24 november 2011

Er zijn op het IDFA documentaires te zien met de makers in beeld die participeren in de handeling. Dat kan soms leiden tot merkwaardige en verwarrende films. De Palestijnse documentaire 5 Broken Cameras en de Deense documentaire The Ambassador zijn interessante voorbeelden hiervan, in alle opzichten tegenpolen.

5 Broken Cameras is bepaald geen doorsnee documentaire over het lot van de Palestijnen. Het bevat persoonlijke impressies van het conflict tussen de Palestijnen en Israël belicht vanuit de Palestijnse gemeenschap, hetgeen de film bijzonder maakt. De Palestijnse boer Emad Burnat maakte samen met de Israëlische regisseur Guy Davidi een pakkend tijdsdocument, opgenomen gedurende een periode van zes jaar.

Emad leeft in Bil'in ten westen van Ramallah op de West Bank. Iedere camera die hij gebruikte tekent een tijdsperiode. Met zijn eerste camera filmde hij in 2005 hoe de bulldozers de olijfbomen uit de grond trokken. De beruchte scheidingsmuur werd op zijn land gebouwd. De documentaire laat het meestal vreedzame verzet van de Palestijnen tegen de gewelddadige invasie zien.

Emad's zoon Gibreel werd tijdens deze periode geboren en ingewijd in het verzet. Dat is misschien wel het meest huiveringwekkende aan de documentaire, te zien hoe de kinderen opgroeien tussen het dagelijkse geweld. Palestijnse kinderen kunnen geen kind meer zijn. Het Israëlische leger is dag en nacht aanwezig, bij elke demonstratie van de bewoners worden traangasgranaten afgeschoten.

In het laatste deel van de film zien we dat Palestijnse burgers zelfs dood worden geschoten. De melancholische vertelstem van Emad begeleidt de vaak shockerende beelden. Documentaires over de Palestijnen zijn meestal gemaakt door buitenstaanders. Dat maakt ze nogal afstandelijk, en vaak tamelijk propagandistisch. De grote rauwe kracht van 5 Broken Cameras daarentegen is de persoonlijke invalshoek hetgeen de film geloofwaardig maakt.

The Ambassador van de Deense regisseur Mads Brüggger is een merkwaardig voorbeeld van een documentaire waar de maker voortdurend in beeld is. De film beoogt een beeld te geven van de donkere zijde van Afrika. De regisseur verkleedt zich als een neokoloniale diplomaat die met een gekocht diplomatiek paspoort zich voordoet als ambassadeur van Liberia. Doel van zijn reis is de Centraal-Afrikaanse Republiek.

Deze republiek is een broeinest van corruptie, diamantsmokkel en een vluchtoord voor allerlei dubieuze en gevaarlijke figuren. De missie van de filmmaker is om de corruptie en machtsmisbruik in Midden-Afrika aan te tonen. Dat begint al met de dubieuze handel in paspoorten via allerlei duistere figuren, met onder meer een Nederlandse zakenman in de hoofdrol. Bloeddiamanten smokkelen is de volgende onvermijdelijk stap. Onder dekmantel van de opzet van een luciferfabriek gerund door Pygmeeën begeeft Brügger zich te midden van de gevaarlijke diamanthandel.

The Ambassador

Grotendeels gefilmd met verborgen camera's heeft de film een satirische en cynische ondertoon. Met gevaar voor eigen leven heeft Brügger een uiterst politiek incorrecte visie op neokoloniaal Afrika neergezet. Het is een ontregelende documentaire die veel vragen oproept. Brügger is niet bang om raciale stereotypen te tonen met het risico dat de film een racistisch stempel opgedrukt krijgt. Feit is dat iedereen verdorven en hebzuchtig is, Afrikanen en Europeanen, allemaal zijn ze om te kopen.

Het is een levendige documentaire met veel, soms pijnlijke humor, gelardeerd. Maar wat de filmmaker precies wil zeggen met zijn exposé over de corruptie in Centraal Afrika blijft ongewis. Is het uitsluitend een aanklacht van misstanden of moet er meer achter worden gezocht? Duidelijk is dat Brügger zich kostelijk vermaakt heeft in zijn rol als neokoloniaal, hetgeen resulteert in een verontrustende ondertoon.

The Ambassador stelt pijnlijke vragen over de moraliteit van de documentairemaker. Hoever kan jezelf gaan met je aanklacht? Zijn alle middelen geoorloofd om de boodschap te verkondigen? De regisseur is niet bang om onder het mom van satire grenzen te overschrijden. Behalve de satirische kant heeft de film evenzeer een serieuze ondertoon. In ieder geval is het een documentaire die veel discussie losmaakt en een verfrissend tegenwicht biedt aan de vaak stichtelijke documentaires over Afrika.

Ulrik van Tongeren

Eerdere bijdragen over IDFA 2011 lees je hier en hier. T/m 27 november in Amsterdam. De officiële website.

● Meer filmrecensies

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

Geef je mening:

Home