1ddRavagedigitaal 31 mei 2008Print deze pagina | |
|
Een postmoderne1 constructie van het verledenVolgens de Franse historicus Pierre Nora 'versnelt' de geschiedenis door ontwikkelingen van de media. Die produceren een overstelpend aanbod en kenmerken zich door herhaling en uitvergroting die de wereld kleiner lijkt te maken. Deze 'democratisering' zet bij crises de collectieve identiteit onder druk. door Ron KretzschmarAfgelopen zomer bracht ik een week in Schiebeeck door, een schilderachtig plaatsje net over de westelijke grens van Zuid-Limburg in Vlaams-Brabant. Het telt 15.000 inwoners en heeft de goede balans gevonden tussen cultuur, geschiedenis en culinaire geneugten. Verscholen in weelderig groen ligt het halverwege Leuven en Aarschot. Het is in 1323 gesticht als zomerverblijf van de adel. In de tachtigjarige oorlog is de strategische ligging bij Leuven van niet te onderschatten betekenis geweest. Op 4 november 1634 speelde een inwoner een belangrijke rol bij de slag van Schiebeeck toen hij in verzet kwamen tegen 'den Spanjaerd'. De Franse troepen in het zuiden en die van de Republiek in het noorden schoten te hulp, maar de vijand was reeds verslagen. Enkele Vlaamse historici beschouwen de slag als doorslaggevend voor de Opstand van de Republiek tegen de Spaanse overheersing. Drie maanden later, 8 februari 1635, sloten kardinaal Richelieu en Frederik Hendrik (2) een verdrag om de Waalse Nederlanden bij Frankrijk en Vlaamse Nederlanden bij de Republiek te voegen. Oosthoeckse school Toen ik aankwam, bezocht ik het documentatiecentrum van Vlaams-Brabant waar het Historisch Onderzoek en Archiefbeheer is gevestigd. Gewapend met kennis liep ik de Grote Markt op in de richting van een theater dat zich rechts bevindt. Het gebouw bestaat uit donkerrode baksteen met over de breedte vier horizontale geledingen. De festoenen onder de ramen en gebeeldhouwde friezen boven twee hoge ingangen zijn kenmerkend voor de bouwstijl die in de streek bekend staat als Oosthoeckse school. De karakteristieke gevel met koninklijke balkons lijkt in perfecte balans met het gotische lijnenspel van de kerk aan de overzijde. Wanneer je naar de fontein loopt, kan je er niet om heen: het standbeeld van Arquille Daens. Het voetstuk is drie meter hoog, het bronzen beeld vier meter en weegt 1350 kg. De sokkel is gemaakt van rode Luxemburgse steen. Hij wacht je op! De licht aangezette spanning van de triceps in de rechterbovenarm suggereert het begin van beweging. Als je voor hem staat, zie je zijn priemende ogen in de verte turen. Daens waakt over Schiebeeck. Een overzicht van de slag. De troepen van Ferdinand van Oostenrijk, 'Don Ferdinand', werden door Daens in een hinderlaag gelokt. De Vlaamse herbergier die Spaans sprak, wist het vertrouwen van generaal Meña Aquado te winnen om 'den Spanjaerd' vervolgens 'faliekant' te misleiden. Daens voerde de generaal dronken en tekende zijn militaire kaarten over. Na zijn list gaf hij leiding aan een groep strijdbare Schiebeeckers en trotseerde het superieure Spaanse leger. Na een hevige strijd van dagen waarbij duizenden Spaanse soldaten en Vlaamse boeren het leven lieten, was het lot van Don Ferdinand beslecht. Ter nagedachtenis aan de slag is in 1830 het standbeeld op de Grote Markt geplaatst. Identiteitsvorming Voor de ontmoeting op de Grote Markt had ik me verdiept in het werk van de Franse historicus Pierre Nora (3). Maar voor ik verder ga, moet ik iets bekennen. Schiebeeck bestaat niet… De Tachtigjarige Oorlog is de waar gebeurde achtergrond, maar de rest bedacht ik zelf. Schiebeeck zou bestaan kúnnen hebben; de slag is gevormd naar de Guldensporenslag (4). Hoeveel verhalen, speelfilms en soapseries over een Arquille Daens zouden er niet zijn? Nora's omvangrijke werk heeft als thema 'hoe gaan we om met het verleden'. Ik wil ingaan op zijn ideeën over de media. Volgens Nora 'versnelt' de geschiedenis door ontwikkelingen van de media. Die produceren een overstelpend aanbod en kenmerken zich door herhaling en uitvergroting die de wereld kleiner lijkt te maken. Media zijn voor iedereen toegankelijk. Deze 'democratisering' zet bij crises (5) de collectieve identiteit onder druk. Pas nog historiseerden opiniemakers en politici er flink op los. Premier Balkenende claimde tijdens een fel debat een nieuwe VOC-mentaliteit en voormalig VVD-leider Van Aartsen riep op tot neopatriottisme. De creoolse Nederlanders reageerden verbolgen met het slavernijverleden, Indische Nederlanders waren al even verontwaardigd met het kolonisatieverleden. De interpretaties van alle partijen hadden het gelijk van de emotie aan hun kant. Iedere groep heeft zijn eigen erfgoed, onverenigbaar met dat van anderen. Op individueel niveau gaan we zelf op zoek naar onze wortels. De media creëren de voorwaarde van een geheugencultuur met 'herinneringsmomenten'. Met de camera gaan we terug naar de buurt waar we opgroeiden of bezoeken de voetbalclub uit onze jeugd. Niet alleen iedere club blijkt een eigen erfgoed te hebben, maar ook ieder lid! De verkoopbaarheid zorgt dat de afbeeldingen naar wens zijn van de afnemer. Dat interfereert met nog een fenomeen. Ons geheugen wordt beheerst door zogenaamde imagined memories. Beelden van speelfilms, reclame en games komen bekend voor en lijken alsof we die zelf hebben meegemaakt. Ze domineren de psyche en laten werkelijkheid (zoals de Tachtigjarige Oorlog) en fictie (Arquille Daens) door elkaar lopen. Positieve kantenFilmbeelden domineren geschreven taal, dat is wetenschappelijk vastgesteld. Maar die worden ook geloofwaardig dóór (literatuur)wetenschap. Is het niet de verdienste van de 'kunstmatige constructie' van wetenschap die ons makkelijk met filmbeelden laat identificeren? Want wetenschap, literatuur, (schilder)kunst en amusement lopen al eeuwen door elkaar. Herhaling en uitvergroting is niet iets van onze tijd. Een voorbeeld. Arquille Daens is in het Oude Testament te herkennen als Gideon (6). Het thema van 'het weerstaan van overmacht en zoektocht' circuleert ook in de Griekse mythologie met de tocht van Jason en de Argonauten (7). Mythologie is een geliefd thema in de schilderkunst van de renaissance. Het duikt op in de vorm van de queeste van de dappere ridders, die moeilijke opdrachten moeten volbrengen. In de 20e eeuw is het herkenbaar in het verhaal Heart of Darkness (8) waar de speelfilm Apocalypse Now (9) op is gebaseerd. Maar Pierre Nora heeft gelijk. Hoewel het verleden en de herinneringmomenten van de media een prominente plaats innemen, worden beelden veelal onsamenhangend gepresenteerd en zijn gauw vertroebeld door emotie. Ondanks die aanwezigheid kunnen we historische gebeurtenissen niet meer goed in de juiste contexten plaatsen, of weten die helemaal niet meer. Kranten publiceren geregeld onderzoeken als: 'één op tien Britten denkt dat Adolf Hitler een verzonnen figuur is.' (10)
1 - Postmodernisme: stroming in filosofie, kunst en literatuur. Het model van het modernisme waarin taal als afspiegeling van de werkelijkheid wordt beschouwd en wetenschap als zekere basis, wordt door het postmodernisme verlaten. Kenmerk is het in twijfel trekken van begrippen als waarheid en authenticiteit; uit Wikipedia. 2 - Kardinaal Richelieu (1585-1642), Armand Jean du Plessis; hertog, geestelijke en Frans staatsman. Frederik Hendrik, (1584 –1647) Prins van Oranje, Graaf van Nassau, enige zoon van Willem van Oranje en Louise de Coligny. Als opperbevelhebber van het leger verwierf hij de bijnaam 'stedendwinger'. 3 - Pierre Nora (geb. 1931), Les Lieux de mémoire (7 volumes) (Gallimard, 1984-1992); samenvatting uit Wikipedia. 4 - Guldensporenslag van 1302 bij Kortrijk. Het Vlaamse leger dat voornamelijk bestond uit boeren en ambachtslieden, wachtte buiten de stad Kortrijk achter de Grote Beek en Groeningebeek het superieure Franse ridderleger op, dat genadeloos werd verslagen. Er waren drie vleugels opgesteld: de Oost-Vlamingen rechts, Bruggelingen links en in het midden de West-Vlamingen. Het reserveleger van Jan van Renesse was achter de drie linies opgesteld, uit Wikipedia. 5 - Na de aanslagen op 11 september 2001 op het WTC volgden na de oorlogen in Afghanistan en Irak meer aanslagen: op 11 maart 2004 in Madrid en 7 juli 2005 in Londen. In Amsterdam werd 2 november 2004 filmmaker Theo van Gogh vermoord vanwege (integratie)spanningen door de oorlogen en aanslagen. 7 - Odyssee, Homerus XII 69; (± 800 voor Christus). 8 - Dit verhaal van Joseph Conrad verscheen 1899 in Blackwood's Magazine en werd in 1902 als boek uitgegeven. 9 - Apocalypse Now 1979, Francis Ford Coppola. 10 - Het resultaat van dit onderzoek was in de kranten van 6 april 2006 te lezen. Van de website: Blik op de Wereld; 'Steeds minder mensen weten waarom wij onze gevallenen herdenken', artikel van Johannes Schroots en Maarten Langemeijer.
-
- - - - - - - - - - -
-
- - - - - - - - - - - |