In het najaar buigt de Tweede Kamer zich over de invoering van een kraakverbod. Oud-kraker Tjebbe van Tijen vindt dit streven onwenselijk en onwijs. Hij vindt de tijd aangebroken om, nu de VVD een Zwartboek met een zwarte kijk op de kraakwereld heeft gelanceerd, een Witboek samen te stellen.

door Tjebbe van Tijen

Het is nu 40 jaar geleden dat het woord 'kraken' meer is gaan betekenen dan een knarsend, brekend geluid, of het openbreken van brandkasten en andere bewaarplaatsen van waardevolle zaken (een kraakje zetten, de brandkastkraker). Het was in een keldertje in de Amsterdamse Koestraat onder de woning van beeldhouwer Hans 't Mannetje dat het
'Woningburo de Kraker' in de vroege winter van 1968 het licht zag.

Het kraken in de zin van het bezetten van een leegstaande woning of het zonder rechtmatige titel in gebruik nemen werd daar niet uitgevonden, maar het woord 'kraken' werd daar voor het eerst gebruikt voor een al bestaande praktijk van persoonlijk initiatief om het eigen gemis aan woonruimte niet op te lossen in de verre toekomst door het stemmen op een bepaalde partij of het aangaan van ander associaties met organisaties die voorgeven de wereld te gaan veranderen, maar direct op te heffen door een niet in gebruik zijnde woonruimte zelf te betrekken.

Vondelstraat, 1980

Daar is in principe weinig voor nodig: enig inzicht in het ontgrendelen of omzeilen van afsluitende voorzieningen, of beter nog een list waarbij het binnentreden zonder enige vorm van braak plaats vindt. Daarnaast is het van belang om de minimale bewijsstukken van het daadwerkelijk in gebruik zijn als woning in de zojuist aan leegstand onttrokken woning te plaatsen: bed, tafel, stoel.

Het Kraakrecht

Daarmee is een volgens het Nederlands Recht een woning gebracht in de bewoonde staat, waarbij het feit dat die handeling niet gefundeerd is op een aangegane wilsovereenkomst met de eigenaar van de betreffende woning niet betekent dat dit zelfgeïnitieerde verblijf geen enkele legale status heeft.

Het recht op een woning mag dan wel niet direct verankerd zijn in de zozeer geroemde Nederlandse democratische grondwet, toch zijn er rechtsgronden die zwaar wegen, zoals de 'vrijwaring van huisvredebreuk'. Dit betekent dat een ieder recht kan laten gelden op het gesloten houden van zijn/haar voordeur.

Behoudens autoriteiten die een huiszoekings- of een ontruimingsbevel van een Nederlandse rechtelijke autoriteit voor een bepaalde woonruimte hebben, is het binnendringen van een in gebruikzijnde woning een strafrechtelijke overtreding. Zelfs de voet tussen de deur van een politieagent of een ingehuurde krachtpatser wordt in het Nederlands recht aangemerkt als 'huisvredebreuk'.

De rechten van een huiseigenaar om niet gewenste bewoning te doen staken zijn afdwingbaar, maar dat gaat dan via de rechter. Het hebben van een 'titel', een overeenkomst, voor het in gebruik hebben van een woning, is dus op korte termijn geen voorwaarde om een - leegstaande - woning weer om te toveren in een bewoonde woning.

Van Hogendorpstraat, 1977

Nu is er aan dat meestal kortdurend recht van 'vrijwaring van huisvredebreuk' (wat ook alle keurige legale bewoners in Nederland beschermd tegen ongewenste binnendringers) door aan huiseigenaren gelieerde belangengroepen ernstig geknaagd in de afgelopen decennia, maar het principe betreft toch een fundamenteel grondrecht.

Zwartboek

Het is nu de plaatselijke afdeling van de Volkspartij voor Vrijheid en Democratie (VVD) die op basis van enkele ontruimingsincidenten in de afgelopen twee jaar een Zwartboek Kraken heeft opgesteld, dat ik onlangs op de televisie besproken zag door het christelijke NCRV programma Netwerk.

'Zwartboek' is wat ik op de buis zo snel kon zien teveel gezegd, het blijkt een in haast met een snelbinder bijeengeraapt aantal A4-tjes te zijn waarin gewelddaden van krakers aan de kaak gesteld worden. Dit epistel moet dan de basis vormen van een Tweede Kamer debat - later dit jaar waarin - volgens de lokale VVD'er (hierin gesteund door een landelijke volksvertegenwoordiger die ooit geacht werd de Nederlandse wetten uit zijn hoofd te kennen) - eens en voor altijd een einde gemaakt zal worden aan het kraken van of voor woonruimte in Nederland.

Ik zal het geschrift morgen direct bij de VVD-fractie van de Amsterdamse gemeenteraad opvragen en bestuderen... lijkt me goed te controleren hoe zwartkijkerig dit boekje is. Het kan best zijn dat er feiten in staan die waar, bijna waar of wellicht niet helemaal waar zijn. De journalisten van Netwerk hadden een vaag soort hoor & wederhoor in hun programma weten toe te passen, maar voor eigen onderzoek was kennelijk noch tijd noch budget beschikbaar. "De feiten achter het nieuws" boven tafel halen blijft op de nationale televisie vaak niet meer dan een wensdroom....

De gewelddadigheid van zowel kraakbeweging als de tegen haar optredende politie valt mijn inziens reuze mee. In al die veertig jaar van soms bijzonder gewelddadig ogende confrontaties, tot hele veldslagen aan toe met inzet van vele honderden tot in enkele gevallen tot meer dan duizend man/vrouw politie heeft geen enkel dodelijk slachtoffer geëist (de dood van een inmiddels vrijwel in vergetelheid geraakte kraker Hans Kok in een politiecel een decennium of wat terug, was niet echt een direct gevolg van een politie/krakers botsing, maar meer te wijten aan persoonlijke gezondheidsklachten en onwelwillende bewakers).

Doel en middel

Dat feit van zoveel confrontaties zonder doden of massale hoeveelheden gewonden (aan beide zijden van de linie) is meer dan een klein wonder. Het heeft een duidelijke oorzaak: het aanwezig zijn van een inzicht in het verband tussen gewenste doelen en toegepaste middelen.

Ik herinner mij nog hoe wij - nu meer dan dertig jaar geleden - als activisten in de Nieuwmarkt vergaderden over de organisatie van ons verzet tegen de aanleg van de metro dwars door de buurt en voor het behoud van de door ons bezette woningen, alsook het behoud van de Nieuwmarkt als woonbuurt (daar waar de toenmalige stadsbestuurders eerst plannen hadden voor een metro met daarbovenop een snelweg en daarlangs kantoorgebouwen).

NRC gebouw, 1979

"We gaan niet sterven voor een straatje", werd er gezegd. Met andere woorden: we zagen van tevoren in dat er een limiet was aan de tegenstand die we zouden kunnen bieden tegen een overheid/staat die het monopolie van het geweld heeft - door hen uitgeoefend in het algemeen belang. Dat wij een andere visie op 'algemeen belang' hadden dan onze tegenstanders mocht wel zo zijn, maar wij waren ons toch wel bewust van de beperktheid van onze middelen van verzet en van het belang van de innige band tussen doel en middelen in een actie. Hoe ons ideaal van een egalitaire samenleving af te dwingen met zeg eens gijzeling van personen of het plegen van bomaanslagen?

Interessant is het hierbij in herinnering te roepen dat er wel degelijk een bomaanslag gepleegd is op de bouwwerken van de Amsterdamse metro (in de Bijlmermeer), maar dat die eerst aan onze actiegroep werd toegeschreven (door het stadsbestuur) terwijl al spoedig bleek dat dit het werk was van een ultra-rechtse samenzweerdersgroep met Max Lewin, over wiens banden met de Nederlandse Veiligheidsdienst en aanverwante organisaties tot op de dag van vandaag onduidelijkheid bestaat. Destijds heeft het Wijkcentrum d'Oude Stadt het stadsbestuur wegens smaad voor de rechter gesleept en deze zaak moeiteloos gewonnen.

Kraakverbod

Hierbij zijn we terug bij de actuele situatie waar- geheel in Oost-Europese stijl - ons op de televisie wapens getoond worden die volgens de gemeentelijke zegslieden als levensbedreigend wapentuig gezien moeten worden gericht tegen de handhavers van de openbare orde: de politie. Of deze wapens daadwerkelijk gebruikt zijn, blijft onduidelijk. Het betoog gaat voornamelijk over de potentiële dreiging en de noodzaak die dreiging op te heffen.

Wat verbazing wekt is de simpele conclusie uit het 'spontane samenwerkingskamp' van ordehandhavende politie en de huizenbezit verdedigende VVD'ers dat een algemeen kraakverbod zal leiden tot verdwijnen van de behoefte aan woonruimte van hen die dat nu niet, of niet in voldoende mate hebben. Het lijkt mij dat het afdwingen van een totaal verbod op kraken eerder meer geweld veroorzaakt.

Hoe denken nu de Amsterdamse politietop, de burgemeester, de VVD'ers en al degenen die een kraakverbod willen ondersteunen dit verbod af te dwingen? Zeg eens dat ze via de Tweede Kamer en de daaropvolgende wetgevende instanties zo'n verbod zouden weten te krijgen, wat is het meer dan nog maar eens een extra wettelijke stok om het instinctief woningzoekende 'beest' mee af te straffen, weg te jagen?

Krijgen we een nieuw soort strafmaat, strafkampen, heropvoedingsgestichten? Worden er geldboetes opgelegd die jonge mensen hun leven lang tot aan de bedelstaf zullen brengen? En... wat als de wat slimmere krakers - ik ken heel wat juristen en zelfs een rechter die hun wooncarrière als kraker zijn begonnen - de wettigheid op een algemeen verbod van kraken voor diezelfde rechtsstaat succesvol weten aan te vechten?

Spuistraat, 2008

Het is maar zeer de vraag of een 'totaal verbod' beter is dan wat ik een 'tegenstrijdige balans van tegenovergestelde belangen' zal noemen, want wat bezielde ooit de Hollandse wetgever om het 'huisrecht' en het daaraan verbonden recht op vrijwaring van 'huisvredebreuk' in te stellen? Het recht van een ieder om niet buiten te hoeven slapen, het recht op een ruimte waarin je jezelf kunt terugtrekken, de basis van het eigen bestaan.

En dan de gebrekkige maatschappelijke organisatie die vaak niet in deze basisbehoefte weet te voorzien. Of het nu mededogen met de minder bedeelden is geweest, of de praktische Hollandse geest die wel inzag dat de sociale vrede niet gediend is met al te veel daklozen en nog erger. Ook wil je niet over op de stoep slapende zwervers hoeven te stappen of  geconfronteerd worden met doodgevroren daklozen op een koude wintermorgen (in heel wat Europese landen is er een bepaling in de wet die daklozen die aan de rand van de stad hun hutten bouwen in de winter, tegen ontruiming en deportatie beschermd).

Witboek foliant

Tijd om, daar er nu een Zwartboek met een zwarte kijk op de wereld is gelanceerd, het samenstellen van een Witboek voor te stellen. Jazeker een Witboek Kraken, want dat hoeft niet een dun gevalletje van een klein aantal feiten op bijeengeraapte A4-tjes te zijn, er is genoeg wit materiaal voor een forse foliant!

Er zijn enkel in Amsterdam al meer dan een honderd gebouwen of panden die dankzij het kraken - en in eerste instantie ondanks de ontroerende goed sector, woningbouwverenigingen en overheid - toegevoegd zijn aan het woningbestand, dikwijls voor de lagere inkomens. Er zijn hele buurten die tot de ondergang verdoemd waren door de kaalslagplannen van toenmalige stadsplanners gered van de ondergang.

Tot op de dag van vandaag zie je groepen buitenlandse stedebouw- en woonspecialisten die rondgeleid worden in buurten en wijken die hun vorm mede te danken hebben aan de actie en inspiratie van verschillende generaties krakers (Nieuwmarkt, Dapperbuurt, de Pijp, Staatsliedenbuurt, IJ-eiland). Er zijn meerdere grote woningbouwverenigingen die op enig moment door krakers genomen initiatieven hebben ondersteund en daarmee een vaak fundamentele wending aan hun afnemende aanwezigheid in de Amsterdamse binnenstad hebben weten te geven.

Verbindingsstraat, 2007

Enkele van de belangrijke Amsterdamse cultuurtempels als Paradiso en De Melkweg zijn in hun vroegste geschiedenis 'veroverd' door krakers. Het Stedelijk Museum huist nu samen in een pand met een gallerie (W139) die ooit in het Blauwlakenblok begon als kraakgallerie. Meerdere culturele festivals vinden hun oorsprong in de kraakbeweging en de bloeiperiode in de jaren zeventig en tachtig van Amsterdam als jonge cultuurstad kwam uit die zelfde beweging voort (Aorta, Radio 100, Conradstraat).

Als we kijken naar breder georiënteerde sociale en culturele initiatieven waar iedere stad trots op zou behoren te zijn, dan zijn velen daarvan gevoed door diezelfde kraakbeweging: stadstuinen, buurtfeesten, kindercrèches, theaters, galleries, scholen, de eerste skateboardbaan in Amsterdam.

Baksteen

Wij van het Woningburo De Kraker (dat zijn oorsprong mede had in de provobeweging) gooiden destijds de ruiten in van huisjesmelkers... met een in een baksteen gewikkeld manifest (getekend door de nu beroemde in Parijs residerende cartoonist Willem) 'Heren Huisjesmelkers en Makelaars' stond er op, uw tijd is gekomen. Let wel, het waren geen brandbommen en de stenen werden steeds met de nachtpost bezorgd, nooit is er iemand gewond geraakt.

Illegaal zo'n daad? Jazeker. Gewelddadig? dat zou ik willen ontkennen, in die zin dat het om geweld tegen goederen zonder direct gevaar voor personen ging. Het beplakken of van leuze voorzien van muren en ramen hoort mijns inziens in deze zelfde groep van symbolische handelingen thuis. En burgemeester Cohen jammert over wat ingegooide ruiten van het stadskantoor op het Waterlooplein en zijn ambtswoning.

In Parijs zijn dit jaar op straat foto's te zien van barricades, verbrande auto's, heftige straatgevechten in het Quartier Latin van 1968 - het lijkt me een officieel huldeblijk aan de Mei-Juni beweging in Frankrijk. Ook daar was sprake van veel wapengekletter en verrassend weinig ernstige slachtoffers, alhoewel het er vele malen heter aan toeging als ooit in de Nederlandse hoofdstad Amsterdam.

Het is ook al lang 'bon ton' om de provo en Kabouterbeweging in Amsterdam als een kunstzinnige beweging af te schilderen die het waard is om in naast Dadaïsten en wat dies meer zij in het gareel gebracht te worden; dit met verontachtzaming van de vaak harde confrontaties met het Amsterdamse politiekorps.

Confrontatie

De grens tussen symbolisch (bedoeld) geweld en echt levensbedreigend geweld is vaak enkel terugblikkend herkenbaar. Een symbolisch bedoelde actie kan van het ene moment op het andere omslaan in haar tegendeel, soms zelfs omgekeerd. In een losse vrije gemeenschap van goed bedoelenden kunnen zich altijd kwaadwillende mengen, maar is dat nu een treffend kenmerk voor krakers? Horen wij dat niet bijna elke dag over andere groepen met minder beredeneerde dadendrang, zoals voetbalsupporters en hangjongeren (of komt minister Rouwvoet met een 'algemeen hangverbod'?).

Persconferentie Rijksmuseum, 2008

Mij lijkt het beleid van de huidige burgemeester en zijn politiekorpsstaf onwijs en confronterend met weinig besef van de maatschappelijke ongelijkheden die maken dat het fenomeen kraker überhaupt bestaat. Het bij herhaling afschilderen door de lokale overheid van krakers als misdadig, zoals ook het benadrukken van de aanwezigheid van 'buitenlanders' onder de krakers (alsof de stad Amsterdam iets tegen buitenlanders zou dienen te hebben) schept een sfeer waaruit als dat maar lang genoeg doorgezet wordt uiteindelijk - jammerlijk genoeg - een daadwerkelijk gewelddadige situatie zou kunnen groeien.

In een stad waar de massale puur commerciële drugshandel gedoogd wordt moet ook gedoogruimte voor krakers kunnen zijn. Want laat dit gezegd zijn: als alles legaal en volgens de wet zou gebeuren zou de hele Nederlandse samenleving binnen de kortste keren 'krakend' tot stilstand komen.

De auteur is multimediakunstenaar en gespecialiseerd in de geschiedenis van beeld en taal. Hij heeft ook een eigen website.

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

Reageer op dit bericht