 |
Ravagedigitaal
1 oktober 2009dd Print
deze pagina  |
||
|
Twee, onderling sterk verschillende, voorbeelden. Het ene is de bestseller van Paul Collier The Bottom Billion, in 2007 verschenen in Engeland en de afgelopen zomer ook in het Nederlands uitgegeven onder de titel Eén miljard achterblijvers. Het tweede is oorspronkelijk Nederlandstalig werk van Marieke de Wal, getiteld Een sector onder vuur (2009). Falend groeiprocesCollier, voorheen hoofd van een onderzoeksafdeling bij de Wereldbank en nu hoogleraar economie in Oxford, heeft ontdekt dat er in het jaar 2006 in de wereld 980 miljoen mensen waren, in bij elkaar 58 'allerarmste' landen, waar 'de ontwikkeling' is mislukt (p.10). En mislukt betekent in zijn ogen dat daar de afgelopen decennia sprake is geweest van een 'falend groeiproces'. De achterstand van die landen is het grootste probleem waarmee 'we' in deze tijd worden geconfronteerd. Hij acht het dan ook 'de belangrijkste taak van ontwikkelingssamenwerking' die achterstand op te heffen (p.25). De auteur beschrijft vervolgens de vier valkuilen, waar de oorzaken liggen van de achterstand van genoemde groep landen: de conflictval, de val van de natuurlijke hulpbronnen, de val van het omringd zijn door slechte buren en die van een slecht bestuur in een klein land. In sommige gevallen heeft een bepaalde valkuil de doorslag gegeven, maar vaker is sprake van meer dan een. En de analyse in haar geheel wordt gekenmerkt door een sterke nadruk op interne factoren.
Maar het probleem - dat miljard achterblijvers - is volgens Collier niet onoplosbaar (p.26). Vandaar ook dat hij allerlei berekeningen heeft uitgevoerd, zoals die van de kosten van een 'falende staat' (p.102), waar hij dan bijvoorbeeld de kosten van de militaire interventie in Irak tegenover zet. De oplossing zoekt hij vooral in de richting van militaire interventie, nieuwe wetten en handvesten, handelspolitiek om de betrokken landen alsnog een kans te bieden op de wereldmarkt en aanvullende ontwikkelingshulp. Collier presenteert zichzelf als een radicale vernieuwer, van het slag 'niet links niet rechts, maar...' Tussen de regels door echter ontpopt hij zich als een volstrekt traditionele econoom, die zweert bij de aloude liberale dogma's en voor wie 'ontwikkeling' gelijkstaat aan (door export aangedreven) economische groei in het kader van de 'vrije markteconomie'. Hij extrapoleert zonder blikken of blozen de explosief toegenomen welvaart, zoals wij die de afgelopen halve eeuw hebben leren kennen, en waarschuwt in feite vooral voor de dreiging die van de achterblijvers uitgaat voor 'onze' eigen comfortabele positie. Crisis als bedrijfsongevalHet is dan ook typerend dat Collier geen enkele voorbode van de huidige crisis in zijn boek heeft geïntegreerd en het ook niet nodig heeft gevonden naar aanleiding van de Nederlandse vertaling die tekortkoming alsnog enigszins goed te maken. Daarmee schaart hij zich onder degenen die de crisis beschouwen als een bedrijfsongeval van voorbijgaande aard en die blijven geloven in bomen die tot in de hemel groeien. Alsof we niet al jaren (kunnen) weten dat een flink deel van de wereldbevolking - ook zo ongeveer een miljard - in ecologisch opzicht op een onverantwoord grote voet leeft. Oude vormen en gedachten sterven niet zo maar af, weten we langzamerhand. Maar een econoom die in deze tijd nog altijd niet verder komt dan 'milieu' als een, door anderen sterk overschat, verschijnsel - zie de terloopse opmerking van Collier over 'de steeds meer als heilig beschouwde milieudoelen' op p. 142 - diskwalificeert zichzelf. Te meer omdat de crisis heel wat voormalige gelovigen de ogen geopend heeft voor de ware aard van het heersend financieel-economisch systeem en zijn consequenties voor onze gezamenlijke toekomst. Al blijft de verleiding bestaan oude wijn in nieuwe zakken te gieten en de zoektocht naar alternatieven weer af te breken zodra 'de economie uit het dal gekropen is'. OSO'sMarieke de Wal, filosofe van huis uit en tegenwoordig consultant bij Berenschot, extrapoleert ook naar hartelust, maar dan vooral op het niveau van een bedrijfstak. Haar studieobject zijn wat ze zelf uitdrukkelijk 'ontwikkelingssamenwerkingsorganisaties' (OSO's) noemt. In haar ogen een 'sector' die in zwaar weer terechtgekomen is en maar moet zien te overleven. Het woord hulpindustrie wordt door de auteur gemeden, omdat 'het begrip ontwikkelingssamenwerking de lading op dit moment het beste dekt' (p.30). Zij (en haar werkgever die de uitgave mede mogelijk maakte) hebben het boek bedoeld als ondersteuning van de OSO's 'bij het bepalen van hun positionering in een veranderend speelveld' (p.22). Het boek is gebaseerd op uitvoerige gesprekken met acht OSO's en het resultaat van een enquête onder 200 organisaties (waarvan 76 daadwerkelijk vragen hebben beantwoord). Â
De acht uitverkoren 'case-organisaties' zijn ETC Nederland (de Foundation en de BV), de Evert Vermeer Stichting (EVS), ICCO, IKV Pax Christi, IUCN (Nederlands Comité), Simavi, Solidaridad en Woord en Daad. Allemaal OSO's dus, die - in verschillende rollen - iets van doen hebben met 'samenwerking tussen organisaties en tussen mensen om ontwikkeling in arme landen te bewerkstelligen teneinde zo verandering op gang te brengen' (p.30). Een bont gezelschap dus, met wortels in diverse sociale bewegingen (derde wereld, vrede en milieu met name), dat zich in de ogen van de auteur probeert te onderscheiden van andere 'partijen op de OS-markt' door erop te hameren dat bij hen de mondiale bestrijding van armoede en ongelijkheid voorop staat en niet een of ander eigen belang (p.17). De Wal beschrijft hoe dit laatste tegenwoordig van verschillende kanten wordt aangevochten en beschrijft haarfijn hoe de OSO's daarmee worstelen. Als een filantropoloog avant la lettre, die analyseert hoe bepaalde aanbieders van goede doelen op de charimarkt zich gedragen en hoe de kopers daarop reageren. Zie bijvoorbeeld de maar liefst twintig 'dilemma's die vragen om strategische afwegingen' (pp. 108 e.v.). Maar daar blijft het niet bij: ze stelt zich ook op als consultant, die haar klanten wil en moet wapenen tegen kritiek van buiten. En dan komt de organisatiedeskundige te voorschijn, die maar zelden boven het intellectuele kader van zijn klant uitstijgt. Losse floddersTyperend is dat nergens in het boek de optie aan bod komt dat een OSO, als slotsom van een strategische afweging, besluit zichzelf op te heffen. Zelfs in het geval van een organisatie als de EVS, die op een gegeven moment voldoende redenen had om er een punt achter te zetten, juicht de auteur toe dat die toch weer manieren vindt om haar bestaansrecht aan te tonen (p. 100). Daarom is het ook niet verwonderlijk dat nergens de rol en het belang van de (uiteindelijke) begunstigde aan bod komt. Hier en daar is wel even sprake van 'het belang van de ontvangers' (p. 88) en in het begin van het boek wordt zelfs toegegeven dat 'onze OS' is ingesteld op het verlenen van 'aanbodgestuurde hulp', maar dat blijven losse flodders. De Wal onderscheidt zich van Collier door tenminste twee keer het woord kredietcrisis te laten vallen (p. 11 en en p. 111), maar ze heeft met hem gemeen dat ze zich niet kan onttrekken aan de zekerheden en vanzelfsprekendheden van vóór de crisis. De invalshoek is verschillend: de wereldeconomie voor de een en een bedrijfstak in een stukje Europa voor de ander. Maar geen van beiden heeft een boodschap aan de crisis. Beiden zitten gevangen in het traditionele zij-wij denken: wij hebben het en zij niet. Ze interpreteren nog steeds 'ontwikkeling' als een doel dat wij bereikt hebben en anderen niet, in plaats van te beseffen dat die 'wij' eerder miswikkeld dan ontwikkeld is. Het wachten is op auteurs die wel in staat zijn 'ontwikkelingssamenwerking' willens en wetens tegen het licht van de crisis te houden.
Titel: Eén miljard achterblijvers; Waarom de armste landen steeds verder achterop raken en wat wij daaraan kunnen doen Uitgeverij: Spectrum, Houten 2009 ISBN: 9789049101244 Prijs: € 19,95
Titel: Een sector onder vuur; Ontwikkelingssamenwerkingsorganisaties en hun strategieën in een veranderende wereld Uitgeverij: KIT Publishers, Amsterdam 2009 ISBN: 9789460220234 Prijs: € 29,95
|
|
