villa's bouwen in hun geboorteland, tenminste verdacht. Daarom moeten ze veel intensiever gecontroleerd worden dan werkende belastingbetalers en wordt 'fraude' hen veel strenger aangerekend. Voor hen geldt in toenemende mate een omgekeerde bewijslast, zij moeten vooraf aantonen dat zij echt niet kunnen werken.

Deze nieuwe aanpak kan op volledige instemming rekenen van FNV-bestuurder Heerts: "Het kan niet zijn dat mensen er een zootje van maken en wel op een uitkering teren. Dat gaat ten koste van de goeden, die ervan afhankelijk zijn. Iemand die niet wil, mag best stevig worden aangepakt".

En zo wordt onder kabinet Balkenende de emancipatie van de werkende klassen voltooid. Arbeid en kapitaal slaan de handen ineen en gaan gezamenlijk de strijd aan met de 'inactieven'. Stumpers aller landen, verenigd u!

Freek Kallenberg

Naar boven