29 november
2012
De Vlaamse
hoogleraren Jan Blommaert e.a. en Paul Verhaeghe tonen in hun boeken,
respectievelijk De 360° werknemer en Identiteit, aan dat het arbeidsmodel uit de hand
loopt. Dat gaat steeds meer ten koste van de gezondheid van de
werknemer.
door Ron
Kretzschmar
Het is geen toeval dat
in de top van invloedrijkste personen in ons land de ondernemers het
best vertegenwoordigd zijn. Recent onderzoek van de Volkskrant toont
aan dat de voorzitter van werkgeversorganisatie VNO-NCW, Bernard
Wientjes, voor het derde jaar op de eerste plaats staat. Met als
rapport: 'Het succesvolste machtsbolwerk wist de VVD en PvdA te
overtuigen het bedrijfsleven in de crisis te ontzien. Waarop de
regeringspartijen de rekening bij de hogere inkomens legde'. Hoe dat
afliep weten we inmiddels: het plan voor een inkomensafhankelijke
zorgpremie veroorzaakte een crisis in de VVD met een opstand van de
Hardwerkende Nederlander tot gevolg.
Je zou kunnen zeggen de werknemers uit de middenklasse door de werkgevers
werden uitgespeeld tegen de werknemers uit de onderklasse, die aan de zijlijn zwijgend het gekrakeel mochten aanschouwen. Duidelijk is dat de werkgevers de absolute macht hebben en de vakbeweging nauwelijks meer invloed heeft in de polder. Met desastreuze gevolgen voor de kwaliteit van arbeid. Volgens de auteurs van het boek De 360° werknemer, de nieuwe arbeidscultuur en de eindeloze concurrentie, Jan Blommaert, Paul Mutsaers en Hans Siebers, leidt deze beperkte kijk op winst dan ook tot een ziekmakend arbeidsmodel dat op den duur ten koste zal gaan van diezelfde winst.
Flexicuritydoctrine
Het is dan ook geen
toeval dat het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) onlangs bekend maakte
dat in 2011 één op de acht werknemers te kampen heeft
gehad met burn-out klachten als gevolg van een hoge werkdruk
en gebrek aan sociale steun van collega's en leidinggevenden. Ruim
900.000 werknemers in ons land hebben last van vermoeidheid en
emotionele uitputting. Dit kan niet anders dan gevolg zijn van het
arbeidsmodel zoals Blommaert e.a. nauwgezet analyseren. In hun 360°
werknemer beschrijven zij hoe de arbeidskracht op elke werkplek
in welk bedrijf dan ook inzetbaar moet zijn.
Flexicurity is het
tegenovergestelde van het oude arbeidsmodel: de werknemer kwam
meestal al vroeg in vaste betrekking bij een baas waar men niet
zelden het gehele leven bleef om op het zestigste jaar afscheid te
nemen en te gaan genieten van een opgebouwd pensioen. In het
flexmodel 'moeten werknemers zich voortdurend aanpassen aan
wisselende conjucturen'. Een paar jaar werken bij dezelfde werkgever
is uitzondering, 'jobhoppen' is de regel. Wanneer er sprake is van
'een knik in de conjuctuur' moet men in staat zijn soepel te switchen
naar een geheel andere baan. Daarom moet men zich gedurende het leven
scholen zodat overgestapt kan worden van het beroep van autoverkoper
naar werknemer in de textielsector of in de vleesverwerkende
industrie enzovoort.
Werknemers moeten
bereid zijn afstand te doen van de arbeidsvoorwaarden die zekerheid
en rust geven. 'Zo verdient men 2000 euro per maand, wanneer het
bedrijf de concurrentiekracht wil vergroten kan het salaris verlaagd
worden naar 1600 euro'. Sociale rechten lopen in de pas met de
winstmarges van de aandeelhouders; rechten kunnen kariger worden
wanneer de winst tegenvalt. Als iemand werkloos raakt, wat in dit
model meer voorkomt, betekent dat bittere armoede. Uitkeringen zullen
in de toekomst namelijk nog maar minimaal zijn en kortlopend, waarbij
de kans bestaat dat de zorgverzekering wegvalt. Pensioenopbouw? Wat
was dat ook al weer?
Van eindeloze
concurrentie tot burn-out
De gedachte is altijd
dat de werknemer geen problemen zal ondervinden van flexicurity en
het principe van eindeloze concurrentie tussen werknemers binnen een
bedrijf. Van nature is de mens immers competitief ingesteld. Maar
concurrentie tussen bedrijven is toch wat anders dan een almaar
toenemende concurrentie binnen een bedrijf, zou je denken. In deze
concurrentiestrijd zullen de winnaars verliezers nodig hebben, want
anders kan een winnaar zich geen winnaar voelen. Of het voor een
bedrijf, met zijn focus op winst waar het arbeidsmodel voor bedoeld
is, nu wel zo gunstig is om veel verliezers binnen de muren te
hebben, valt te betwijfelen. Een voetbalelftal dat tegen zichzelf
voetbalt zal immers gauw degraderen.
'Als we afzien van
virtuele groeicijfers aangejaagd door speculatie op de vastgoedmarkt
en de stijging van de huizenprijzen [tot kort voor extra opgepompt
door hypotheekrenteaftrek] is er al sinds de eeuwwisseling geen
sprake meer van economische groei in Nederland', beweren de auteurs.
Maar voor winst op de korte termijn waar de interesse van de
aandeelhouders ligt is het wel gunstig. Zij zitten hier dan ook niet
mee; na het incasseren van dividend vertrekken ze meestal weer. Wat
er verder met het bedrijf gebeurt zal ze een worst wezen.
Human Resource
Management
Voor de werknemer heeft het echter gevolgen. Wanneer de 'reorganisatiemachine weer op volle toeren draait' neemt de onzekerheid over de toekomst in een organisatie toe, schrijft Mutsaers in zijn bijdrage over het Nederlandse politiekorps waarbinnen op dit moment de bedrijfsvoering 'telkens verbeterd' wordt. Het percentage van ziekteverzuim als gevolg van reorganisaties en steeds hogere werkdruk wordt weggemoffeld in statistische gemiddelden, zodat klachten als depressie en burn-out uit hun context worden gehaald en zo niets met elkaar te maken lijken te hebben. In de filosofie van eigen verantwoordelijkheid ligt dat immers aan de werknemer zelf.
Waar blijven de
protesten van de werknemer? Dat ligt niet alleen aan de vakbeweging
die in touwen hangt en maar weinig tegenpartij kan bieden. Vooral de
psychotechnieken van het Human Resource Management (HRM) zijn
doorslaggevend voor het kneden van volgzame werknemers. HRM
manipuleert, speelt op de persoon zodat menig werknemer zich daardoor
permanent onzeker voelt. 'De 360° werker kan je dan ook een
creatuur van HRM-denken noemen'. Deze populaire bedrijfspsychologie
('vage psychobabbels die nooit over concrete organisaties gaan')
kenmerkt zich door toenemende controle over de werknemer die verder
gaat dan het werk. HRM psychologie is in feite politiek jargon dat
ongelijkheden en sociale tekortkomingen binnen het bedrijf
onzichtbaar maakt.
Sociale omgeving
oorzaak pesten
Zou de eindeloze
concurrentie ook de reden zijn dat pesten veel meer voorkomt binnen
bedrijven? Paul Verhaeghe, auteur van het boek Identiteit,
beweert dat 'verschillende bronnen verrassend hoge cijfers leveren:
tien tot vijftien procent van de werknemers is slachtoffer van
pesten'.
Verhaeghe onderzocht de
effecten van dertig jaar neoliberalisme en kwam tot de conclusie dat
dit samenhangt met veranderingen die zorgden voor een opleving van
het sociaal darwinisme - kort geformuleerd als het recht van de
sterkste - waarin het individualisme is doorgeslagen. Volgens deze
ik-filosofie is een gelukkig leven alleen mogelijk wanneer je
economisch succes hebt. Zodra dat niet het geval is, ben je een
loser, hetgeen je alleen aan jezelf te danken hebt. Aangezien
economisch succes niet voor iedereen is weggelegd, leidt dat bij veel
mensen tot vertwijfeling en mentale stoornissen.
Ondanks de populaire
neurobiologische modegril van Dick Swaab, beschreven in het boek Wij
zijn ons brein – volgens Verhaeghe valt dit samen met de
neoliberale ideologie: iemands kwaliteiten worden bepaald door de
genen, je bent winnaar of verliezer – bestaan er talrijke
bewijzen dat er verband bestaat tussen arbeidsorganisaties en mentale
stoornissen bij werknemers. Oftewel: niet de genen maar de omgeving
speelt een belangrijke rol. Vele onderzoeken over de jaren wijzen
namelijk uit dat burn-out en depressie vooral worden veroorzaakt door
de wijze waarop het werk is georganiseerd. Dat gaat nauw samen met de
sociale verhoudingen op de werkplek: het gebrek aan respect en
waardering van collega's en leidinggevenden zijn belangrijke oorzaken
van burn-out. Zoals de recente publicatie van het CBS ook weer
duidelijk maakt.
Zoals de waard is
vertrouwt hij zijn gasten
Oorspronkelijk had
deregulering en het stroomlijnen van (arbeids)organisaties
economische voorspoed als doel. Het ontspoorde toen de focus op korte
termijnwinst kwam te liggen en de argwaan zijn intrede deed. 'De
neoliberale arbeidsorganisatie functioneert op grond van streng
gestuurd centraal beleid en voortdurende evaluaties met als doel
hogere productiviteit en competitie', zo stelt Verhaeghe. Toename van
controle is onlosmakelijk onderdeel hiervan: 'een neoliberale
arbeidsorganisatie creëert steevast een niet-productieve
toplaag, wiens voornaamste functie erin bestaat zichzelf in stand te
houden via het controleren van anderen, met als resultaat een
groeiende regelgeving'.
Om de negatieve
economische effecten van de ontspoorde arbeidsmoraal te beschrijven,
is de ondergang van de Amerikaanse multinational Enron in 2001 een
toepasselijk voorbeeld van deze cultuur van ziekelijk wantrouwen en
achterdocht. Dit bedrijf voerde eind vorige eeuw het zogenaamde Rank
en Yank appraisal system in. De prestaties van elke werknemer
werden dagelijks beoordeeld op de vraag of deze wel competitief
genoeg was. Op grond van deze metingen werd jaarlijks een flink deel
van de minst scorende werknemers de laan uit gestuurd.
Voor de pechvogel
vertrok, werd hij of zij eerst publiekelijk vernederd: naam, foto en
de reden van de mislukking werd uitgebreid op de website van het
bedrijf gepubliceerd. Wat ongetwijfeld voor problemen zal hebben
gezorgd indien de betrokken persoon zou zijn gaan solliciteren bij
een volgende werkgever. Om een publieke afgang en een deuk in het cv
te ontlopen, werden cijfers vervalst hetgeen uitliep op grootschalige
fraude. Dit leidde tot bankroet van Enron waardoor alle 21.000
werknemers tegelijk op straat kwamen te staan. Het bedrijf bleek 20
miljard dollar in het rood te staan.

titel De 360° werknemer, de nieuwe arbeidscultuur en de eindeloze concurrentie
auteurs Jan Blommaert, Paul Mutsaers, Hans Siebers
uitgever EPO, 2012
uitgave paperback, 136 pgs
isbn 978 94 91297 29 8
prijs € 15,00

titel Identiteit
auteur Paul Verhaeghe
uitgever De Bezige Bij, 2012
uitgave paperback, 256 pgs
isbn 978 90 234 7303 9
prijs € 19,90
-
Deel dit artikel op
FB
en Twitter.
●
Meer
achtergrond 2012
-
- - - - - - - - - - -
-
- - - - - - - - - - -
Geef
je mening:
Nico Schoen - December 01, 2012 - 11:21 am Een interessante analyse! Maakt o.a. m.i. duidelijk dat alles met elkaar samenhangt. En dat we (rijk en arm) allemaal teveel groei van onze welvaart nastreven. Een rechtvaardiger en gezondere samenleving is niet gemakkelijk te creëren, gezien de ongelijke machtsverdeling.
Gegeven de globalisering en de negatieve gevolgen ervan lijkt bevordering van empowerment en lokale economie de meest voor de hand liggende weg.
Groeneveld - November 29, 2012 - 02:21 pm ....
schrijven waar het op staat :
niets nieuws onder de zon
gekoppelde bestanden
en flexibel(e) arbeid(s)model-(len))
en chronische over-vermoeidheid
leidt/leiden tot burn-out
....
psychologische oorlogvoering
....
Home
.
.
|