Het Zusje van Katia

De morsigheid van alledag is niet iets waar de Nederlandse film in uitblinkt. In twee nieuwe rolprenten wordt deze doorgaans genegeerde realiteit in al zijn beklemmende glorie getoond. Calimucho en Het Zusje van Katia zijn vreemde en ontregelende filmervaringen.

Films over het echte leven zijn zeldzaam in Nederland. In Engeland beoefenen Mike Leigh en Ken Loach hun politiek geladen sociaal-realisme, in België maken de Dardenne broers uit het leven gegrepen drama. Het lijkt erop alsof Eugenie Jansen die Calimucho regisseerde en Mijke de Jong die de regie deed van Het Zusje van Katia, het traject van hun beroemde collega's gevolgd hebben. Dat wil zeggen, het verbeelden van een compromisloze en rauwe realiteit.

Calimucho is een uiterst merkwaardige film over een circusfamilie. Het oogt als een documentaire, maar voelt aan als een speelfilm. Deze curieuze mengvorm van fictie en feit geeft de kijker een onrustig gevoel. Het circusmilieu is overtuigend realistisch, de authenticiteit druipt er vanaf. De acteurs in de film zijn, of waren, in het dagelijkse leven dan ook artiesten en arbeiders van het piepkleine circus Harlekino. 

Calimucho

Dicky (Dicky Kilian) leidt het circus. Ze is een enigszins verbitterde jonge vrouw, als gevolg van haar partner Willy (Willy Soeurt) de circusclown en messenwerper die een alcoholprobleem heeft. Maar het komt vooral ook omdat ze de zorg heeft over het zoontje Timo van Willy, wiens vrouw overleden is. Willy dreigt ervandoor te gaan met Timo. In essentie komt het erop neer dat er lastige keuzes gemaakt moeten worden, en ondertussen moet het circus draaiende gehouden worden.

Nergens in deze film is de glamour te proeven die gebruikelijk is in circusfilms. Geen opgepoetste romantiek, het is sappelen en worstelen om te overleven. Precies als in het echte leven. Ondanks de soms onbarmhartige weergave van een harde realiteit is de film ontegenzeggelijk liefdevol en met warmte gemaakt. Het heeft geholpen dat Eugenie Jansen haar sporen heeft verdiend met een aantal boeiende documentaires. Ze heeft het ijzingwekkende geduld van de ware documentairemaker.

Het Zusje van Katia is toch iets totaal anders. Wat het gemeen heeft met Calimucho is de onbarmhartige weergave van de rauwe realiteit. Een speelfilm eveneens met documentaire precisie  gemaakt. Het zusje in de film is de naamloze hoofdpersoon, een 13-jarig meisje, gespeeld door Betty Qizmolli, die in een claustrofobische, morsige flat in Amsterdam-Noord leeft met haar moeder en oudere zus. Moeder is een Russische en zit in de prostitutie, zus Katia werkt in een stripclub. Het naamloze meisje wordt schromelijk verwaarloosd door moeder en zus. Ze lijkt voornamelijk te bestaan om de rotzooi van zus en ma op te ruimen.

Het Zusje van Katia

Vooral het eerste halfuur van de film is ijzersterk. Met de camera dicht op de actie, volgen we het meisje in haar alledaagse belevenissen en tergende eenzaamheid. Het desoriënterende camerawerk doet denken aan wat de Dardenne broers in hun meesterwerk Rosetta deden. Ook de geluidsband zorgt voor een schokkerige en ontwortelende beleving.

De handeling zien we in feite door de ogen van het meisje zonder naam. Ze snakt naar erkenning dat ze bestaat, daarom probeert ze met enige vasthoudendheid op haar zwerftochtjes tussen school en thuis contact te maken. Dat lukt alleen maar met een maffe predikant. De film geeft een indringend beeld van wat het is om buitengesloten te worden. Omdat het om een kind gaat, is dat extra hartverscheurend.

Wat de rolprent moeilijk te verstouwen maakt, is dat het voorbij de grens van naargeestigheid gaat, er zit geen sprankje hoop of vleugje loutering in. Als kijker wil men de moeder en zus Katia door elkaar schudden, en het meisje een reddingsboei toewerpen. Mijke de Jong maakte in 2004 Bluebird, ook over een jong meisje, een film die wel met nodige warmte voor de personages werd gemaakt.

Ulrik van Tongeren

Calimucho (A-film) nu in de bioscopen, en op het Nederlands Filmfestival.
Het Zusje van Katia (A-film) vanaf 2 oktober in de bioscopen, gaat in première tijdens het Nederlands Filmfestival.

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

Wat vind jij van deze film?