HOME       OPROEPEN      ARCHIEF       CONTACT      LINKS               

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

  Flexibel arbeidsmodel leidt tot burn-out
 

29 november 2012

De Vlaamse hoogleraren Jan Blommaert e.a. en Paul Verhaeghe tonen in hun boeken, respectievelijk De 360° werknemer en Identiteit, aan dat het arbeidsmodel uit de hand loopt. Dat gaat steeds meer ten koste van de gezondheid van de werknemer.


door
Ron Kretzschmar


Het is geen toeval dat in de top van invloedrijkste personen in ons land de ondernemers het best vertegenwoordigd zijn. Recent onderzoek van de Volkskrant toont aan dat de voorzitter van werkgeversorganisatie VNO-NCW, Bernard Wientjes, voor het derde jaar op de eerste plaats staat. Met als rapport: 'Het succesvolste machtsbolwerk wist de VVD en PvdA te overtuigen het bedrijfsleven in de crisis te ontzien. Waarop de regeringspartijen de rekening bij de hogere inkomens legde'. Hoe dat afliep weten we inmiddels: het plan voor een inkomensafhankelijke zorgpremie veroorzaakte een crisis in de VVD met een opstand van de Hardwerkende Nederlander tot gevolg.

Je zou kunnen zeggen de werknemers uit de middenklasse door de werkgevers
werden uitgespeeld tegen de werknemers uit de onderklasse, die aan de zijlijn zwijgend het gekrakeel mochten aanschouwen. Duidelijk is dat de werkgevers de absolute macht hebben en de vakbeweging nauwelijks meer invloed heeft in de polder. Met desastreuze gevolgen voor de kwaliteit van arbeid. Volgens de auteurs van het boek
De 360° werknemer, de nieuwe arbeidscultuur en de eindeloze concurrentie, Jan Blommaert, Paul Mutsaers en Hans Siebers, leidt deze beperkte kijk op winst dan ook tot een ziekmakend arbeidsmodel dat op den duur ten koste zal gaan van diezelfde winst.

Flexicuritydoctrine

Het is dan ook geen toeval dat het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) onlangs bekend maakte dat in 2011 één op de acht werknemers te kampen heeft gehad met burn-out klachten als gevolg van een hoge werkdruk en gebrek aan sociale steun van collega's en leidinggevenden. Ruim 900.000 werknemers in ons land hebben last van vermoeidheid en emotionele uitputting. Dit kan niet anders dan gevolg zijn van het arbeidsmodel zoals Blommaert e.a. nauwgezet analyseren. In hun 360° werknemer beschrijven zij hoe de arbeidskracht op elke werkplek in welk bedrijf dan ook inzetbaar moet zijn.

Flexicurity is het tegenovergestelde van het oude arbeidsmodel: de werknemer kwam meestal al vroeg in vaste betrekking bij een baas waar men niet zelden het gehele leven bleef om op het zestigste jaar afscheid te nemen en te gaan genieten van een opgebouwd pensioen. In het flexmodel 'moeten werknemers zich voortdurend aanpassen aan wisselende conjucturen'. Een paar jaar werken bij dezelfde werkgever is uitzondering, 'jobhoppen' is de regel. Wanneer er sprake is van 'een knik in de conjuctuur' moet men in staat zijn soepel te switchen naar een geheel andere baan. Daarom moet men zich gedurende het leven scholen zodat overgestapt kan worden van het beroep van autoverkoper naar werknemer in de textielsector of in de vleesverwerkende industrie enzovoort.

Werknemers moeten bereid zijn afstand te doen van de arbeidsvoorwaarden die zekerheid en rust geven. 'Zo verdient men 2000 euro per maand, wanneer het bedrijf de concurrentiekracht wil vergroten kan het salaris verlaagd worden naar 1600 euro'. Sociale rechten lopen in de pas met de winstmarges van de aandeelhouders; rechten kunnen kariger worden wanneer de winst tegenvalt. Als iemand werkloos raakt, wat in dit model meer voorkomt, betekent dat bittere armoede. Uitkeringen zullen in de toekomst namelijk nog maar minimaal zijn en kortlopend, waarbij de kans bestaat dat de zorgverzekering wegvalt. Pensioenopbouw? Wat was dat ook al weer?

Van eindeloze concurrentie tot burn-out

De gedachte is altijd dat de werknemer geen problemen zal ondervinden van flexicurity en het principe van eindeloze concurrentie tussen werknemers binnen een bedrijf. Van nature is de mens immers competitief ingesteld. Maar concurrentie tussen bedrijven is toch wat anders dan een almaar toenemende concurrentie binnen een bedrijf, zou je denken. In deze concurrentiestrijd zullen de winnaars verliezers nodig hebben, want anders kan een winnaar zich geen winnaar voelen. Of het voor een bedrijf, met zijn focus op winst waar het arbeidsmodel voor bedoeld is, nu wel zo gunstig is om veel verliezers binnen de muren te hebben, valt te betwijfelen. Een voetbalelftal dat tegen zichzelf voetbalt zal immers gauw degraderen.

'Als we afzien van virtuele groeicijfers aangejaagd door speculatie op de vastgoedmarkt en de stijging van de huizenprijzen [tot kort voor extra opgepompt door hypotheekrenteaftrek] is er al sinds de eeuwwisseling geen sprake meer van economische groei in Nederland', beweren de auteurs. Maar voor winst op de korte termijn waar de interesse van de aandeelhouders ligt is het wel gunstig. Zij zitten hier dan ook niet mee; na het incasseren van dividend vertrekken ze meestal weer. Wat er verder met het bedrijf gebeurt zal ze een worst wezen.

Human Resource Management

Voor de werknemer heeft het echter gevolgen. Wanneer de 'reorganisatiemachine weer op volle toeren draait' neemt de onzekerheid over de toekomst in een organisatie toe, schrijft Mutsaers in zijn bijdrage over het Nederlandse politiekorps waarbinnen op dit moment de bedrijfsvoering 'telkens verbeterd' wordt. Het percentage van ziekteverzuim als gevolg van reorganisaties en steeds hogere werkdruk wordt weggemoffeld in statistische gemiddelden, zodat klachten als depressie en burn-out uit hun context worden gehaald en zo niets met elkaar te maken lijken te hebben. In de filosofie van eigen verantwoordelijkheid ligt dat immers aan de werknemer zelf.

Waar blijven de protesten van de werknemer? Dat ligt niet alleen aan de vakbeweging die in touwen hangt en maar weinig tegenpartij kan bieden. Vooral de psychotechnieken van het Human Resource Management (HRM) zijn doorslaggevend voor het kneden van volgzame werknemers. HRM manipuleert, speelt op de persoon zodat menig werknemer zich daardoor permanent onzeker voelt. 'De 360° werker kan je dan ook een creatuur van HRM-denken noemen'. Deze populaire bedrijfspsychologie ('vage psychobabbels die nooit over concrete organisaties gaan') kenmerkt zich door toenemende controle over de werknemer die verder gaat dan het werk. HRM psychologie is in feite politiek jargon dat ongelijkheden en sociale tekortkomingen binnen het bedrijf onzichtbaar maakt.

Sociale omgeving oorzaak pesten

Zou de eindeloze concurrentie ook de reden zijn dat pesten veel meer voorkomt binnen bedrijven? Paul Verhaeghe, auteur van het boek Identiteit, beweert dat 'verschillende bronnen verrassend hoge cijfers leveren: tien tot vijftien procent van de werknemers is slachtoffer van pesten'.

Verhaeghe onderzocht de effecten van dertig jaar neoliberalisme en kwam tot de conclusie dat dit samenhangt met veranderingen die zorgden voor een opleving van het sociaal darwinisme - kort geformuleerd als het recht van de sterkste - waarin het individualisme is doorgeslagen. Volgens deze ik-filosofie is een gelukkig leven alleen mogelijk wanneer je economisch succes hebt. Zodra dat niet het geval is, ben je een loser, hetgeen je alleen aan jezelf te danken hebt. Aangezien economisch succes niet voor iedereen is weggelegd, leidt dat bij veel mensen tot vertwijfeling en mentale stoornissen.

Ondanks de populaire neurobiologische modegril van Dick Swaab, beschreven in het boek Wij zijn ons brein – volgens Verhaeghe valt dit samen met de neoliberale ideologie: iemands kwaliteiten worden bepaald door de genen, je bent winnaar of verliezer – bestaan er talrijke bewijzen dat er verband bestaat tussen arbeidsorganisaties en mentale stoornissen bij werknemers. Oftewel: niet de genen maar de omgeving speelt een belangrijke rol. Vele onderzoeken over de jaren wijzen namelijk uit dat burn-out en depressie vooral worden veroorzaakt door de wijze waarop het werk is georganiseerd. Dat gaat nauw samen met de sociale verhoudingen op de werkplek: het gebrek aan respect en waardering van collega's en leidinggevenden zijn belangrijke oorzaken van burn-out. Zoals de recente publicatie van het CBS ook weer duidelijk maakt.

Zoals de waard is vertrouwt hij zijn gasten

Oorspronkelijk had deregulering en het stroomlijnen van (arbeids)organisaties economische voorspoed als doel. Het ontspoorde toen de focus op korte termijnwinst kwam te liggen en de argwaan zijn intrede deed. 'De neoliberale arbeidsorganisatie functioneert op grond van streng gestuurd centraal beleid en voortdurende evaluaties met als doel hogere productiviteit en competitie', zo stelt Verhaeghe. Toename van controle is onlosmakelijk onderdeel hiervan: 'een neoliberale arbeidsorganisatie creëert steevast een niet-productieve toplaag, wiens voornaamste functie erin bestaat zichzelf in stand te houden via het controleren van anderen, met als resultaat een groeiende regelgeving'.

Om de negatieve economische effecten van de ontspoorde arbeidsmoraal te beschrijven, is de ondergang van de Amerikaanse multinational Enron in 2001 een toepasselijk voorbeeld van deze cultuur van ziekelijk wantrouwen en achterdocht. Dit bedrijf voerde eind vorige eeuw het zogenaamde Rank en Yank appraisal system in. De prestaties van elke werknemer werden dagelijks beoordeeld op de vraag of deze wel competitief genoeg was. Op grond van deze metingen werd jaarlijks een flink deel van de minst scorende werknemers de laan uit gestuurd.

Voor de pechvogel vertrok, werd hij of zij eerst publiekelijk vernederd: naam, foto en de reden van de mislukking werd uitgebreid op de website van het bedrijf gepubliceerd. Wat ongetwijfeld voor problemen zal hebben gezorgd indien de betrokken persoon zou zijn gaan solliciteren bij een volgende werkgever. Om een publieke afgang en een deuk in het cv te ontlopen, werden cijfers vervalst hetgeen uitliep op grootschalige fraude. Dit leidde tot bankroet van Enron waardoor alle 21.000 werknemers tegelijk op straat kwamen te staan. Het bedrijf bleek 20 miljard dollar in het rood te staan.

 

titel De 360° werknemer, de nieuwe arbeidscultuur en de eindeloze concurrentie

auteurs Jan Blommaert, Paul Mutsaers, Hans Siebers

uitgever EPO, 2012

uitgave paperback, 136 pgs

isbn 978 94 91297 29 8

prijs € 15,00

 

 

 

titel Identiteit

auteur Paul Verhaeghe

uitgever De Bezige Bij, 2012

uitgave paperback, 256 pgs

isbn 978 90 234 7303 9

prijs € 19,90

 

 

 

 

- Deel dit artikel op FB en Twitter.


Meer achtergrond 2012

 

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

Geef je mening:

Nico Schoen - December 01, 2012 - 11:21 am
Een interessante analyse! Maakt o.a. m.i. duidelijk dat alles met elkaar samenhangt. En dat we (rijk en arm) allemaal teveel groei van onze welvaart nastreven. Een rechtvaardiger en gezondere samenleving is niet gemakkelijk te creëren, gezien de ongelijke machtsverdeling.

Gegeven de globalisering en de negatieve gevolgen ervan lijkt bevordering van empowerment en lokale economie de meest voor de hand liggende weg.


Groeneveld - November 29, 2012 - 02:21 pm
....

schrijven waar het op staat :

niets nieuws onder de zon

gekoppelde bestanden

en flexibel(e) arbeid(s)model-(len))

en chronische over-vermoeidheid

leidt/leiden tot burn-out

....

psychologische oorlogvoering

....




Home


 

.

.