Je wilt zo graag ergens bij horen dat je bereid bent alles daarvoor te doen. Je liegt, terwijl je dat niet bewust doet. Kan je dat nog liegen noemen? Zo geloofden mijn vrienden een niet-bestaande popartiest in Madison Square Garden te hebben zien optreden.

door Ron Kretzschmar

'Tom Scott treedt niet op, want hij bestaat niet.' De jongeman liep na deze mededeling van het podium af. Daar moesten we het mee doen. De aanwezigen in de uitverkochte zaal, die een paar minuten eerder uitzinnig hadden geklapt toen de 'enige echte Tom Scott' zou verschijnen, viel stil.

Waarom weet ik niet, het is een gevoel, maar de herinnering bijna dertig jaar later doet me denken aan Ulysses' Gaze, de film van de van de Griekse regisseur Theo Angelopoulos uit 1995. De hoofdpersoon gaat in zijn odyssee op zoek naar drie filmrollen, opgenomen rond 1900, waarvan hij weet dat die nooit zijn ontwikkeld.

Zijn vermoeden, 'geloof' is een beter woord, is dat de hij het 'onbezoedelde blik' zal vinden. Om na drie oorlogen op de Balkan, twee Wereldoorlogen die volgden, de oorlogen in Joegoslavië na de val van de muur, het arcadische verleden van Zuidoost-Europa van voor die oorlogen terug te vinden.

Akkoord van Wassenaar

Je moet een grote gedachtesprong maken om via dat nachtelijke nepconcert op dat prachtig vormgegeven filosofische drama met die grote thema's uit te komen. Vandaag, op een zonnig terras, is dat geen probleem. Maar een letterlijke vergelijking met de film kan ik zelfs met een biertje op niet maken. Ik ben niet van plan een zoektocht te ondernemen. Misschien dat ik doorloop naar een volgend terras – maar meer niet.

Als ik een zoektocht heb gehouden naar dat moment in het Amsterdamse Krasnapolsky, dan is dat een digitaal odyssee geweest. Het nachtconcert stond destijds in geuren en kleuren beschreven in Muziekkrant Oor. Het sadistisch gegrinnik van de redactie kon ik nog horen toen ik Oor een week later opensloeg. Ik wilde Tom Scott toen vergeten.

Dat lukte - tot enkele weken geleden. Nu wil ik dat artikel lezen. Het is voor mij symbool van… Ja, van wat? Veranderende tijdgeest? In dat najaar werd het Akkoord van Wassenaar gesloten. De onbegrensde markt waar managers hun kansen roken, rukte op sinds die tijd. Als nietsontziende strijders van de Taliban baanden ze zich een weg door onze welvarende wereld en braken die in enkele decennia bijna af. Ongeveer een jaar geleden zijn de mannen tot stilstand gekomen.

Tegenwoordig worden ze alleen maar zielig gevonden. Sommigen gaan gekleed in overall met een dot poetskatoen uit de kontzak naar kantoor, omdat ze bang zijn te worden aangevallen door woedende belastingbetalers. Maar wat het Krasnapolsky daar mee te maken heeft, is mij niet helder. In 1982 werd ik net als de andere concertgangers beheerst door schaamte, en niet door dat Akkoord waarvan ik het bestaan niet wist. Dat is wat de tijd mij heeft aangedaan. Toen wilde ik vergeten, nu wil ik weten…

Lenin na de val van de muur (Sporen uitgewist?)

Het artikel heb ik in databases van bibliotheken gezocht, maar geen spoor kunnen vinden. Op het internet evenmin. Was het niet belangrijk genoeg om te bewaren? Amsterdam was toen het culturele middelpunt van de wereld. Mensen die iets voorstelden, of dachten iets voor te stellen in de kunst en de popmuziek, waren present. Opmerkelijk is dat in de Eerste Nederlandse Popencyclopedie ook niets staat vermeld.

Het fantoom kreeg me klemvast. Ik belde vrienden van toen en stak van wal. "Alles goed?", vroegen ze bezorgd. Maar ze konden zich niets herinneren: "Weet niet waar je het over hebt..."

Waarschijnlijk is hier sprake van selectief geheugenverlies, want ik zie hun gezichten nog voor me toen de grap duidelijk werd. Spreekwoordelijke boeren met ondraaglijke kiespijn. Vooral omdat ze eerder hadden verteld dat ze 'hun Tom' in New York hadden zien optreden. 'Weer-ga-loos!' Dat had indruk op me gemaakt, ik had me buitengesloten gevoeld omdat ik dat 'toekomstige historische optreden' niet had mogen meemaken.

De volgzame massa

Het kwam door die rotfilm! De vele betekenissen van de symbolische beelden, de thema's in het verhaal van het tweeënhalf uur durende epos hadden van alles in me losgewoeld. Tom Scott strooit die zaken nu al weken rond in mijn hersenpan. Ik probeerde tegenargumenten te bedenken. Hoe kan ik de dramatische geschiedenis van de Europese cultuur in verband brengen met een grap? Waarom deze film en niet de Truman Show?

Ook een geschikte metafoor om het Tom Scott-moment te duiden: Je wilt zo graag ergens bij horen dat je bereid bent alles daarvoor te doen. Je liegt, terwijl je dat niet bewust doet. Kan je dat nog liegen noemen? Zoals de hoofdpersoon gelooft dat zich in de filmrollen bewijs van een paradijs bevindt, zo geloofden mijn vrienden een niet-bestaande popartiest in Madison Square Garden te hebben zien optreden.

Worden betekenisloze voorvallen niet belangrijker naarmate je ouder wordt? Ga je kleine gebeurtenissen in je leven niet opblazen tot die met een knal in je gezicht uiteenspatten, zoals op de beurs opgepompte fondsen door gebrek aan vertrouwen? Op de beurzen geloven ze namelijk in luchtbellen, ze moeten wel, want die leveren geld op.

Zoals in de middeleeuwen en de renaissance de luchtbellen van het christendom ook geld hebben opgeleverd. Daar hebben we wel geniale kunst aan overgehouden waar we nog aan verdienen met musea en toerisme. Ook als je de kosten van de godsdienstoorlogen er vanaf trekt, blijft er winst over. Om maar eens in het eigentijdse discours van de homo economicus te formuleren.

Nostalgiecultuur

Welke herinneringen zijn belangrijk als je ouder wordt? Volgens mij gaat het om mooie, dierbare en prettige herinneringen die je 'voor eeuwig wilt bewaren.' Om alles wat leuk is. De laatste dertig jaar heeft mijn generatie de reflex op professionele wijze ontwikkeld. Meer dan de helft van de televisieprogramma's bestaat uit weet-je-nog-toen-producties.

De radiozenders spelen er op in. Nostalgie is big business. Beursgenoteerd. Voor babyboomers doen zich elke dag 'herinneringsmomenten' voor. Ingeprent door de amusementsindustrie, die nostalgie als een web rond onze samenleving heeft geweven. Wat de filter probleemloos passeert, wordt verbonden met het verloren paradijs.

Dwepen met valse gevoelens van heimwee werd eens treffend uitgedrukt door een cabaretier: 'Nostalgie is verlangen naar een tijd zoals het nooit geweest is.' Ons geheugen past zich even kritiekloos aan als een Darwinvink op zoek naar voedsel in een verander(en)de omgeving.

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

Geef je mening:

Naar boven

hghg