20 november 2011

Het programma van het documentairefestival IDFA kent een zekere mate van voorspelbaarheid. Ook dit jaar een documentaire over de ondergang van de blauwvintonijn: Sushi, The Global Catch. En opnieuw een documentaire over Silvio Berlusconi: Silvio, One of Us. Misschien voor de laatste keer want de politieke carrière van Berlusconi lijkt over. Een portret over een geniale topfotograaf is eveneens vaste prik: Becoming Bert Stern. Natuurlijk ook weer een karrenvracht aan documentaires over de ondergang van de wereld. Deze films hebben een hoog redden-wat-er-te-redden-valt gehalte.

Naast al deze grote onderwerpen vertoont IDFA documentaires die het klein houden, groot leed op kleine schaal. The Winner Loser van de Britse regisseur Darren Hercher is een voorbeeld hiervan. De 52-jarige Daniel MacNee onderging dertien hersenoperaties om vochtophoping in de hersenen tegen te gaan. Het heeft zijn geheugenfunctie totaal verwoest.

De man wordt een jaar gevolgd in zijn tocht door het noorden van Engeland om zijn verleden te reconstrueren. Met een notitieboekje in de hand bezoekt hij plaatsen uit het verleden. Zijn heerlijk excentrieke familie helpt hem om de gigantische leemte in zijn geheugen te herstellen. Het is een pijnlijke film om te ondergaan, omdat het besef doordringt dat het ons allemaal kan overkomen. Er is geen zeldzame hersenziekte voor nodig om ons verleden kwijt te raken. Een herseninfarct, dementie en Alzheimer hebben een vergelijkbaar verwoestende werking op het geheugen van heden en verleden.

Pijnlijke reizen naar het verleden vormen een terugkerend thema in veel documentaires. Paul Williams Still Alive van de Amerikaanse regisseur Stephen Kessler handelt over een van de grootste sterren uit de jaren '70. Williams schreef liederen, was acteur, entertainer en Oscarwinnaar en prominent in de televisiewereld aanwezig. In de jaren '80 raakte hij door drank in de vergetelheid. Alleen de liederen die hij voor onder meer Barbra Streisand en The Carpenters schreef, leven voort.

Paul Williams Still Alive

Regisseur Kessler ontdekte tot zijn verrassing dat de voormalige ster nog leeft. Nauwgezet volgt hij Williams die daar duidelijk niet van is gediend. Gedurende het jarenlang volgen groeien de regisseur en de hoofdpersoon naar elkaar toe. Williams wil eindelijk zijn pijnlijke verleden onder ogen zien. De onsympathieke kanten van de oude entertainer worden breed uitgemeten; de uitgesproken eerlijkheid van documentaire doet soms pijn.

Na een vertoning van Paul Williams Still Alive op het IDFA verscheen Williams plotseling op het toneel om uit de losse hand een prachtig lied te zingen. Een aangrijpend moment voor de bewonderaars van de man. Op zo'n moment blijkt de meerwaarde van dit festival: vergeten geesten uit het verleden worden weer tot leven gewekt.

Onverwacht aangrijpend is de documentaire Going up the Stairs van Rokhsreh Ghaem Maghami. Akram is een ongeletterde Iraanse vrouw die op haar negende wordt uitgehuwelijkt. Op late leeftijd ontdekt zij bij toeval dat ze talent heeft voor kunstschilderen. Filmmaker Maghami volgt de vrouw in haar dagelijkse bezigheden: we zien haar bidden, maaltijden bereiden en, uiteraard, schilderen.

De ontwapenende charme en warmte van de vrouw komen duidelijk over. Haar schilderijen kenmerken zich door een kleurrijke primitieve stijl. Vanuit haar huis in Teheran volgen we Akram naar Parijs waar haar werk tentoon wordt gesteld. De Franse hoofdstad gezien door de ogen van een oude Iraanse vrouw is hilarisch en aangrijpend tegelijkertijd. Haar bezoek aan het Louvre staat bol van kinderlijke verwondering. Ze is zo onder de indruk dat ze haar schilderwerk wil opgeven.

Bij de opening van haar tentoonstelling blijkt de universele waarde van haar werk. De Iraanse communiceert in haar eigen taal met de Fransen, grenzen vallen weg. Going up the Stairs is een onverwachte publieksfavoriet. Deze film brengt culturen tezamen. De mededeling dat Maghami van het Iraanse regime niet naar Amsterdam mocht komen om haar documentaire te presenteren, doet oprecht pijn.

Ulrik van Tongeren

IDFA 2011, t/m 27 november in Amsterdam. De website.

● Meer filmrecensies

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

Geef je mening:

Home