27 augustus 2011

Afgelopen zomer onthulde De Telegraaf dat journalist/activist Paul Kraaijer 25 jaar lang informatie uit het actiemilieu door heeft gespeeld aan de AIVD. Volgens buro Jansen & Janssen doen we er goed aan het verhaal van deze 'informant' met een korreltje zout te nemen.

door Buro Jansen & Janssen

Paul Kraaijer kwam in juni 2011 uit de kast na, volgens eigen zeggen, 25 jaar voor de inlichtingen- en veiligheidsdienst BVD/AIVD te hebben gewerkt. Hij liet zich door De Telegraaf interviewen over zijn carrière. De medewerkers van Buro Jansen & Janssen (J&J) hebben zijn verhaal met belangstelling gelezen en uit diverse hoeken reacties en aanvullingen mogen ontvangen. Desondanks kozen de onderzoekers van J&J er geruime tijd voor om terughoudend te zijn met een reactie. De artikelen in De Telegraaf roepen namelijk meer vragen op dan dat je er zinnige conclusies aan kunt verbinden.

Zijn het waarheden, halve waarheden, verzinsels, leugens? Wat wil De Telegraaf met het verhaal, en wat wil de inlichtingendienst? Waarom treedt iemand na zoveel jaar naar buiten? Welke schade heeft hij ondervonden van een 25-jarig dubbelleven? Kraaijer schrijft zelf op de website van Villamedia dat 'De Telegraaf zaken nog wel eens uit het verband wil rukken of wil aandikken.' Hij reageert op de passages in het Telegraaf-artikel waarin gerefereerd wordt aan zijn rol als journalist. Zijn de andere opmerkingen van Kraaijer dan ook 'uit hun verband gerukt of aangedikt'? En wat betekent dat voor het waarheidsgehalte van de twee reportages?

Bij de zoektocht naar het verhaal achter Kraaijer is het van belang onderscheid te maken tussen wat hij was en wat hij deed. Kraaijer wordt in De Telegraaf gepresenteerd als infiltrant, als agent van de geheime dienst (AIVD'er). Kraaijer lijkt te suggereren dat hij voor de geheime dienst werkte. Hij zegt in het artikel dat hij “24 uur per dag, zeven dagen in de week” actief was. Hij zou na een korte carrière bij de RID, de Regionale Inlichtingendienst van de stad Zwolle, voor de dienst zijn gaan werken.

Infiltrant, mol, informant?

Was Kraaijer nu een infiltrant, een mol, een spion, een agent, een informant van de PID (Plaatselijke, Politieke of Politie Inlichtingendienst tot 1993) en later de BVD/AIVD? Komt dat allemaal op hetzelfde neer zoals het artikel in De Telegraaf ons doet geloven?

'Spion' heeft een positieve lading. De spion is intelligent en meestal knap en het succes is aan zijn kant. James Bond is de spion die tijdens de Koude Oorlog achter het IJzeren Gordijn spectaculair te keer gaat. Hij vertegenwoordigt duidelijk het goede. De spion is in dienst van een gerenommeerde geheime dienst en het woord heeft meestal betrekking op activiteiten van de agent in het buitenland.

De term 'mol' wordt meestal gebruikt als er sprake is van onderzoek in eigen huis. De AIVD heeft bijvoorbeeld een mol in haar midden gehad, in de persoon van audio-bewerker (tolk of taalanalist) Outman Ben A. die in 2004 werd gearresteerd.

De 'infiltrant' daarentegen is iemand die met een vooropgesteld plan of opdracht een organisatie binnendringt. Bijvoorbeeld een agent die zich opwerkt in een organisatie als de Arabische Europese Liga (AEL) en vervolgens door provocaties en misleiding verdeeldheid zaait. In het criminele circuit kan het gaan om een persoon die in drugs handelt om er achter te komen wie de hoogste baas van een drugslijn is. De undercover agent speelt eenzelfde rol.

De 'informant' tenslotte is een persoon die informatie verzamelt en doorgeeft aan inlichtingendiensten via zijn contactpersoon bij de dienst, zijn 'runner'. De informant kan actief zijn in verschillende organisaties en daarover inlichtingen doorgeven. Een 'informant' kan verschillende gedaantes hebben. Het kunnen mensen zijn die regelmatig een onschuldig lijkend praatje hebben met medewerkers van een inlichtingendienst. Maar het kunnen ook mensen zijn die actief worden gerund en zich op verzoek van een geheime dienst bij andere groepen aansluiten.

Het werk van inlichtingendiensten is geen exacte wetenschap en de terminologie bestaat niet uit definities, maar er zijn verschillen tussen spionnen, mollen, infiltranten en informanten. Dat verschil vertaalt zich ook in de wijze waarop Kraaijer werd gerund en hoe hij financieel werd ondersteund. Als wij 's mans verhaal moeten geloven, werd hij eerst als informant door de PID Zwolle gerund, om in 1993 voor de AIVD te infiltreren in verschillende actiegroepen.

Feiten niet onderbouwd

Kraaijer claimt dat hij de dienst jarenlang heeft geïnformeerd over een reeks actiegroepen. De vraag is of die wapenfeiten te controleren zijn. Hij voert verschillende gebeurtenissen aan die eenvoudig van het internet te halen zijn. De demonstratie bij het gemeentehuis van Zwolle bij de installatie van dhr. Ruitenberg van CP'86 bijvoorbeeld, of de G8-top in Evian, de Animal Rights Gathering in Zweden, de nertsenbevrijdingsactie van de Vegan Streaker en de verdenking van bedreiging van de koningin door diezelfde Vegan Streaker zijn daar voorbeelden van.

Het zal wel zo zijn dat hij bij deze acties en bijeenkomsten aanwezig is geweest, maar dat zegt nog niet dat hij daarover informatie heeft doorgesluisd aan de BVD en later aan de AIVD. De artikelen in De Telegraaf geven hierover geen uitsluitsel. Een voorbeeld uit het eerste artikel. Kraaijer zegt daarin dat hij in contact kwam met een 'jonge activist' waarmee hij samen een actie zou doen in Mannheim. 'Spannender waren de nachtelijke acties van Kraaijer in 1990 in Duitsland, waar Nederlandse schepen werden ingezet om Amerikaans defensiemateriaal naar het oorlogsgebied in het Midden-Oosten te varen. “Ik was in contact gekomen met een jonge activist en samen met anderen zouden we in Mannheim een kraan bezetten, die schepen met oorlogsmateriaal laadde”.'

Heeft Kraaijer toen een rapportje geschreven over Mannheim in de trant van: 'Met Y in de auto gesproken over een actie in Mannheim. Hou het in de gaten.' Actieblad NN van 10 januari 1991 bevat een overzicht van verschillende protesten tegen de eerste Golfoorlog: 'Zaterdagmorgen 22-12-90 werd er door de vredeswinkel uit Mannheim en NO PASARAN Zwolle actie gevoerd in de haven van Mannheim waar de afgelopen weken duizenden legervoertuigen werden verscheept naar Rotterdam en Antwerpen. De actie bestond uit het bezetten van een laadkraan en het ophangen van spandoeken. Op het tijdstip van de actie bleken het op het haventerrein geen werkzaamheden plaats te vinden. De actiegroep was zichtbaar verrast.'

Was dit de actie waarbij Kraaijer aanwezig was en had de 'meesterspion' er voor gezorgd dat het werk was stilgelegd op een zaterdag, of lag het altijd stil in het weekend? 'Bij vertrek van het haventerrein werden we verrast door een grote politiemacht die onderweg was naar het haventerrein', meldt actieblad NN. Kraaijer heeft het in De Telegraaf over nachtelijke acties, maar treedt verder niet in details. De actie uit 1990 vond overdag plaats. Was de bezetting van de kraan in Mannheim een nachtelijk plan of bedoelde Kraaijer de actie van 22 december 1990?

Een ander voorbeeld is de huur van de Zwolse studio van Kraaijer. De Telegraaf: “Mijn woning werd een organisatorisch, administratief centrum van deze club. In feite stond de Zwolse AFA-afdeling volledig onder controle van de BVD”, aldus Kraaijer, die voor zijn inlichtingen- en infiltratiewerkzaamheden stevige vergoedingen kreeg. “Mijn studio werd betaald en ik kreeg ruime onkostenvergoedingen. Ik kon er prima van leven.”

Volgens Kraaijer was het kantoor, zijn huis, het organisatorische en administratieve centrum van de extreem linkse Antifascistische Aktie. “In feite stond de Zwolse afdeling volledig onder controle van de BVD”, 'een frontstore van de AIVD' zelfs, schrijft De Telegraaf. Wie waren echter lid van deze gigantische operatie? Paul Kraaijer in ieder geval, maar wie nog meer? Hoe kan Kraaijer zijn verhaal onderbouwen? Heeft De Telegraaf uitgezocht of het klopt dat de huur van de woning van Kraaijer jarenlang door de overheid werd betaald?

Geheimzinnig zonder reden

Kraaijer krijgt alle ruimte van de Telegraaf-journalisten John van den Heuvel en Bart Olmer om zijn levensverhaal aan de grote klok te hangen. Onduidelijk is welk bedrag hij voor het interview heeft ontvangen. De geheimzinnigheid van de krant voor Wakker Nederland is opvallend en overbodig: 'Het contact verliep moeizaam … een eerste ontmoeting in een land in Zuid-Amerika … afgelopen week op de Nederlandse Antillen.'

Kraaijer heeft augustus 2010 zelf wereldkundig gemaakt in Suriname aan de slag te gaan bij de Parbode. De Stentor van 16 augustus 2010 schreef er zelfs een artikel over. Heeft Kraaijer zelf de krant benaderd om zijn verhuizing van Zwolle naar Paramaribo wereldkundig te maken? Misschien is hij zo in contact gekomen met De Telegraaf.

De Stentor had al eerder een artikel over Kraaijer. Op 2 mei 2006 deelt Kraaijer ook zijn persoonlijke geschiedenis met de lezers van De Stentor/Zwolse Courant. 'Na zeven jaar absentie te Almere is hij terug op zijn geboortegrond. Met een nieuw thema: de angst voor een kerncentrale in Suriname.(...) Zijn belangstelling in het thema groeide toen hij ging samenwonen met Maureen – een Surinaamse. Nadat die relatie strandde keerde hij in Zwolle terug, met een nieuwe relatie op afstand in Paramaribo, waar hij ooit van plan is te gaan wonen. Vanuit Almere keerde hij werkloos naar Zwolle terug.'

Is er vanuit De Telegraaf contact geweest met de AIVD om te verifiëren of het verhaal van Kraaijer klopt? Hebben de journalisten de actievoerder uit het Mannheim-verhaal opgespoord en gevraagd naar zijn mening? En hoe is komen vast te staan dat de studio door de dienst is betaald? Van den Heuvel en Olmer schrijven dat de 'AIVD niet wil reageren, omdat daarmee de identiteit van bronnen en infiltranten bekend wordt, de modus operandi van de geheime dienst openlijk wordt besproken en het actuele kennisniveau van de AIVD over bepaalde activisten bekend wordt, aldus een woordvoerder.'

De journalisten van De Telegraaf lijken te impliceren niets te kunnen verifiëren omdat de dienst normaliter geen openheid van zaken geeft. Uit de artikelen wordt echter niet duidelijk of zij voor de hand liggende feiten hebben gecheckt. Daarnaast ontbreekt het in de artikelen ook aan een analyse van de beweegredenen van Kraaijer en de AIVD en de mogelijk vergaarde informatie.

De media en de AIVD

Voor een goed begrip van het verhaal van Kraaijer moet ook gekeken worden naar de relatie tussen de media en de dienst, en in het bijzonder De Telegraaf en de BVD/AIVD. Journalisten zijn ideale informanten. Zij kunnen overal binnenkomen zonder veel argwaan te wekken.

De liefde tussen de inlichtingendienst en de media is wederzijds. In 2006 maakte een redacteur van het NRC Handelsblad, Robert Giebels een overstap naar de AIVD. Giebels werkt nu weer bij de Volkskrant en heeft verder gewerkt voor RTL Nieuws, Elsevier, FEM Business en de Wereldomroep. Giebels stapte over naar de AIVD, andere journalisten gingen werken voor ministeries.

Of de AIVD op dit moment ook journalisten heeft rondlopen in de Nederlandse media is onduidelijk, de dienst doet daar geen mededelingen over. Daarnaast heeft de krant van Wakker Nederland regelmatig bijzondere nieuwtjes van en over de dienst. Onlangs nog met Heleen de Waal en haar partner en een paar jaar geleden met BVD-stukken over de georganiseerde criminaliteit.

Ten tijde van de affaire De Waal stond de relatie tussen de dienst en De Telegraaf op scherp. In het verleden is echter gebleken dat de krant warme relaties onderhield met de geheime dienst, met de Amsterdamse politie en andere diensten. Hoe zuiver is die relatie? Hoeveel van de geleverde informatie is het overschrijven van persberichten of verhalen van overheidsdiensten? Dienen media als doorgeefluik van diensten? Wordt er een eigen analyse op los gelaten?

Het verhaal van Kraaijer is een monoloog van een man die in Suriname woonachtig is en beweert 25 jaar voor de inlichtingendienst te hebben gewerkt. Welk onderzoek hebben de journalisten van De Telegraaf zelf uitgevoerd? Hoeveel zicht hebben lezers op het waarheidsgehalte van de reportages? Hoe moeten we in het geval Paul Kraaijer de rol van de media duiden? De combinatie geheime dienst, Telegraaf en Kraaijer resulteert vooral in heel veel vragen die geen van deze partijen in volledigheid zal willen beantwoorden.

Journalist?

Kraaijer wordt als journalist neergezet, maar was hij dat ook? Hij zegt dat hij freelance werkte voor Trouw, maar afgezien van drie ingezonden stukken wordt niet duidelijk wat zijn rol als freelancer is geweest. Hij werd, voor de bekendmaking over zijn inlichtingenverleden, in de meeste media omschreven als blogger, activist of antifascist. Dat Kraaijer journalistieke ambities had, is af te leiden uit de niet aflatende stroom artikelen van zijn hand, maar maakt hem dat tot een serieuze journalist of een wannabe?

De Nederlandse Vereniging van Journalisten (NVJ) schrijft op haar website: 'De NVJ zegt met ontsteltenis kennis te hebben genomen van Kraaijers activiteiten die tot op heden door Donner (minister van Binnenlandse Zaken) niet zijn tegengesproken.' Bij Kraaijers activiteiten gaat het volgens de NVJ om het feit dat 'Kraaijer zich voordeed als journalist, onder meer door een perskaart aan te vragen bij de NVJ en zich uit te geven als journalist werkzaam voor onder andere dagblad Trouw.' Een beetje hypocriet van de NVJ om zich nu druk te maken om Kraaijer, terwijl het eerder aangehaalde geval (Giebels), niet tot ophef binnen de journalistieke wereld leidde.

Nieuwsgaring is niet aan een specifieke groep voorbehouden. Kraaijer spande zich in om alle demonstraties van de Anti-Dierproeven Coalitie bij te wonen en daar op zijn blog over te schrijven. Journalisten maken daar dankbaar gebruik van. En kranten, tijdschriften, televisieprogramma's, alles wordt door de geheime dienst opgezogen. Elk artikel over AFA of dierenrechten vindt zijn weg als 'bewijs' in het dossier van de dienst.

Helaas is iedereen die buitenparlementair actief is in dit land potentieel verdachte voor de geheime dienst. De AIVD heeft namelijk als taak gekregen om de democratische rechtsorde te beschermen en houdt daartoe al het buitenparlementaire politieke leven in de gaten. Dat zij de explosie aan zelfgeschreven informatie in de nieuwe media niet alleen opslaat maar mogelijk ook actief gebruikt voor contra-informatie, is niet ondenkbaar.

Kraaijer wilde graag schrijven en zich voordoen als journalist, maar deed hij dat als dekmantel of was het zijn liefde voor de journalistiek? Wij zullen nooit helemaal weten of het verhaal van Kraaijer wel of niet klopt. In Nederland heerst namelijk een cultuur van geslotenheid. Zelfs dossiers uit het verre verleden (jaren '50 en '60) worden niet vrijgegeven, allemaal operationeel, en of iemand nu dood of levend is, de stukken blijven actueel en dus geheim. Roept de zaak Kraaijer eigenlijk niet meer vragen op over de rol van de geheime dienst in de democratische rechtsorde dan over het geklik van de man zelf?

GroenLinks en PvdD

Valt er dan niets in het verhaal van Kraaijer te verifiëren? Van de door hem gepresenteerde gebeurtenissen zijn slechts enkele controleerbaar zonder afhankelijk te zijn van de dienst of het verhaal van Kraaijer zelf. Natuurlijk is na te gaan of hij aanwezig was bij de demonstraties tegen de kruisraketten in Havelte, bij een kraan in Mannheim, een demonstratie in Mannheim of Venray, maar die aanwezigheid zegt nog niets over zijn werk voor de BVD/AIVD. Dit geldt voor veel gebeurtenissen die Kraaijer in het interview noemt.

De politiek gevoelige kant van de reportages uit De Telegraaf ligt echter op één terrein. Dat is niet de mogelijke informatie die Kraaijer over dierenrechtenactivisten, AFA, antimilitarisme en de vredesactivisten heeft verstrekt. Het in de gaten houden van buitenparlementair verzet wordt politiek en maatschappelijk geaccepteerd. Het enige politieke thema dat voor ophef kan zorgen, is de rol die Kraaijer heeft gespeeld binnen GroenLinks en de Partij voor de Dieren.

Als actief lid en betrokken bij de fractie van GroenLinks in Zwolle speelde hij een belangrijke rol in het verzet tegen CP'86 binnen de gemeenteraad. Kraaijer zegt dat hij vanaf 1986 zeven dagen in de week 24 uur per dag voor de dienst actief was. Welke informatie heeft hij over de GroenLinks-afdeling in Zwolle verzameld? Hoe is deze informatie verwerkt door de BVD? Waarom houdt de geheime dienst een legale politieke partij in de gaten? En worden er ook andere politieke partijen in de gaten gehouden?

Kraaijer was in 2008 aanwezig op het partijcongres van de Partij voor de Dieren (PvdD). In welke hoedanigheid bezocht hij deze bijeenkomst? Als journalist, als activist of als informant? Heeft hij een rapport geschreven over deze politieke partij en zo ja, wat stond daar in? Heeft hij andere informatie over de partij verzameld en op welke wijze heeft hij die doorgestuurd? Is hij uit zichzelf naar het congres gegaan of ging hij in opdracht?

Voor onderzoek naar Paul Kraaijer moet 25 jaar aan relaties, connecties, contacten, gesprekken, e-mails, verhalen, herinneringen, foto's en andere gegevens die over Kraaijer zijn vastgelegd worden doorgenomen. Vervolgens ontstaat een beeld, een portret van een mens: misschien een fantast of een zielepoot, een intrigant of een aandachtstrekker of een buitengewoon gewiekst personage of een journalist, een intelligente man of niets van dat alles?

Pas als er meer duidelijkheid is over het waarheidsgehalte van zijn claim dat hij jarenlang gewillig de geheime dienst heeft geïnformeerd over allerlei mensen, kan je beginnen aan een politieke analyse van zijn rol en de gevolgen van zijn activiteiten. Geen overdreven koppen als 'De biecht van de perfecte mol' of 'AIVD-infiltrant Paul Kraaijer sluit spannend jongensboek'. Gewoon een onderzoek naar Paul IJsbrand Kraaijer, geboren op 13 september 1960 te Steenwijk.

Bovenstaand artikel maakt onderdeel uit van de maandelijkse nieuwsbrief, uitgegeven door buro Jansen & Janssen. Een alternatief onderzoeksburo dat politie, justitie en inlichtingendiensten kritisch volgt, met een eigen website.

● Meer achtegrond

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

Geef je mening:

Home