Een opmerkelijke overlevingskunstenaar in de harde Amerikaanse filmindustrie is de 83-jarige Sidney Lumet. Zijn nieuwste opus Before the Devil Knows You're Dead is een opvallend sterke en vitale film over de dramatische gevolgen van een mislukte roofoverval.

In een carrière van een halve eeuw heeft de oude meester Lumet in talloze genres gewerkt. Zijn oeuvre is bijna labyrintisch uitgebreid. Toch heeft hij zijn beste werk vaak afgeleverd in verhalen waarin misdaad en straf centraal staan. Zijn debuutfilm 12 Angry Men uit 1957 is nog steeds een vlijmende analyse van het Amerikaanse rechtssysteem, in de vorm gegoten van een rechtbankdrama. Maar vooral zijn films over corruptie in de Amerikaanse rechtssysteem, Prince of the City (1981), The Verdict (1982) en Q&A (1990) zijn briljante studies over verraad, manipulatie en het overschrijden van morele grenzen.

Morele dilemma's spelen in zijn misdaadfilms altijd een belangrijke rol. Zijn 44ste film handelt over het ideaal van de perfecte misdaad. Maar vooral ook over het opzij zetten van morele grenzen. Door financiële problemen geplaagd, bedenken broers Andy (Philip Seymour Hoffman) en Hank (Ethan Hawke) het ondenkbare: de overval op de juwelierszaak van hun ouders. Dat een dergelijk amoreel plan allerlei dramatische verwikkelingen en dilemma's oproept, is voorspelbaar. Maar het gegeven is wel op een uiterst onvoorspelbare wijze vorm gegeven.

Andy, subliem geacteerd door Philip Seymour Hoffman, is een accountant met een dure drugsverslaving die de kas van het bedrijf waar hij werkt plundert. Hij zit gevangen in een futloze relatie met een oogverblindend mooie vrouw, gespeeld door de ravissante Marisa Tomei. Broer Hank is een barkeeper die niet in staat is om de alimentatie van zijn ex-vrouw te betalen. De vrouw van Andy slaapt met Hank, wat het geheel een oedipale lading geeft. Niet voor niets doet de film denken aan een Grieks treurspel, vooral ook omdat de Britse karakter-acteur Albert Finney als de vader van de broers, zich met een theatrale grandeur door de film beweegt.

Het uitgekookte scenario van Kelly Masterson is fragmentarisch geconstrueerd. Geschraagd door een cryptische reeks van flashbacks, lijkt de handeling schijnbaar van de hak op de tak te springen, maar dat is doelbewust gedaan. Deze narratieve strategie heeft door het gebruik van tussentitels een desoriënterende lading gekregen. Vanuit die verschillende perspectieven bezien krijgt de raadselachtige en ambigue realiteit een splijtende kracht.

Het verhaal begint met het geweld van de mislukte roof, en eindigt met een opeenstapeling van afrekeningen. Gefilmd met een intense bravoure toont de vertelling in volle glorie de hebzucht, jaloezie en domheid waartoe de menselijke soort in staat is. De personages in Before the Devil Knows You're Dead mogen dan weinig scrupules hebben, dat maakt de film nog niet nihilistisch. Het hardnekkige humanisme van regisseur Lumet schemert op overtuigende wijze in het verhaal door.

Lumet is de enige nog werkende regisseur van de gouden generatie die in de jaren vijftig van de vorige eeuw voor de Amerikaanse televisie beklijvend tv-drama maakte. Daarna maakte hij zijn reis door de talrijke filmgenres, van misdaad- en oorlogsfilms, tot theaterverfilmingen en zelfs een mislukte poging tot een musical, het onvergetelijk slechte The Wiz (1978). Hij is ongetwijfeld een ongrijpbare regisseur die de naam heeft een efficiënte vakman te zijn. Die benaming doet hem onrecht aan. Want uit zijn beste films komt naar voren dat hij altijd het uiterste weet te halen uit het materiaal, en als acteur-regisseur is hij onvergelijkbaar.

Uit zijn nieuwste film blijkt trouwens dat wat in eerste aanleg een conventioneel roofverhaal zou moeten zijn, een complexe meditatie over goed en kwaad is. Tot in de kleinste bijrollen worden er overtuigende personages neer gezet. Bij het vaker bekijken van de film komen er telkens weer verrassende details tot uiting, die de fascinerende gelaagdheid van de productie en het meesterschap van Lumet onderstrepen.

Ulrik van Tongeren

Before the Devil Knows You're Dead (A-film), nu in de bioscoop.

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

Wat vind jij van deze film?