18 september 2012

Volgens de Amerikaanse filosofe Martha Nussbaum heeft het heersende denken een ontwikkelingsbeleid opgeleverd waarin nauwelijks enige aandacht wordt besteed aan enkele van de meest elementaire menselijke behoeften: waardigheid en zelfrespect.

door Hans Beerends

Binnen de wetenschap en filosofie is een paradigma een samenhangend stelsel van modellen en theorieën waarbinnen de werkelijkheid geanalyseerd en beschreven wordt. Volgens wetenschapsfilosoof Thomas Kuhn (1922–1996) functioneert een wetenschappelijke theorie altijd binnen een bepaald denkkader totdat het moment aanbreekt dat een reeks nieuwe inzichten niet meer binnen het bestaande denkkader in te passen zijn.

Op dat moment ontstaat er een strijd tussen een groep wetenschappers die een nieuwe theorie ontwerpen en een groep die de oude theorie blijft verdedigen. Zodra de nieuwe theorie de overhand krijgt, spreekt men van een nieuw paradigma. Bekend voorbeeld is de paradigmaverschuiving in de 16e eeuw toen astronomen ontdekten dat niet de aarde maar de zon het centrum is van de kosmos.

Nieuwe denkkaders

Paradigmaverschuivingen doen zich echter niet alleen voor in de natuurwetenschappen. Binnen de wetenschap die zich bezig houdt met de verhouding tussen mensen, leiden nieuwe inzichten tot nieuwe denkkaders. De slavernij, die nog maar 150 jaar geleden werd afgeschaft, kon zich niet alleen handhaven door grove onderdrukking. Deze vorm van arbeidsverdeling werd ook met filosofische, theologische en natuurwetenschappelijke argumenten verdedigd. Kortom het paste binnen een bepaald paradigma.

Hetzelfde geldt voor de achterstelling van de vrouw. Tot in de jaren '50 van de vorige eeuw werd wetenschappelijk aangetoond dat vrouwen gezien hun fysieke en psychische zwakte niet geschikt zijn om een leidende rol te spelen in de maatschappij. Kortom, deze vorm van achterstelling, die overigens niet zo genoemd werd, paste in een bepaald denkkader. Zowel bij de slavernij als bij de achterstelling van de vrouw kregen, mede door de strijd van de onderdrukten zelf, nieuwe inzichten de overhand en zo ontstond er weer een nieuw paradigma.

Ook de mondiale armoede en de grote tegenstelling tussen rijk en arm in grote delen van de wereld past binnen een natuurwetenschappelijk economisch filosofisch en cultureel denkkader. Binnen dat denkkader is het systeem van de vrije markt noodzakelijk om een permanente economische groei te garanderen. Die economische groei mag op geen enkele wijze door wetten of regelgeving belemmerd worden, want economische groei, zo luidt de theorie, leidt uiteindelijk tot welvaart voor iedereen.

Dat de eenzijdige en overdreven nadruk op economische groei heeft geleid tot schrijnende armoede voor een vijfde van de wereldbevolking, wordt binnen het bestaande denkkader gezien als een 'natuurlijke' onontkoombaarheid die alleen op te lossen is door nog harder te groeien. Het bestrijden van hongersnoden, het geven van ontwikkelingshulp en economische adviezen aan regeringen van arme landen is binnen het 'vrije markt denken' weliswaar mogelijk, maar altijd binnen het denkkader van het bestaande paradigma.

Bruto Nationaal Product

Het meten van welvaart wordt binnen het 'vrije markt' paradigma gedaan door de hoogte van het Bruto Nationaal Product (BNP) vast te stellen. Hoe meer een land produceert hoe hoger het BNP, en hoe hoger het BNP hoe meer welvaart er in potentie aanwezig is voor de inwoners van dat land. De hoogte van het BNP zegt echter niets over de verdeling van de welvaart in het betreffende land.

Volgens de ideologen van de 'vrije markt' zal een hoog BNP er vroeg of laat toe leiden dat ook de armen zullen profiteren van de toename van welvaart vanwege het zogeheten trickle down effect. Ondanks het feit dat economisch-statistisch onderzoek heeft aangetoond dat dit slechts zeer ten dele het geval is, blijven ideologen van het bestaande paradigma hun geloof in een naar beneden druppelende welvaart verdedigen.

Tegen dit geloof keerde zich een aantal economen en filosofen, waaronder Amartya Sen en Martha Nussbaum. Vrucht van dit verzet is dat sinds begin jaren '90 door het UNDP (United Nations Development Program) jaarlijks een Human Development Index (HDI) wordt uitgegeven. In deze index wordt de welvaart van een land berekend op basis van de toegang van de bevolking tot onderwijs, gezondheidszorg en de basisbehoeften aan onderdak, voedsel en schoon drinkwater.

Als je de staatjes van het BNP en de HDI naast elkaar legt, zie je landen met een hoog BNP en een laag HDI, en vice versa. De introductie van het HDI kan je beschouwen als een laatste poging van het 'vrije markt' paradigma om met een kleine correctie het bestaande paradigma in stand te houden. Je kan het ook zien al een eerste stap in de richting van een nieuw paradigma.

Mogelijkheden

Dat laatste doet Martha Nussbaum. In haar boek Mogelijkheden Scheppen beschrijft zij dat honger en armoede niet alleen een kwestie is van een slechte verdeling van inkomsten, maar ook, en gelijk daarmee gepaard gaand, een kwestie van het negeren en blokkeren van de mogelijkheden die mensen bezitten om zich te ontworstelen aan armoede. 'Overheden', zo stelt Nussbaum, 'hebben de taak om mensen in staat te stellen een waardig en minimaal florerend leven te leiden'. Om dit te bereiken behoort een fatsoenlijk politiek bestel burgers te voorzien van een tiental essentiële mogelijkheden of, zoals zij dat noemt, capabilities.

De ondertitel van Nussbaums boek luidt Een nieuwe benadering van de menselijke ontwikkeling, maar zodra je als burger van een verzorgingsstaat haar tien mogelijkheden leest, is er op het eerste gezicht weinig nieuws onder de zon: recht op gezondheid, onderwijs, lichamelijke onschendbaarheid, mogelijkheid tot liefde en hechting aan medemensen, vrijheid van meningsuiting, recht op veiligheid, mogelijkheid tot het aangaan van sociale banden en eigendomsrechten.

Het nieuwe aan haar betoog echter is dat Nussbaum het paradigma van menselijke waardigheid niet beschouwt als een compromis van de strijd tussen een arme en een rijke klasse maar, vanuit haar liberale denken, als een logische conclusie op basis van het aantoonbare faillissement van het bestaande 'vrije markt' paradigma. Het bestaande paradigma is in staat economische groei en winstmaximalisatie te bevorderen, maar zij faalt in haar pretentie, namelijk dat economische groei en winstmaximalisatie uiteindelijk ten goede zullen komen aan iedereen.

Nussbaum treedt met haar opvattingen in discussie met zowel een reeks filosofen en economen die nog steeds in de mythe van het 'vrije markt' paradigma geloven, als met filosofen die weliswaar met de noodzaak van een nieuw paradigma instemmen maar daar een andere interpretatie aan geven. Met een reeks uitspraken laat Nussbaum zien dat ook het liberale 'vrije markt' paradigma ooit begonnen is als een economisch model dat gericht was op het creëren van een rechtvaardige samenleving.

Adam Smith bijvoorbeeld, grondlegger van de moderne economie, schreef eerst The Theory of Moral Sentiments voordat hij aan zijn beroemde standaardwerk The Wealth of Nations begon. Volgens Smith kan het verstandig nastreven door de burger van zijn eigen belang leiden tot de meest rechtvaardige samenleving, mits dat eigen belang geplaatst wordt in het kader van diens verantwoordelijkheid voor anderen. De rechtvaardiging van de groeiende inkomenskloof tussen rijk en arm, met verwijzing naar het natuurlijke recht van de sterkste, is dan ook in flagrante tegenspraak met de oorspronkelijke liberale beginselen.

Domme wetenschappers

Boeiend tenslotte is ook dat Nussbaum haar tegenstanders niet beschouwt als slechte uitbuiters, maar als domme achterlopende wetenschappers die de tekenen van een nieuwe tijd niet verstaan. Dwars door alle hoofdstukken heen wordt ook duidelijk dat het door Nussbaum aangeprezen paradigma van menselijke waardigheid niet iets is wat zo maar uit de lucht komt vallen.

De vele filosofen en economen die, in onderlinge discussies, zoeken naar een juiste uitwerking van het paradigma van menselijke waardigheid, vinden gehoor bij een aantal progressieve regeerders en bestuurders, alsmede bij internationale instellingen van de VN. Tezamen met het groeiende inzicht in de publieke opinie, waar het besef doordringt dat doorgaan op de huidige weg destructief is, ontstaat er een voedingsbodem voor verdere bloei van dit paradigma. Voor al diegenen die zich inzetten voor een meer leefbare wereld, maar ook voor diegenen die dat niet doen, is dit een hoopvol boek.

titel
Mogelijkheden Scheppen; Een nieuwe benadering van de menselijke ontwikkeling

auteur
Martha Nussbaum

uitgeverij
Anthos Uitgevers, 2012

uitgave
Luxe paperback, 272 p.

prijs
€ 22,50

isbn
9789026324055

- Deel dit artikel op FB en Twitter.



● Meer achtergrond 2012

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

Geef je mening:

Groeneveld - September 29, 2012 - 07:38 am
....

vrijheid van mening (s) uiting

....

reageren op een artikel of een artikel aan vullen

....

intimideren doet men voor de spiegel staand wanneer het verachterlijkte resultaat word waargenomen : met de grootste bek stellen het minste voor

....

dat op anderen projecteren = psycho on logica

....

sieg heil

....

John - September 24, 2012 - 07:07 pm
misschien kun je je eigen website beginnen groenenveld? kun je je lekker uitleven zonder anderen ermee lastig te vallen...

Groeneveld - September 21, 2012 - 09:49 am
....

.... ik ga lekker zonder de bijwerkingen van door gesnoven zijn

.... jij ook ?

.... alles wat af wijkt van para digma's kost handen vol geld

.... te beginnen met de eigen bijdrage : 350 euro .. eigen risico ? ....

....

alex - September 19, 2012 - 07:51 pm
Hé Groeneveld, ga je lekker? Zou het op prijs stellen indien je in het vervolg ingaat op de inhoud van het bovenstaande. Rariteiten als het onderstaande, daar zit niemand op te wachten.

Groeneveld - September 19, 2012 - 02:30 pm
....

para digma ....

http://www.youtube.com/watch?feature=player_embedded&v=vlmoILJmH4M

....

Nieuwe aanwijzing dat Jezus wel degelijk getrouwd was ....

Een pas opgedoken stuk papyrus uit de vierde eeuw lijkt te suggereren dat Jezus wel degelijk getrouwd was.

Jarenlang drukte de katholieke kerk de geruchten de kop in dat Jezus Christus een vrouw had, maar dit antiek document in Egyptisch koptisch schrift kan zijn getrouwde status bevestigen.

Het was Karen King, een Amerikaanse professor theologie op de Universiteit van Harvard die het opmerkelijke stuk papyrus toonde op een congres in Rome.

'Jezus zei tot hen, mijn vrouw ...' staat er te lezen op het kleine stuk papyrus.

Onder meer Dan Browns bestseller 'The Da Vinci Code' uit 2003 opperde dat Jezus getrouwd was met Maria Magdalena en kinderen had, tot grote woede van heel wat christenen.

Nu is er dus een nieuwe aanwijzing.

Authentiek ....

King: 'De christelijke traditie heeft ons lang voorgehouden dat Jezus niet getrouwd was, maar daar werd nooit enig historisch bewijs van gevonden.

Dit stuk papyrus is geen waterdicht bewijs dat hij wel getrouwd was, maar het vertelt ons wel dat de hele kwestie pas ontstond bij de verhitte debatten over seksualititeit en het huwelijk.

Dit fragment toont aan dat er wel degelijk christenen waren in die tijd die overtuigd waren dat Jezus wel getrouwd was.'

Het nieuwe document lijkt authentiek, al zullen er nog nieuwe wetenschappelijke tests moeten uitgevoerd worden, onder meer op de inkt.

De eigenaar is een anonieme kunstverzamelaar die bij King kwam aankloppen om het te vertalen en te analyseren.

....

http://www.youtube.com/watch?v=nJ19Xm-Hmgg ....

....

Groeneveld - September 19, 2012 - 03:58 am
....

http://www.sacred-texts.com/ ....

....

Home