Uit: Ravage #13 van 10 oktober 2003

'Geef mensen een gezicht'

Ze zet zich al meer dan tien jaar in voor illegalen. Sinds drie jaar werkt ze bij de vluchtelingenorganisatie Prime in Den Haag. Een gesprek met Petra Schultz, een bevlogen activiste.

Petra Schultz (33) groeide op in een vrij links gezin. Al op jonge leeftijd bracht haar geschiedenisleraar haar bij dat ieder mens wel eens racistische gedachten heeft. ,,Daarmee wilde hij laten zien dat racisme niet alleen iets is van andere mensen, maar iets dat in de hele maatschappij een rol speelt. Hij wilde laten zien dat iedereen in staat is om vooroordelen te hebben.''

Tijdens haar studie HBO-J, ze was toen 22, liep ze een jaar stage bij een Blijf-van-mijn-lijf-huis in Den Haag. Daar weigerden ze destijds vrouwen zonder verblijfsvergunning op te vangen, omdat het opvangcentrum anders geen subsidie meer zou krijgen van de overheid. Dat ging Petra te ver.

,,Er werd tegen die vrouwen gezegd dat ze gedurende de jaren waarin hun asielaanvraag werd behandeld het maar moesten zien vol te houden, ondanks de mishandelingen. Ik vond dat niet kunnen, zo erg. Ik wilde hen in contact brengen met ondersteunende organisaties van illegalen. De leiding verbood me dat, want dat was strafbaar. Ik ben toen gestopt met mijn stage en studie.''

Nadat ze op kerstnacht 1992 in Leiden had deelgenomen aan een fakkeloptocht tegen de criminalisering van illegalen, sloot ze zich aan bij de lokale organisatie Fabel van de Illegaal. Ze heeft zich drie jaar voor de Fabel ingezet waarna ze bij Prime in Den Haag is gaan werken.

Prime ondersteunt illegalen; zorgt voor medische hulp als dat nodig is, voor geld voor scholing voor kinderen, of regelt onderdak. Daarnaast voert men actie. ,,Het is belangrijk om beide te doen. Met de acties voor witte illegalen hebben we voor een grote groep legalisatieregelingen kunnen afdwingen.''

Zijn je ervaringen bij Prime succesvol, of loop je wel eens tegen de klippen op?

,,Een aantal acties is zeker succesvol geweest, vooral de acties die we in samenwerking de met de Fabel van de Illegaal deden. Uit het kerkasiel voor Iraniërs bijvoorbeeld is uiteindelijk een legaliseringsregeling voortgekomen, mede door alle protesten van de verschillende organisaties. De hongerstakingen van witte illegalen hebben we ook gesteund. Hierdoor hebben rond de 2300 mensen een verblijfsvergunning gekregen. Maar een heleboel mensen ook niet, dat is de keerzijde van de legaliseringsregeling.

,,De verharding en verrechtsing van het beleid houd je niet meer tegen. Steeds meer mensen worden direct vanuit de aanmeldcentra op straat gegooid. Vroeger gebeurde dat bij drie procent, nu bijna in tachtig procent van de gevallen. Uit het hele land komen mensen naar ons toe die op straat zijn gezet. Daar word je wel eens wanhopig van. We hebben niet de capaciteit om zoveel mensen op te vangen. Dat betekent dat vrouwen met kleine kinderen in de deuropening blijven zitten, in de hoop dat je ze toch helpt. Dat is heel naar.

,,Voor een aantal mensen kunnen we wel veel doen. We beschikken over een goed netwerk van artsen, apothekers en fysiotherapeuten. Er zijn contacten met organisaties die onkosten voor schoolgaande kinderen betalen, ongeacht of ze een verblijfsvergunning hebben. We doen veel, maar het is zelden genoeg. In feite kunnen we alleen iets doen, als er juridisch gezien iets te doen valt. Deze mensen hebben gewoon een verblijfsvergunning nodig!

,,We proberen het leven voor hen zo draaglijk mogelijk te maken. We zorgen er voor dat mensen die bepaalde rechten hebben, deze ook daadwerkelijk krijgen, dat de kinderen naar school blijven gaan. De leerplicht geldt ook voor kinderen zonder verblijfsvergunning, maar als de schoolboeken niet betaald worden en er geen woonruimte is, dan is het wel een erg uitgehold recht. We discussiëren vaak met de scholen. Met lagere scholen gaat dit vrij goed, met de middelbare scholen is dit al weer een stuk moeilijker.

,,Daarnaast voeren we acties, zodat deze mensen een gezicht krijgen en de gevolgen van het Nederlandse beleid, de uitzettingen, in het nieuws komen.

Krijg je weleens kritiek van vluchtelingen, of zijn ze je allemaal dankbaar?

,,Vanochtend kwam er nog iemand bloemen brengen, omdat ze tijdelijk op een kamer kan verblijven. Maar sommige mensen willen geld hebben. Geef je ze dat niet, dan worden ze boos, of ze gaan smeken, huilen. Sommige wanhopige mannen komen bij ons met messen en verwonden zichzelf, als laatste mogelijkheid om hulp te krijgen.

,,Mensen die ons langer kennen accepteren onze beperkingen. Maar degene die hier voor het eerst komt denkt veelal dat we de volgende rijke organisatie zijn in de reeks die ze eerder al hebben bezocht. We zijn geen rijke organisatie. We krijgen ons geld van andere clubs, zoals kerkelijke instanties. We beschikken over een heel klein eigen budget.

In hoeverre neem je de beslommeringen van dit werk mee naar huis?

,,Steeds minder. Toen ik in het Blijf-van-mijn-lijf-huis werkte en een van de bewoners naar een ander adres moest, ging ik altijd mee, hielp met de koffers, ik wees ze de weg. De mensen die het werk al langer deden, zeiden me toen al dat ik niet altijd zo zou blijven. Natuurlijk verander je. Ik heb de tijd niet meer om met iedereen mee te gaan, al zou ik willen. Daar leer je mee omgaan. Je moet accepteren dat je je uiterste best hebt gedaan. Ook al betekent dat in sommige gevallen dat je niets hebt kunnen bereiken. Je moet dan niet proberen om je verantwoordelijk te voelen wanneer het niet gelukt is.

,,Uiteindelijk draag je ook verantwoordelijkheid voor de organisatie. Je moet zorgen dat de boel niet failliet gaat. Ik kan alles wat we op de giro hebben staan wel uitdelen, maar dan is het gewoon einde verhaal voor Prime. Dat is geen optie, want dan wordt niemand meer geholpen.

Je bent in Den Haag betrokken bij een initiatief waarbij vrouwelijke illegalen maandelijks bij elkaar komen voor een gezamenlijke maaltijd. Wat is het idee erachter en hoe wordt het door vrouwen ervaren?

,,Er komen niet alleen illegale vrouwen op deze maaltijd af, ook legale. Het is een ontmoetingsplek. Voor de illegale vrouwen is de wederzijdse herkenning heel belangrijk. Het gevoel dat het niet alleen jou overkomt, maar ook andere vrouwen. Deze vrouwen zijn door iedereen in de steek gelaten; door hun man, door de overheid die ze niet wil opvangen. Dat geeft een enorm gevoel van machteloosheid, waarom overkomt mij dit? Sommige vrouwen ervaren dit als een straf van God.

,,Of het door de vrouwen zo wordt ervaren? De een wil vooral een maaltijd. Op het moment dat mensen bezig zijn met overleven, willen ze vooral eten. Anderen willen graag hun verhaal kwijt.

In hoeverre criminaliseert Nederland vluchtelingen?

,,Deels door steeds minder mensen op te vangen, en door steeds meer mensen die nog in procedure zijn op straat te gooien. Hierdoor ontstaat de indruk dat deze mensen illegaal zijn, maar vaak hebben ze nog een tweede asielprocedure lopen. Mensen die illegaal zijn, worden als criminelen afgeschilderd.

,,Er heeft een enorme verharding plaatsgevonden. Men vindt het steeds normaler dat iedereen op straat rondzwerft, wordt uitgezet of maandenlang in detentie wordt gehouden.

Vanweg je werk volg je politiek Den Haag al ruim tien jaar. Welke politici hebben er de afgelopen jaren op het terrein van het asielbeleid een potje van gemaakt. Zijn er ook politici waar je wat aan hebt gehad?

,,Degene die er een potje van gemaakt hebben, zijn voornamelijk de staatssecretarissen van de PvdA geweest. Die hebben de verharding ingevoerd. Vroeger werden mensen opgevangen zodra ze een aanvraag indienden die in behandeling werd genomen, tegenwoordig moeten deze mensen op straat hun antwoord afwachten. Dat is een onmogelijke situatie. De rechten van vluchtelingen worden niet afgeschaft, maar in de praktijk heb je er niets aan.

,,De invoering van de koppelingswet is hier een voorbeeld van. Mensen krijgen sinds 1992 geen sofinummer meer als ze geen verblijfsvergunning hebben. Behalve de leerplicht en het recht op rechtsbijstand hebben illegalen nauwelijks nog rechten. Die verharding is in de loop der jaren steeds verder toegenomen. Alleen politici van GroenLinks en de SP willen nog wel eens helpen, door kamervragen te stellen en moties in te dienen.

Luisteren politici naar de argumenten die jullie als buitenparlementaire groep te berde brengen?

,,Steeds minder. Toen in 1997 bleek dat de door Nederland uitgezette Iraniërs in het land van herkomst in de problemen waren gekomen, ongelukken hadden gehad, kwamen er vragen over in de Kamer. Er werden aparte hoorzittingen gehouden. Onlangs belandde een door Nederland uitgezette Turk in Turkije in de gevangenis. Ik kan niet zeggen dat de Tweede Kamer nu op zijn kop staat. Er worden wat vragen gesteld, er verschijnen wat krantenartikelen. Het wordt allemaal vrij normaal gevonden. De schuld wordt nu meer bij de uitgezette vluchteling gelegd. Dat een uitgezette vluchteling in de problemen komt lijkt in Nederland vergeleken te worden met een soort van bedrijfsongeval.

Binnen de linkse actiebeweging leven opvattingen die in deze maatschappij door velen als onrealistisch worden beschouwd. Bijvoorbeeld omdat ze onuitvoerbaar zijn. Ik leg je een paar van deze idealistische opvattingen voor met de vraag of je ze al dan niet deelt. De eerste: 'Niemand vlucht vrijwillig...'

,,Ik denk dat dat waar is. Je gaat niet vrijwillig weg. Je gaat weg uit angst, of dat nou voor de regering is, of voor een burgeroorlog. Als mensen er voor kiezen om hier illegaal met bijna niets te leven in plaats van terug te keren naar hun land van herkomst, dan hebben ze ontzettend goede redenen om hier te zijn.

'Er is geen verschil tussen een economische en politieke vluchteling...'

,,Economie en politiek zijn natuurlijk heel nauw met elkaar verweven. Waar bepaalde bevolkingsgroepen worden uitgesloten van de economie van een land, heeft dat ook te maken met politieke uitsluiting. Zowel de motieven van de gastarbeider, als die van de echte vluchteling die onder het verdrag van Genève valt, zijn economisch en politiek. Waarom zijn sommige landen arm, en sommige rijk? Het is de politiek van het IMF die voor de economie van bepaalde landen destructief is. Zo zie je dat op wereldschaal en binnen landen de economische en politieke problematiek dusdanig met elkaar samenhangen, dat onderscheid moeilijk te maken is.

'Geen mens is illegaal...'

,,Daar ben ik het helemaal mee eens. Mensen worden illegaal gemaakt, je wordt niet illegaal geboren. Je komt in Nederland en afhankelijk van de laatste wetswijzigingen heb je al dan niet het recht op een (tijdelijke) verblijfsvergunning. Zo'n stellingname wil zeggen dat het een keuze is van de overheid, het is niets meer dan dat.

'Open grenzen voor iedereen...'

,,Die is moeilijk. Inhoudelijk gezien ben ik het daar mee eens. Waarom hebben wij meer recht om hier te zijn dan een ander? Zeker als je je bedenkt dat wij een deel van onze rijkdom vooral te danken hebben aan het feit dat andere mensen die niet hebben.

,,Aan de andere kant wordt er ook wel gezegd, dat het er niet beter op wordt als je de grenzen voor iedereen open gooit. Ik weet het niet zo goed. Als je veel mensen hier laat komen, gaat ons sociale zekerheidsstelsel kapot. Of er komen zoveel mensen, dat de xenofobie de overhand krijgt. Het creëert chaos, en wellicht een steeds extreem rechtser stemmend Nederland. Ik vind dit echt moeilijk. De pest is dat een gezonde man van dertig hier wel een tijdje kan werken, maar vrouwen met kinderen of mensen die ziek zijn dat kunnen vergeten. Hier staat de behoefte van onze economie centraal.

,,Ik neig naar open grenzen en we zien wel wat er van komt. Misschien gaan mensen nadenken over armoede als ze het voor hun neus zien, en gedwongen worden er iets mee te doen. Het is heel makkelijk te weten dat er mensen aan de andere kant van de wereld arm zijn, maar als we de tv uitzetten, vergeten we het weer. Veel mensen kunnen het zich permitteren om niet naar deze problematiek om te kijken.''

Marina Groen

Prime, Stationsweg 62, 2515 BP Den Haag. Tel 070 3050415.

Naar boven