7 juli 2012

Bikkelharde weergave van het zigeunerleven in Slowakije. Regisseur Šulik heeft de fim een magisch-realistisch trekje gegeven waardoor het geen doorsnee zigeunerfilm is geworden.

Een realistische weergave maken van het leven van zigeuners is moeilijk. Het resulteert al snel in een voorspelbare opsomming van clichés. Zoals de zigeuner wegzetten als stelend en bedrieglijk volk, en waarvoor muziek een uitermate belangrijke rol speelt.

Cigán van de Slowaakse regisseur Martin Šulik is een poging om het leven van de Roma te tonen zoals het in werkelijkheid is. De regisseur ging met zijn scenarioschrijver Marek Lešĉák twee jaar lang op onderzoek uit in nederzettingen van de Roma in Oost-Slowakije. Daarna volgden de opnamen met echte zigeuners die hun eigen dialect spreken. Dat heeft een rauwe film opgeleverd die toch elegant en speels oogt.

Šulik is een regisseur die doorgaans surrealistische en magisch realistische films maakt. Cigán wijkt van zijn eerdere werk af vanwege de sociaal-realistische insteek. Het is een keiharde aanklacht tegen de discrimatie van de zigeuner, maar toont ons tevens hoe de zigeuners tegen ons, niet-zigeuners, aankijken. De gekozen filmlocatie is een dorpje dat bestaat uit bouwvallige, armoedige huisjes in een modderig dal.

De 14-jarige Adam verneemt op een dag dat zijn vader vermoord is. Hij probeert uit te zoeken hoe dat is gebeurd. Zijn moeder hertrouwt bijna onmiddellijk met de barse en duistere Žigo, die de plaatselijke misdaadorganisatie leidt. Žigo wil Adam ronselen voor zijn criminele activiteiten. Een priester wil de jongen op het rechte pad zien te houden, terwijl de eerste liefde van Adam uitgehuwelijkt dreigt te worden.

En dan is er de vader van Adam die diverse malen in het verhaal opduikt. Overigens niet in flashbacks, wat bij de kijker voor verwarring zorgt. Het is een typisch magisch-realistisch trekje van Ŝulik: de geestverschijning van een vader die dood is, en toch aanwezig. De samensmelting van hard realisme en dromerig maken de film boeiend en prikkelend. Cigán gaat wel degelijk ook over louche handeltjes, illegale houtkap en het snuiven van lijm door de Roma-jeugd. Het is de harde werkelijkheid voor de zigeuners die moeten zien te overleven.

Dergelijk gedrag wordt niet goed gepraat door de makers van de film, het is de realiteit. De Roma zitten in hun eigen wereldje, met hun eigen erecodes. Ze zien de boze buitenwereld als blanken die hen discrimineren en onderdrukken. De buitenwereld zou op de zigeuners neerkijken als zwarten. Die term wordt letterlijk in de film gebruikt, discriminatie komt van beide kanten. De tragiek van de Roma is dat ze gevangen zitten in een vicieuze cirkel. Hun sociaal isolement is van alle tijden.

Twee weken na de première van Cigán zal The Garden (Záhrada) van regisseur Šulik uit 1995 opnieuw in de Nederlandse filmtheaters worden vertoond. Het betreft hier een nog immer betoverend magisch realistisch sprookje over een man die in de tuin van zijn overleden grootvader zichzelf hervindt. Durf te dromen, dat is de belangrijkste boodschap van het speelse filosofische The Garden. Een film met de sprankelende humor waar Ŝulik het patent op heeft, doortrokken van een aangrijpende en weemoedige toon over het verstrijken van de tijd.

Ulrik van Tongeren

Cigán (Contact Film, 2012), nu in tien theaters. The Garden (Contact Film, 1995), vanaf 19 juli in de bioscopen.

● Meer filmrecensies uit 2012

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

Geef je mening:

Home