1ddRavagedigitaal 30 december 2008dPrint deze pagina | |
|
Anonyma handelt over een van de grootste taboes in de Duitse geschiedenis: de massale verkrachting van Duitse vrouwen door Russische soldaten in het Berlijn gedurende de nadagen van de Tweede Wereldoorlog. Deze rolprent is ondanks te lange uitweidingen en kitscherige effecten een aangrijpende kijkervaring. De film Anonyma - Eine Frau In Berlin, geregisseerd door Max Färberböck (Aimée & Jaguar), is gebaseerd op het gelijknamige dagboek van een journaliste die van april tot juni 1945 meemaakte hoe het Russische leger Berlijn in bezit nam. Het boek en de film tonen pijnlijk gedetailleerd aan hoe Russische soldaten Duitse vrouwen verkrachtten. Volgens wetenschappelijke schattingen werden minstens 100.000 vrouwen en meisjes door Russische soldaten seksueel misbruikt. Spreken over die traumatische ervaringen deden de slachtoffers zelden. Vooral de echtgenoten van de vrouwen wilden daar niets van weten. Grotendeels ingehouden en nuchter worden de chaos en wreedheden getoond gedurende de laatste oorlogsdagen. De verkrachtingen zijn terughoudend in beeld gebracht, maar evengoed ongemakkelijk om te zien. Tussen de puinhopen van Berlijn loopt een aantrekkelijke jonge vrouw gehuld in een jas die betere tijden gekend heeft. Angstig zoekt ze zich een weg naar de schuilkelder in haar huis, met op de achtergrond ontploffingen: het Russische leger komt eraan. Nina Hoss speelt de 31-jarige journaliste Anonyma, een vrouw met een kosmopolitische achtergrond en nationaal-socialistische sympathieën, die alleen maar probeert te overleven. Het drama speelt zich in een half ingestort huis af. Aan de ene kant een groep Duitse overlevenden, grotendeels vrouwen, aan de andere kant de Russische overwinnaars. De soldaten gebruiken voedsel en geweld om hun oorlogsbuit, de Berlijnse vrouwen, seksueel te misbruiken. Anonyma's overlevingsstrategie is om een wolf te vinden die haar tegen de andere wolven beschermd. Haar beschermheer, de majoor (Evgeny Sidikhin), is een uiterst charmante en gevoelige man, en ze beleven een soort bitterzoete, kitscherige liefdesverhouding. Dat is verzonnen door de filmmakers, misschien om de bittere pil zoet te maken. Ook de voice-over, ingesproken door hoofdrolspeelster Nina Hoss, is teveel van het goede. Ze vertelt wat we toch al zien. Zo zitten er wel meer overbodige gesproken uitweidingen in de film, terwijl er genoeg sterke beelden te zien zijn. De Russische soldaten worden niet uitsluitend als gezichtsloze bruten verbeeld. Toch lijken de personages meestal nauwelijks boven de karikatuur uit te stijgen, en het is aan de kwaliteiten van de acteurs te danken dat het mensen van vlees en bloed geworden zijn. Vooral de actrices, met onder meer Nina Hoss, Irm Herrman en Juliane Köhler in glansrollen, maken de rolprent de moeite waard. Het was niet zo gek dat de auteur van Anonyma, Martha Hillers (1911-2001), anoniem wilde blijven, want dit onderwerp geldt voor Duitsers nog steeds als een van de grootste taboes. Haar boek werd in 1954 in het Engels vertaald onder redactie van de schrijver Kurt Marek, maar pas in 1959 in Duitsland uitgegeven, om vervolgens genegeerd of met hoon overladen te worden. De herdruk van Anonyma in 2003 maakte het boek tot een bestseller. De identiteit van de schrijfster werd in dat jaar alsnog bekend gemaakt. Anonyma werd opgeschreven in een schoolschrift, het is een koele en furieuze beschrijving van de ervaringen van de journaliste. Aan de authenticiteit werd lange tijd getwijfeld, maar uitvoerig onderzoek nam voor een belangrijk deel de twijfels weg. De rauwe kracht van het boek kon niet zomaar vertaald worden naar de film. De makers hebben zich tamelijk veel compromissen veroorloofd om de onbeschrijfelijke gruwelen voor een hedendaags publiek verteerbaar en inleefbaar te maken. Ondanks de mankementen grijpt de tomeloze beklemming van het onderwerp de kijker naar de strot. De film en het boek zorgen er in ieder geval voor dat deze pijnlijke geschiedenis bespreekbaar is geworden in Duitsland. Ulrik van TongerenAnonyma (A-film), vanaf 15 januari in de bioscopen.
|