22 november 2011

Liefhebbers van documentaires die geduld en aandacht vereisen hebben het dit jaar moeilijk op het IDFA. Best hinderlijk als er beweging in de zaal is. Na de eerste wegloper, gaat het meestal hard. Dat overkwam mij tijdens de vertoning van de Mexicaanse documentaire The Night Wachtman, uitgerekend een van de beste bijdragen op het IDFA.

Ergens in Mexico bevindt zich een begraafplaats die is volgestouwd met mausoleums en andere protserige bouwsels. De begraafplaats groeit gestaag, de hele dag door worden nieuwe rustplaatsen gecreëerd. Een eindeloze hoeveelheid drugsbaronnen wordt hier met veel ceremonieel vertoon begraven. Er woedt een intense oorlog tussen de drugskartels en de politiemacht van Mexico, waarbij veel slachtoffers vallen, soms wel 1.100 per maand.

The Night Watchman (El Valador) van Natalie Almada is gefilmd door de ogen van Martin, een stille nachtwaker en klusjesman op de begraafplaats. Almada filmde een jaar lang de gang van zaken op de stille plek. De dagelijkse rituelen zijn nauwgezet geregistreerd. De weduwen van de dode drugsbaronnen hebben er een dagtaak aan om de mini-mausoleums schoon te houden. De epidemie aan geweld rond drugs vindt weliswaar ver van de begraafplaats vandaan plaats, maar hangt er wel als een zware deken boven.

Almada heeft met haar cinéma verité stijl er een poëtische film van gemaakt. Het is een beschouwende wijze van filmen die het geduld van de kijker vereist. Het einde van de documentaire, wanneer de immense schaal van de begraafplaats duidelijk wordt, heeft een shockerend effect. De begraafplaats is voor de filmmaakster een metafoor voor het huidige Mexico. Almada is zelf afkomstig uit de streek, evenals veel hoofdrolspelers in het geweldsdrama. Toen ze na een jaar filmen de mededeling kreeg om haar geboortestreek te verlaten, deed ze dat ook snel. Mensenlevens zijn goedkoop in Mexico.

Het IDFA heeft dit jaar een interessante en uitvoerige sectie over de Braziliaanse documentaire. Belangrijke gast is de Braziliaanse meester van de documentaire Eduardo Coutinho. Er worden vijf films van de man vertoond, waaronder zijn nieuwe meesterwerk Songs (As cançōes).

Songs is in al zijn eenvoud een overrompelende documentaire. Een kaal toneel in het donker gehuld, en een stoel. Een voor een komen er personen binnen die gaan zitten om een lied te zingen, a capella, dat wil zeggen zonder muzikale begeleiding. Vaak wordt er nog een verhaal bij verteld over de liefde. Onvermijdelijk over verloren liefdes, liefdes die sneuvelen door de harde alledaagse realiteit.

De liedjes, vaak bekende nummers van populaire zangers, geven de zangers en zangeressen troost en een tikje hoop. Hun liefdes bieden de mensen houvast om verder te leven na hun amoureus verlies. Coutinho is waarschijnlijk de beste interviewer van de hedendaagse documentaire. Met simpele vragen weet hij een wereld van emoties los te maken bij de zingende mensen, hij weet hun diepste geheimen naar boven te brengen.

Master, a Copacabana Building

Volgens de regisseur kent Brazilië niet werkelijk een lees- en schrijfcultuur. Muziek en zang vormen tezamen de bepalende cultuurvorm voor de meeste mensen. Opmerkelijk hoe goed de amateur zangers hun nummer ten gehore brengen. Trillend van emotie, zonder hapering, alsof ze hun lijflied dagelijks zingen. Het is een bonte parade van mensen, uit alle lagen van de bevolking. Hun begeleidende verhalen zijn aangrijpend in al hun eenvoud.

In zijn meesterlijke Master, a Copacabana Building (2002) toont Coutinho de levens van de bewoners van een in verval geraakt flatgebouw aan het strand van Copacabana. Ook hier weet de regisseur met schijnbaar eenvoudige vragen diep door te dringen in de levens van de mensen die hij interviewt.

In levende lijve is Eduardo Coutinho een ietwat ongedurige en ongeduldige oude man, maar wel gezegend met een onmiskenbaar charisma. Iedere documentaire van hem is kaler, met steeds minder middelen gemaakt. Hierbij weet hij telkens weer door te dringen tot de essentie van de personages die hij portretteert. Zodoende bevat Songs onvergetelijke portretten van Braziliaanse mensen, pijn en hoop werden nooit zo treffend verbeeld. Een grootse film.

Ulrik van Tongeren

Lees ook de eerste bijdrage over IDFA 2011. T/m 27 november in Amsterdam.
De officiële website.

● Meer filmrecensies

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

Geef je mening:

Home